Austri - 29.05.1894, Blaðsíða 2

NK: 1 5
A íJ S T I! I.
n«
að mostu leyti nmuirar skoðunar. en
íneistarinn og Hen. f>órarinsson. I
línuin fieiin er her á eptir fara. ætla
eg mér að framsetja hektu ágrein-
ingsat'riðin í spurninga-formi, og von-
ast til pess að annarhvor hinna ofan-
nefndu iiorra gjöri mór pann greiða,
að sýna mér fram á, og sannfíora mig
um, að eg liafi rangt fyrir mór. M d-
efni þetta snertir alla, og er svo pýð-
ingarmikið, að full pörf or á, og
verður að eins að álítast gagnlegt
fvrir málið, að pví sé hreilt opinber-
lega, og er eg einn hinna mörgu, er
gjarnan vilja fá mál petta skýrt sem
bezt, verður.
Til að útiloka allan misskilning
skal eg strax taka fram, að eg er
siinni skoðunar og meistarinn um pað,
að bankafyrirkomulagið eins og pað
nú er. síðan seðlarnir urðu innléysan-
legir, er óliejipilegt, og an efa mjög
svo ólikt fyrirkomulagi ban'ka erlendis.
En pað er sitt hvað, að bankafyrir-
komulagið sé óheppilegt, eða liitt, að
pað sé hrein og bein svikamvlla og
tálvél. Að pví er eg fœ séð, getur
landsjóðnr, eins og bankafyrirkomu-
iaginu nú er varið, aldrei beðið neitt
tjón við hringsól (Circulation) seðlanna
manna. á milli, ef að bankinn neytir
allrar varasemi við útlánin, og pað
lief eg enga ástæðu til að efast um
a.ð hann gjöri. Öpægindin — og pa.u
mikil — sem bankafyrirkomulágið, eins
og pað nú er, getur af sér leitt eru
]iau. að landsjöður, ef að hankinn
liætti af einni eða annari orsök, gæti
orðið inni með alla seðlana í staðinn
fvrir gull sitt. prátt fvrir petta væru
pó seðlarnir með engu móti verðlaus-
ir, pví a.ð peir gyltu fvrir, að áætlun,
12—1500000 kr. i fasteignum á ís-
iandi. sem bankinn hetir veðbrcf fyrir
í vörzlum sínum. Nú eru rovndar
sumir peirrar skoðunar, að bankinn í
slíku tilfelli væri eigi skyldur að láta
veðin af hendi við landsjóð, með pví
að bankinn ætti sig sjalfur; en petta
verð eg að álíta endurleysu eina, sem
óparfi se að eyða nokkrum orðum að.
þv; par sem landsjóður ábyrgist gildi
seðlanna og borgar út verð peirra í
gulli í Kaujnnannahöfn, pá hlýtur
hánn einnig eðlilega að eiga veð pað,
seni seðlarnir voru lánaðir út á, peg-
ar að hann vill fá aptur peninga sína
lijá bankanum, er ekki getur borgað
lánið með öðru en veðinu.
Eg er pví samdóma meistaranum
um pað, að pað sé óheppilegt fyrir
landsjóð að horga með gulli. en fá í
staðinn veð í fasteigu, sem eigi verð-
ur komið í peninga fyr en eptir lang-
an tíma og pað með töluverðum um-
svifum; en í pví skil eg eigi, að land-
sjöður tapi við pað, pó liann taki
seðla upp í gjöld sín eða geti hér á-
vísanin upp á fé sitt í Kaupmanna-
höfn gegn handveði í seðlum hér heima;
pví pess ber vel að gæta, að ávísanir
landsjóðs eru engan veginn sama sem
inrilausn, en að eins býtti eða vixlun
á seðlum gegn gulli i Kaupmaimahöfn,
og á pví græðir landsjóður vextina
frá ávísunardöginum til borgunardags,
og i inn- og útborganir landsjóðs eru
seðlarnir jafngildi gullsins og ekkert
tap á peim.
