Austri - 27.08.1895, Blaðsíða 2

X:: 24
AUSTJII.
94
gjöra. Um pað er að gjöra, engan
veginn emgöngu sökum óbúsettra
kaupvnannn hér, heldur og sökum allra
peirra utansveitarmanna, er heimilt
er útsvar á að leggja í einu sveitar-
félagi. J>etta er vert að athuga.
Samkvæmt lögum vorum (sjá lög
9. jan. 1880, 1. gr.) er heimilt að
jafna útsvörmn eða að leggja útsvar
á pá meim er Tögheimili eiga í sveit-
arfélaginu, eptir efnwn þeirra og á-
stæðum. Af hinu gagnstæða leiðir að
eigi er heimilt að leggja pannig útsvör
á pa menn er þar eiga eigi löghcimili,
jafnvel pótt peir ætti par auðfjár. Nú
er ]>að alkunnugt að eigendur 0rum
& Wulffs verzlunar áYopnafirði eiga
par eigi fast aðsetur eða lögheimiíi,
fyrir pví er vahlieimilt að gjöra peim
Jiar útsvar. samkvaamt téðu lagaboði,
eptir ijnum or/ ástœðum. Að vísu
veit eg gjörla að lengi hefir að und-
anförnu verið lögð útstvör á fastar
verzlanir óbúsettra kanpmanna hér á
landi. Mnnu einltverjir lögfróðir menn
hafa borið pað fyrir nð slíkar vefzl-
anir vieri búsettar hér gegnum verzl-
imarstjórana (sbr. op.br. 1. júní 1792).
Kn mi er með öliu óparft að fara
nokkuð útí pá salma, síðan víðnuka-
lögin 9. ágúst 1889 við lög 9. jan.
1880 eru komin, er gilda um niður-
jöfnun útsvara á pá menn er búsettir
eru utansveitar. Reglan fyrir útsvars-
álagningunni er í lagaboðinu gefin
með pessum ákvseðum: „A pessa
stofna, (p. e. ábúð á jörðu, á jarðar-
liluta, á fastar verzlanir [— sölubúð-
ir] og aðrar árðsamar stoínanir og
fyrirt.'eki í hreppnum) skal leggja
gjald, er samsvari útsvarinu eptir
efnum og ástæðnm, eptir pri er luefa
pvkir eptir árlegri veltu og arði (ná-
kvæmar sagt: er sé í hæfilegu hlut-
falli við árlega veltu og arð), án pess
að tillit sé haft til annara tekja (r.
telcna) eða eigna pess er í hlut á“-
Með pessum fyrirmælura lagaboðsins
er nú fullsvarað fyrri spurningu minni,
og pað pannig, að engin lagaheimild
er til að leggja útsvör á utansveitar-
menn, hvort sem peir nii eru kaup-
menn eður aðrir menn, í einu sveitar-
félagi eptir efnum peirra og ástæðum,
heldur eptir veltu og arði hinnar arð-
sömu stofnunar peirra eður fyrirtækis
í sjálfu sveitarféla.ginu. Utsvarið skal
lagt á hina arðsömu atvinnu útansveit-
armanna í sveitarfélaginu en eigi á
eign peirra par sérílagi. Samkvæmt
pessari útsvarsreglu lagaboðsins virð-
ist mér og í annan stað auðsætt að
jafní útsvar skuli, til dæmis að taka,
gjöra peim premur óbúsettu kaup-
möjinum hér, er hafa hér jafna veltu
og jafnan arð, p. e. jafnmikla verzlun
og jafnarðsama eður jafn kostnaðar-
sama verzlun hér, pótt einn
peirra eigi erlendis a.lla pá peninga
og öll pau skip, annar bara helming-
inn, og hinn priðji svo sem ekki neitt
af öllu pví fé er liann parf til að
reka verzlun sína hér á landi, pví
ella bryti maður pá reglu laganna
að taka elcki tillit til annara tekna og
eigna hlutaðeir/anda en peirra eiuna
er reustur verzlunarinnar hetir hér á
iandi í för með sér til að gjöra velt-
una.
