Austri - 20.09.1895, Blaðsíða 2

)naaw.\
menn munn yiðurkenna frananvlpga í
flokki liinna atkvæðanipstu landsnntnnn,
og pó eít-thvert ánspgjnlpgast.a lffsstnrf
hans hina ötulu framgöngu að inn-
rspta sámlönflnm sínurn nmnnúð og
nákva>mrii við skepnnr — ltafi svarað
greinum Jónassens svo fullnægjandi
sé fyrir nlla sem ekki eru svo
haldnir af gömlnm vana og tilfinning-
arleysi, að ]teir vilja ekkert hita á
sér festa í }á átt, er Tr. Gunnars-
son berst fyrir. [mí ltvað eru vís-
indin annað en hugmyndir eða liugs-
anir aom tíafifetictfit af rci/nslunni?
Ef hugmyndirnnr fá revnsh.ina and-
stæða sér og Iteilbrigð skynsemi mót-
madir peim par að auki, ] á liljöta
prer að falla um koll. Og pekking
okkar alpýðumannanna. nær jafnvel
svo hingt, að við vitum, að nmrgar
huesartir og ályktnnir vitringa og vís-
indamnnna eru ónýttar af öðrum er
á e]ttir konta og að heimuritm verð-
ur alltaf að stafa sig áfram nteð
rcynshnmi til að komast að hinu
sanna og rétta. Xú er enginn mað-
ur. sem beðið ltefir dauðann af pess-
um ytri áhrifam — eða öðrnm —
svo tramgenginn, að hann kefi komið
nptur fni dauðamnn til að segja frá
hvernig tilfinningarnar voru pegar
lífið fór, en marg-ítrekuð nákvæm
eptirtekt við slátrnn skepnnnna talar
liátt og skilmerkilepa fyrir rotun
peirra, eða pví að taka meðvitundina frá
petni á etnhvern hátt, áðnr en pær
eru hálsskornnr, ef maðitr á nnnað
1 orð vill gjöra peim dauðann sem ó-
tilfinnanlegastan. Vísindin hnfa frætt
oss um, að heilinn sé aðalhústaður
lífsins í líkamanum; til hans parf
taugakerfið að ílvtja íréttina nm alla
á'erka á, likamann og ltann (heilinit)
svo aptur að ser.da h: n i, til baka til
pess nokkur tilfinning og sársauka
geti átt sér stað. Og petta sjáum
vér reynslnna. staðfesta með ]ivi —
auk másko margs nnnars að pepar
læknar svæfa sjúklinga með,.('loroform"
og lama. með ]tví heilann svo hann
inissir lífsafl sitt, pá geta peir sngað
og skorið allan mamtinn í simdur
án pess hann viti nokkttð nf. Er pá
ekki eðlilegt að álíta. að skepnan
viti minna af danðaimm pegar pað
líffærið, sem allri tilfinningu og sárs-
auka veklur, er fyrst og á svipstundu
eyðilagt?
]ietta staðhæfir reynslan, pvi
meiri hlutiun af peim sauðkindum
sem rotaðar liafa verið með Itinni
endurbættu helgrimu minni, hafa
hvorki hrært legg né lið, nema lítil-
fjörlegar „apturkastshreyfiiigar“ h.afa
komið í fæturnar pegar allt blóðið
lietir verið ruiinið; aðeins fáar heli eg
séð lítið eitt sprikla með fótumim um
pað leyti sem blóðið hefir verið
að tæmast. J>ar á móti er ölluni
kuitriugt, sem nokluið liafa fengizt við
sláturstörf, að allar hreyfingar skepn-
unnar pegar hún heil-lifandi er skor-
in á liáls, lýsa mjög mikhan sársauka
dálitla stund; og pó bráðlega eins og
líði yfir skepnuna, pá raknar hún pó
innan stundar við aptnr og liggur í
ógurlegum kvalaumbrotum allt pangað
til mænan er komin í sundttr, er eg
pví miður, stundurn befi séð standa
nokkra stund á, pví allir slátrarar
eru ekki jaf'ii höndugir við pað starf
framar enn önmir, pó orsökin puríi
ekki beinlínis ,að liggja í ræktar- eða
tilfiimingíirleysi peirra. Eg fyrirmitt
leyti er sannfærður uni, að væri ekki
skepmmni haldið, pá næði hún að
koniast á fætur pegar hún paimig
raknar við, ]tó pttð yrði anðvitað ekki
til atmars en að veltast um dáli(tla
stund í kvalaimihrotumini. — En pví
niiður er ekki petta ætíð svo, að líði
yfir skepnnna pegar búið er að skera
í snndtir hálsæðarnar; ltatði hefi eg
sjálfur séð skejmur liggjm í óslitmun
kvalaumhrotitm nlltaf meðtm blóðið
er að renna úr peitn, og peir som
vanir eru við sláturstörf ltafa sagt
mér, að pað kæmi æði opt fyrir. —
I uppvexti mímim sá eg líkanokkrmn
sinnmn slátrað hestnm svoleiðis, að
peir voru heptir bæði á aptur og
frainfötum, bandi síðan linýtt í fram-
íotahnptið og dregið í gegnum hitt á
apturfótumini, tekið siðan í téyming-
inn og er liesturinn vildi hojipa áfram
var teicið í bandið aptiu1' af svo liann
datt flatur og var paiinig skorinn.