Af dæmum meistarans upp á pað,
að landsjóður tapi 100°/0 á p'i að
gefa út avísanir hér fvi'ir seðla, er
ríkissjóður borgar — get eg ekki sann-
færst um að svo sé, og pað væri mér
wjög kært, að herva B. ]>. eða ein-
hver annar, er máske skilur dæmi
meist-arany. ennpá betur, vildi koma
og sannfæra mig, og pá mörgu, er
mál petta liggur pungt í huga, og út-
lista með greinilegum dæmum hugsun
| meistarans um petta stórkostlega tjón'
' er landsjóður á að bíða af pessu.
Eg skal Iiér leyfa mér að tilfæra
eitt dæmi upp á minn eiginn skilning
á afstöðu landsjóðs gagnvart banka-
seðlunum, sem eg vona að allir skilji;
en menn verða að gæta pess, að ganga
verður út frá pví sem gefnu, að land-
sjóður geti eigi tapað á seðlunum par
sem hann hlýtur að hafahandveð fyr-
ir peim, er peir í fyrsta sinn ganga
iir liankanum út á meðal almeimings.
þegar einliver, t. d. herra M.,
keninr til landsjóðs og borgar honum
skuld sína kr. 100 og borgar pessa
upphæð í seðlum, pá veit landsjóður
og allir, að pessi herra M. eða liver
sem vera skal - hefir hlotið að setja
veð fyrir peim, er hann fékk pær í
fyrstunni úr bankanuni; en hér er eigi
} nð ræða um pað, hversu heppileg eða
'/ óheppileg pvílík útlán-eru fyrir bank-
| ann. |>á er M. fékk landsjóði seðl-
ana, pá greiddi liann skuld sína, og
landsjóður getur samstundis, eða. nær
sem vera skal, borgað skuldir sinar
kr. 100 með pessuni sömu seðlum, og
erum við meistarinn og eg samdóma
| um, að lípidsjóður tapi eklcert á pess-
: um viðskiptum. En taki embættis-
nmður pessa seðla iqip í laun sin lir
i landsjóði og kaupi síðan ávísun fyrir
! pá, pá stendur herra Eiríkur Magn-
ússon fast á pví, að pá séu pessii'
seðlni' tapaðir landsjóði, liann liði
100°J0 tjón, pví 1'yrir landsjóð séu hin-
ir handfengnu seðlar önýtir. En um
petta get eg ekki verið meistaranum
samdóma,
E]itir minni meiningu getur laiuí-
sjóður aldrei tapað á pessum gangi
eða býttun seðlanna, pví að sama skapi
sem gull streymir út úr landsjóði, í
sama lilutfalli hlýtur seðlaforði land-
sjóðs að aukast. Og pó hugsast gæti
að landsjpður gæfi ávísanir á ríkis-
sjóð uppá svo mikla upphæð, sem
svaraði öllum peim seðlum, er væru
á gangi meðal manna, pá hlyti land-
sjóður áður að hafa eignazt alla seðla
bankans, og par með losazf við á-
byrgðarskvldu sína fyrir bankanum.
En menn mumi hér í móti koma með
pá mótbáru, að pað sé á hinni end-
urteknu innlausn seðlanna, sem laiul-
sjóður tapi, pareð hann með tímanum
boi'gar ojit út sömu upphæð, sama
seðils.
Eii eg skal reyna að sýna, að
petta er eigi á rökum byggt.
j>ví væri kenningin um tapið fyr-
ir landsjóð á hinum endurteknu býtt-
um eða víxlum á bankaseðlunum, rétt,
pá. hlytu hinar mörgu ávísanir til út-
borgunar í Kaupmannahöfn, einkum
nú á hinum síðari og lakari árum —,
alveg að hafa tærnt viðlagasjóðinn, eða
í öllu fa.lli höggvið svo mikið skarð í
hann að pað er alveg óskiljanlegt, að
ríkissjóður hefir eigi fyrir löngu sagt:
hingað, og eigi lengra, tek eg gildar
ávisanir ykkar; og eg get heldur ekki
skilið í pvi, að petta hefði getað við-
gengízt nú Jiegar í 8 ár, án pess að
stjúrijin hefði tekið eptir pessuin háska;
pví pá hefði hún annaðhvort hlotið að
vera harla fávís í fjármálum eða pá
ótrú landi og pjöð. j>etta skulum vér
pví grandgæfilega aðgæta.