Eg skal nú taka annað dæmi
málinu tíl skýringar. öetjum svo að
.mð yrði talið með „arðsömum fyrir-
:ekjum!< að utanhéraðsmenn létu
vinnuhjú sín 1 kaupavixmu iimí eitt
sveitarfélag um fullan 4mánaða tíma,
og sveitarnefndin skyldi pví vilja jafna
á pau hlutfallslegu útsva.ri, samkvæmt
lögum 9. ág. 1889. Ætli nefndin ætti
pá að taka til greina efnaliag hjúanna
og húshænda peirra? Nei, auður
peirra sem örbirgð kemur nefndinni
nlls ekki við, heldur peim sveitarfé-
lögum einum er hjnin og húsbænd-
urnir í búa. Tökum nú nnnað dæmi
sem víða er vel kunnugt hór á Aust-
urlandi og sem komið hetir og kemur
árlega, víða til framkvæmdar. [>nð
eru útsvör pau sem lögð eru á að-
komumenn pá, er stunda- fiskiveiðar á
útveg annnra en parsveitarmanna,
samkvæmt lögnm nm bátfiski á fjörð-
nm 19. júní 1888,2. gr. Sveitanefnd-
irnar eiga nú að jafna niður á pessa
menn „hæfilegu útsvari í samanburði
við innsveita.rmenn eða bæjarbúa".
Skyldi nú nokkur sveitarnefnd hafa
fundið „aðra reglu“, og lagt eigi á
pá „hæfilegt útsvar í samanburði við
innsveitarmenn". heldnr ept.ir pví hve
mikinn auð annaðhvort sjálfir pcir
eður útgjörðarmenn peirra ætti heima
hjá sér? Eigi hefi eg heyrt pess
getið.
En er pað nú eigi rétt og sann-
gjnrnt í sjálfu sér, mun margur segja,
að leggja útsvör á verzlanir óbúsettra.
kaupmanna í sveitarfélagi hér eptir
veltu og 'óllum arði? J>að er eigi
rétt né sanngjarnt, nema að svo rniklu
leyti sem ekkert tillit er haft til eigna
peirra og teknanna af eigum peim er
peir eiga og sem peim er skylt að
gjalcla útsvar af í lögheimilissveit sinni.
Ella yrði peir að gjalda a.f eigninni á
tveim stöðum. og væripað bæði órétt
og ósanngjarnt. p>að er hvorki rétt
né sanngjarnt að leggja útsvar hér á
landi á peninga pá er Zöllner & Co.
eiga á Englandi og 0rum & AVulff
eiga í Danmörku til að kaupa fyrir
vörurnar, né heldur á skip pau er pessir
menn eiga, erlendis til að flytja vörurnar
á til íslands og frá. Mér virðift Ijóst
að pað sé enginn meii'i réttur nfe sann-
girni til að leggja liér á landi útsvar
á vöxtu peirra peninga eður á leigu
peirra skipa. sem erlendur kaupmaður
hefir til vörukaupa og vöruflntninga
handa sinni eiginni verzlnn hér, held-
ur en að leggja útsvar á pá peninga-
vöxtu og pá skipaleigu, er sami erlandi
kaupm.aður fær a+ pví að lána pening-
ana og leigja skipin. hvort sem held-
ur er kaujimanni erlendis cður kaup-
mauni hérlenuum. I fám orðum sagt,
pað er löglegt og rétt að leggja út-
svar á verzlunarveltu og værzlunarð
utansveitarkaupmanna, einungis a,ð
pví leyti sem veltan og arðurinn er
hérlendur, nákvæmara sagt, er innan-
sveitar, en lögin heimila eigi að stíga
feti framar. LÖggjafarvald vort nær
að minnsta. kosti eigi út fyrir land-
Iielgina. fyrir pví getum vér eigi
skattgilt pegna annara pjóðfélaga.