Man eg ekki nokkurntíma eptir öðru
en pví, að hesturitin Jæi í söniu
kvalaumbrotumim alltaf m»ðan blóðfð
var að renna úr honum og hálsliður-
inn ekki kontijin algert í sundur; er
mér pó petta minnist.ætt, pvi mér
geðjaðist pá strax ekki að pessari
slátrunaraðferð.
Allt petta virðist nii ótvíræð
sönmin fyrir pví, að slitrunaraðferðin
að roia skeimuna áður en hún er
skorin, í staðimi fyrir gömlu slátr-
unaraðferðina, sé langt um niannúð-
legri og jafnframt pægilegri fyrir til-
íinningar peirra, er peini störfum
purfa að gagrui. En auk pess sem
merkin eru svona augljós á, skepn-
uniiiii, getur liver og einn af mönmin-
um, sem einhverja lífsreynslu hefir
fengið í svipaða átt, ekki gert að
sér nem.a líta jtifnframt á pað. Eg
hefi prisvar komizt nokkuð við af
liöggi á höfuðið (tvisvar af liesti og
einusinni af skíðimi), við tvÖ peirra
missti eg alveg nieðvitnnd á svip-
stundu. en við pnö priðja hvarf hún
ekki nlveg, jafnvel pó mér sortnaði
fyrir a.ugum og mér finndist eg verða.
allur svo dofinn — eins og eg líka
var pegar eg var a:ð rakna við eptir
hin höggin -— að eg hefði liklega
ekkert vitað af pó í mig liefði verið
skorið eða mér veittur áverki, sem eg
ekki liefði sé.ð. |>ykist eg alvi>g sann-
færður nm, að ef eitthvert petta. liögg
hefði haft dauðann algjörlega í för J
með sér pá strax, pá hefði eg ekkert
vitað af homim. Og einmitt petta
var aðal driftjöðrin á mig að búa til
helgrímuna, sem nú er búin að full-
nægja prá minni við slátrun á sauð-
kitidum mínum.
Að öðru leyti er pað von mín,
að hver og einn sem ann skepnunum
pess — er Jmrfa að láta Jífið til að t
viðhalda voru eigin lifi — að fá i
pann dauðdaga, ei pær ekkert vita
af, í staðinn fyrir að taka út kvalir
með honur.i, taki ekki pegar í stað ,
trúanlega hugmynd frönsku líffræðing-
anna, ef’ peir finna sína eigin athugun
og reynslu andstæða pví. Vitanlega
er ekki kvalustund skepmninar mjög
löng. pegar lífið er lAtið blæða úr
henni með hálsskurðinum, en pað er
pó mikilsvert að láta liana ekkert j
vita af pessari stund, og pað er eitt |
af framsóknaratriðum nútímans að
gera dauðdaga skepnanna sem ótil-
finuanlegastan fyrir pær. pessi 1
áminnsta skoðun lmfi komið fram frá
nokkrum líffræðingnm í Frakklandi.
og nokkrir aðrir Uati tekið hnna trú-
anlega og aðhyllst liana, pá má gariga
að pví vísu, að 100 lítfræðingar og
vísindamenn vevði á móti liverjnm
eimim hinna, enda er dæntið sem Tr. j
Gnnnarsson tekur frá U'’ grnnnalandinti, [
Sviss, er gerðist, einmitt nú ncestUðið ;
hanst, ljösastur vottur um pað.