Mig minníi', að meistarinn hafi
frætt oss um pað í fyrri ritlingum
sínum tim petta mál, að landið liefði
Att. i viðlagasjöði c: 340,000 kr:, er
væru geymda.r í ríkissjóði, som árlegá
eykst við ,.tillagið!i frá Damnörku á
ári hverjú, c: 80,000, auk pess að í
sama sjóð rennur mestur hluti af
tollgjöldum Islands, sem einmitt eru
borguð í gulli í Kaupmannahöfn. Á
pessu sést, að viðlagasjóðurinn befði
átt frá byrjun bankans — að minnsta
kosti nú i átta ár — að ’nafa gefið
ávísanir uppá 340,000 kr. níeð rentn
og rentu rentum og átta ára tillag frá
Danmörku 80,000 kr. árlega, og loks
alla tollupphæðina fvrir sania ára
tímabil c: 150,000 kr. árl.
Má eg iiú spyrja? Getur nokkr-
um manni komið til liugar, að land-
sióður sé p«gar búinn að gefa ávísanir
uppá allt petta stórfé, og pó séu að
eins einar 500,000 kr. á gatigfi í seðl-
um í landinu? — Og pó veit eg, að
ba,*ði Iiér og viðar á Islandi, eru
margir skynsamir menn á peirri skoð-
un, að landsjóði Iiafi ekki einu sinni
hrokkið áðurnefnd feykmiupphæð í á-
vísanir sínar, heldur sé liann nú kom-
inn í margra hundrað púsund króna
skuld við ríkissjóðinn ejitir pennan
8—9 ára starfa bankans. það ætti
að vera sannarlegt áliugamál fvrir
livern góðan íslending, að komast að
pví sanna og rétta í pessu máli, og
vér mættum sanuarlega vera pakk-
látir herra B. j>. eða hverjum öðrum
af sammælendum meistarans í pessu
rn'ili, ef peir vildu gjöra svo vel og
leiða oss í allan sannleika í pessu efni,
áður en alpingi væntnnlega færir oss
nú í sumar full rök fyrir pví, að allt
sé hér eins og pað á að vera í við-
skiptum landsjóðs og ríkissjóðs.
j>að munu margir verða mér sam -
dóma um að pá sé ærið nóg komið
af svo góðu, geti liérra B. j>. sann-
fært mig um að landsjóður hafi peg-
ar sopið upji allan viðlagasjóðinn í á-
vísanir sínar uppá rikissjöð, pó pað
nú aldrei sannist, að landsjóður sé
kominn í mörg hundruð púsund krúna
skuld við ríkissjóðinn.
Eg held pví föstu, að hér eigi
sér ekkert tap staðar fyrir landsjöð,
livorki 100°/# né annað, pó að eg játi
pað, að sami seðillinn verði sptur og
aptur iniileystur með gulli í ríkissjóði
í Ivanpmaunahöfn fyrir landsjóð, pví
pá er seðlarnir fyrst komu út á meðal
manna úr bankanum, pá hlaut ein-
hver náungi að setja bankanum veð
fyrir seðlunum, sem hlýtur að standa
ir, eða honum hefir vaxið svo fiskur
um hrygg, að hann getur staðið a
eiginn merg. Abyrgð landsjóðs sam-
svarar upphæð allra seðlanna, og get-
ur að minni hyggju aldrei farið par
f'ram úr; pví eptir pví sem seðlarnir
safwast fyrir í landsjóði við pað að
hann gefur ávísanir út uppá útborg-
iin í gulli úr ríkissjóði, pá liggur
pessi sama uppliæð i seðlum í laiul-
sjóði, svo ábyrgð landsjóðs hefir að
pví skapi minnkað, sein seðlum fjölg-
ar í landsjóði, og par sem seðlarnir
allt svo lengi peir ganga manna í
millum, eru borgunarmeðul bæði fyrir
landsjóð og einstaklinginn, jafngott
gulli, — pá breytir inn og útborgun
seðlanna i landsjóði eigi í nokkru á-
standi sjóðsins, par pað hlýtur að
standa landsjóði •— eins og hverjum
eiustaklingi — á saina, hvort skuld-
heimtumaður fær borgunina hér á
landi eða í Kanpmaimahöfn. Ábvrgð
landsjóðs verður hvorki meiri né minni
fyrir pað, hvort sem seðlarnir koma 1
sinni eða 10 sinnum inní landsjóð til
iitborgunar i Kaupmannahöfn eptir á-
vísun landsjóðs á rikissjóð. — Eg
st.end mig t. d. jafnvel, pó eg borgi
skuldheimtumanni mínum í Höfn 100
kr. í stað pess að borga honum pær
liér, og sá sem biður landsjóð að
borga fvrir sig 100 kr. í Höfn. skuld-
ar eigi landsjóði pessa upphæð, par
hann hefir pegar borgað honum upp-
hæðinameð Iandsins gjaldeyr' (seðlum).