Alöguvald hreppsnefndar nær eigi út
fyrir hreppinn við hvern utansveitar-
mann sem er um að eiga, hvort sem
hann er kaupmaðnr, ábúandi, afnot-
andi jarðar eður jarðarhluta, for-
stöðumaður arðsamrar stofnunar eður
fyrirtækja í hreppnum. Svo sem ut-
ansveitarbóndi, sá er jörð á í öðrum
hreppi og hefir par útibú, tr eigi
skyldur að greiða par útsvar af jörð-
sinni og fénaði1 * heldur eingöngu af
1) jauð kemur eigi pessu máli
við að bóudinn er skyldur að greiða
i veltu búsins og arði, svo verður hið :
I sama að segja um utansveitarkaup-
menn og aðra forstöðumenn arðsamra !
stofnana og fyrirtækja utansveitar. j
! Allir pessir menn eiga útsvar að
j greiða af atvinnu sinni og atvinnuarði.
1 Meiri breyting fæ eg eigi séð að við-
j aukalögin 9. ág. 1889. gjöri á lögum
! 9. jan. 1880 í pessari grein.
|>ótt eg hafi hér að vísu athugað j
j einkanlega pað útsvarsmál, er komið i
i er á dagskrá í 18. og 20. tbl. Austra I
| liefi eg samt beint meðfram athuga- j
semdum mínum um skilning laganna j
að útsvarsálagningunni á alla utan-
sveitarmenn, pá er lögin 9. ág. 1889
j tilnefna. jf>ví miður hef eg kastað
j fram pessum athugasemdum í mesta
j flýti og annríki, og bið eg pví alla
; góða menn velvirðingar á pví er mér
i kann hafa yfirsézt. Málið er mjög
I mikilsvert fyrir alla hlutaðeigendur,
! og pví er skylt að athuga pað vel og
I vandlega, og pví lofa eg að eg skal
| leggja minn skerf til pess framvegis
ásaint öðrum góðum mönnum.
Arnljótur ólafsson.
Enn um slátrun sauðfjár.
—o—
J>að gladdi mig, og eflaust marga
fleiri, pegar Austri (23. thl. 1894) I
kom með tilkvnningu um pað, að
, stofnað væri dýraverndunarfélag hér |
j á Jandi; og með pví félag petta vill |
! skipta sér af sama efni og yfirskript- ;
j iri á línum pessum bendirtil, pá ætla |
• eg að leyfa mé-r að biðja Austra, er
j fúslega vill styrkja og aðstoða dýra-
verndunarfélagið, að ljá nokkrum lín-
um um pað efni rúm í einum dilki
sínum.
f>að er nú að sönnu orðið óað-
gengilegt fyrir okkur alpýðumennina,
sem höldum pví fram að breyta slátr-
unaraðferð á sauðfé, að halda lengra
útí pað mál að sinni, par sem 2
greinar eru pegar konraar frá yfir-
lækni landsins um pað, að sú sem
við liöfum haft, sfe hin eina rétta og
mannúðlegasta, er hann, jafnframt
sínu eigin áliti, byggir á skoðun
merkra líffræðinga og visindamanna.
En par sem sannfæringin, byggð á
margra ára nákvæmustu aðgæzlu og
eptirtekt, er alveg andstæð slíkri
kenningu, pá er peim mönnum vorkun
pó peir sfeu „tregir til að trúa“; og
með pví að mjög margir hér á landi
eru pegar farnir að hallast að peirri
aðferð, að rota sauðfé áður en pað
er skorið, og n,ð ,,helgríma“ sú, sem
nokkuð er orðin pelikt, sé haudhægt
og gott verkfæri til pess, pá vil eg
leyfa mér að fara um petta nokkrum
orðum.
|>að hafa nú pegar komið all-_
margar gre>nar um helgrimuna í
blöðunnm, bæði með og móti, og sum-
arið 1893, skriiaði eg grein í „ísa-
fold“ er út kom í 96. og 100 bl. p.
á. um helgrímu pá, er eg hafði búið
til, en viðurketmdi pá jafnframt ófull-
komleika hennar í ýmsum atriðum er
ráða pyrfti bót á og sem eg pá áður
en næsta sláturtíð byrjaði, var búinn
að endurbæta svo, að hún alveg full-
nægði ósk minni og prá í pví efni.
! öll lögboðin gjöld ai jörðinni eptir á-
i búðarlögunum 12. jan. 1884 1. gr.
sbr. 24. gr.
~i—t-r -TTiriimnnnriiiW«mnnirT~nt—-rrin-nnni i > — —...
Skrifaði eg svo aðra grein eptir
slnturtíðina par sein eg skýrði frá
umbót á grímunni og frekari reynslu
um hana, sendi pá grein suður í
peirri von að hún væri prentuð í
„Isafold", par eð eg vissi að ritstjór-
inn var mjög hlynntur máliuu. Eu
pegar nú greinin ekki kom út í blað-
inu næstl. ár, fór eg að spyrja mig
fyrir, hverju pað sætti, og fékk pá að
vita., að ritstjörinn ekki hefði fengið
greinina, heldur hafði hún glatazt.
Eg verð pví að fara nokkuð fleiri
orðum um petta mál en annars hefði
purft að vera.
Eg var að sumu leyti búinn að
endurbæta grímuna pegar eg skrifaði
greinina í ísafold 1893, nefnilega að
setja 2 pykkar járnsviftir á leður-
plötuna í staðinn fyrir liólk úr brún-
spónstré, er rotgaddurinn gekk i, og
lengja hann (gaddinn) nokkuð, fyrst
hafði eg hann að eins 3/4 puinl. innan-
við hólkinn og svo 1 puml. Á ilest-
allar sauðkindur var gríman pannig
löguð einhlít, en á fullorðnum stór-
hyrndum hrútum er hausheinið áenn-
inu mjög pykkt, pó pað að öðru leyti
sé frauðmyndað og veikt fyrir, og
lengdi eg pvi enn gaddinn svo hann
varð ll/2 puml. innan við járnhólkinn,
svo liaun áreiðanlega gengi inní heil-
ann og gerði umrót í honum. Hafði
eg nú innri endann á rotgaddinum
alveg sléttan fyrir og skarpar raðir á
honum, svo liann eins og klippti
stykkið undan sér, og var hann pann-
ig lagaður áreiðanlegri að gjöra um-
rót í heilanuni en á meðan hann var
dálítið kúptur fyrir endann, pví svo-
leiðis lagaður varð hann að merja
sig í gegnum hausbeinið og með pví
ennisbrúskurinn, skinnið og beinfrauð-
urinn gjörir sveigjanlega (,.elastiska“)
mótstöðu, pá purfti höggið á hann,
kúptan fyrir endann að vera áhnfa-
meira. Með grímunni pannig endur-
bættri voru rotaðír tveir 3ja vetra
hrútar heima hjá mér liaustið 1893
auk allra annara sauðkinda er slátrað
var héðan afheimili pá ogsíðan bæði
heima og í kaupstað, er voru rajög
vænir og gríðarlega stórhyrntir, og
pegar peir lágu steindauðir við högg-
ið, póttist eg hafa fengið óræka reynslu
um pað, að verkfærið væri áreiðanlegt
á hvaða sauðskepnu sem væri, og
mönr.unum eingöngu um að kenna ef
mislukkaðist áð deyða skepnuna á
svipstundu með pessari aðferð.
þegar eg nú pannig var orðinn
ánægður með grínmna og margir
málsmetandi menn höfðu lýst ánægjn
sinni við inig, bæði munnlega og skrif-
lega, útaí framkvæmd pessa máls, pá
samdi eg við járnsmið um smíði á
nokkru til nnina á helgrírmijárnunum,
svo eg gæti lAtið grímuna breiðast
dálítið út frá mér til peirra er óskuðu.
En litlu seinna fékk eg að vita, að
herra Tryggvi Gunnarsson er pá var
í Höfn og var orðið kunnugt um til-
raunir mínar, hefði algjört tekið málið
að sér'og var að láta smíða helgrím-
I una í Höfn eptir grímu frá mér, er
I hann svo sendi um vorið á ýmsa
verzlanarstaði til útsölu. |>ótti mér
mjög vænt um petta og áleit raálinu
uú borgið án pess eg pyrfti nokkuð
að liugsa um smíði á grímunni fram-
vegis, enda kom pá í „Dýravininum"
ágæt ritgjörð eptir Tryggva um grím-
una og nákvæm fyrirsögn um að leggja
hana á skepnuna og viðhafa hana.
(Framh.)