j>að stendur alveg eins á fyrir
landsjöði við iimlausn seðlanna — að
fráskilinni ábyrgðiiíni — og hverjum
hér búsettum kaupmanni, sem getur
gefið ávísanir uppá eitthvert verzl-
unarhús í útlöndum. Eg er fús á að
taka hér seðla, er borgast eiga í
gulli í Kanpmannahöfn, og kemst eg
í skuld við liið erlenda verzlunarhús
sem hinum hérniótteknu seðluin nem-
ur; og sama á sér stað með lándsjóð
lijá ríkissjóði, sem eiginlega er hinn
liérlendi hluti landsjöðs. f>að getur
að borið, að eg'gefi út ávísiin penn-
an daginn uppá 100 kr. fyrir seðla er
eg hefi fengið hér í verzlun minni, og
svo kemur máske sá sami maður í
næstu viku aptur til mín með 50 kr.
í sömu seðlunum og vill fá ávísun
hjá ínér uppá Höfn, og eg læt hanii
fá liana án pess að efnahagurinn par
við breytist að nokkru leyti. Og eín-
mitt sama á sér stað í hvert skipti
sem landsjóður gefur út ávísun fvrir
peirri upphæð, er hann hefir fengið
í seðlum.
Eg vil svo enda mál mitt með
eptirfylgjandi spurningura, sem mér
pætti mjög vænt um að herra jB. j>.
eða einhver annar sammælenda lians
og meistarans vildi gjöra svo vel að
svara.
1. Hvernig fer landsjöður :ið tapa á
peningaskiptunum — gulli í Kaup-
mannahöfn og seðlum hér á landi —•
á nieðan landsjóður getur notað
seðlana til pess að borga með peim
liérlendar skuidir sinar, sem ann-
ars liefði purft að senda upp liing-
að gull til að borga með?
2. Er mögulegt að sanna pað, að
seðlabýttin — eða svo eg liafi
meistarans eigin orð, seðlainnlausn-
in ■— hafi í sannleika gjört pað
að verkum, <að landsjóður hafi ekki
einungis evtt úðurnefndum 340,000
kr. ásamt tillagi og tollum er Iiann
átti inni í rikissjöði, heldur sé
landsjóður jafnvel kominn í mörg-
hundruð púsund króna skuld við
ríkissjóð? Til pess að sannfæra
niig um petta, pnrfa sannarlega
ljósari dæmi, en meistarinn hefir
hingað til komið með.
3. Hvað lengi halda peir, meistariun
og B. j>., að petta voðalega pen-
ingatap muni halda afram, par til
]iessari „svikamyllu'* verði lokaðr*
Að svara pessari spurningu með
]iví að staðliæfa að ríkissjóður í
Kaupmannahöfn muni halda áfram
að borga svona pegjandi til pess
að fá landsjóð í vasann, — pví
líkt sva-r sannfærir ekki mig eða
niina flokksmenn.
Sig. Johansen.