Að kjiitið af rotuðum skepnum [
verði lakara en pegar skorið er án j
pess að rota, er rnjöf/ leiðinleg ásfœða
i pessu máli, enda má með f'yllstu
i'iikum alveg mótmæla, að liægt sé að
sjá eða finsa petta, pó ef til vill
megi snnna einhvern lítilfjörlenan
mismun með luikvæmum efnafræðis-
leíriini rnnnsóknum, pað er að segja;
cf kindín cr sfrax ftkorin oq hún
dcttnr rrið .r rið rothöqqið. Eg pvk-
ist hafa veitt pessti svo sérstaka
eptirtekt, að mér pykir tnjög ösenni-
legt, nð nokkur íslenzkur maður að
minnsta kosti geti með sjöttinni ein-
samalli gert mismnn á rotuðnm kind-
um og liiiium, ef hvortveggja hengu
saman. Og á tveimur verzlunarstöð-
nm sem eg pekki til, Hofsós og
SigMfirði, par sem rotnnar aðferð
heíir mikið verið við höfð, af pví
verzliin&rstjórarnir í liáðiim stöðiinum
hafa verið miklir hvatamenn til pess,
hefir enginn minnst á nokkiirn mis- j
iiiiin er sjáarilegnr væri. Meira að
segja féklc kjöt pað er sent var til •
útlanda næstliðið haust sem verzlnn-
tirvara frá Siglufirði sérstakt lof fi/r-
ir gœði, og fékkst pannig reynsla
fyrir pvi. að ekkert parf að öttast
]ietta á hinuni útlenda, markaði. [>að
verður víst ætíð dálitill blóðvökvi
eptir í kjöti af skepnu sem skorin er,
og hvort pað verður 10 kvintum mfeira
eður niinna rr eflaust alveg pýðingar-
laiist. —• En væru nokkrir sem v ildu
lifá á einsömhi blóði og sjá eptir
hverjum dropa af pví, og settu til
hliðar fyrir pví allar maiiiiiiðlegar
tilfinningar, pá aittu peir nð kosta
kapps iim að koniast til úilanda og
vera allstaðar par setn styrjöld geys-
ar milli pjóðanna, svo pcir gætu not-
ið pess í sem fyllstum mæli.
Eg hefi heyrt lækni finna pað að
helgrímunni, að hún verki aðeins á
framlteilamt, en í honura hefði sjálf’t
lííið ekki eins biistað sinn eins og í
apturheilanum og væri pví óvíst. hvort
áverki á hann hefði strax dauðann í
för með sér. En reynslan með áhrif
pau er vorða pegar rotað er nteð
helgrímu, er skepnan hrærir hvorki
legg né lið eptir liöggið að lteita má,
tekur af' allan efa í pví tilliti. Lækn-
i,'iiin htifði auðvitað fyrir sér, að
lieilinn í skepnunum væri samskonar
í eðli sínu og heilinn í mönnunimi og
sé fjærri mér að efast um pað. Eu
pó eg hafi náttúrlega ekkert vit á !
pesskonar. pá virðist mer sem pað |
gatti máske baft nokkra pýðingu, að i
höggið og rotgaddurinn verki á lieil-
ann í beina línu við mænuna. Að
minnsta kosti virðist nokkurt samræmi
í pessari skoðuu við pað, að ýms-
fiskakyn, er menn veiða úr sjónum,
rotast mest og bezt, við pað, að greitt
sé laglogt högg framaná sjálfan
snjáldinn. pannig var pað hér á
meðan hákallaveiðin var stunduð á
litlum bátuin og vænir bákallar feng-
ust, a ð fljótast og bezt pótti að deyða
pá með pví. eð slá með linalli framans
á hinn totumvndaða snjálcl á peitn,
pessi aðferð tnun lika'enn vera við-
ltöfð á Ströndum. Og pegar væa
lúða fæst í fiskiróðrum, dettur óðara
úr heiiTti allt fjör og máttur ef mað-
ur kemur vænu höggi framaná efri
skoltii.n á henni, par sem danglamá
talsvert ofan á sjálfan hansinn og
mola. lnmsheinið til pess ;ið santa
verknn náist. — En ltvað sem er uiii
petta, pá mega verkanir af rothöggi
með helgrimu á sauðfé fullnægja prá
allra í pessn tilliti.
Annað atriðið við slátrun skepn-
annn, er nmbóta parf, er pað, að láta
pær aldrei sjá uppá aðfarir nianna
við pað starf á meðaii skepnanna
eigin stund er ekki komin. f>að er
sorglegt tilfinningarleysi hvernig pað
viðgengst sumstaðar í kaupstöðum,
að aðeins örmjóir rimlar með stóru
millibili aðskilja íjárhöpinn frá blóð-
veliinum. Eg i’ór nokkrum orðum um
petta atriði i áminnstri grein minni
í fsalóld 1893 og vil pví ekki endur-
taka pað liér. f>;ið i>r öllitm skejm-
um intirættnr ötti fyrir daiiðannm og
pær hafa eflaust meira vit en meim
almennt hafa viljað viðnrkei na undan-
farna tíma, en pær geta ekki talað
til a.ð segja oss frá tilfinningum sín-
um. Eg hefi póttst sjá Ijós merki
hvað liesta og sauðfé snertir, á augn-
ráði og svip skepnunar, að hún getnr
orðiÖ gagntekin af ótta við að borl'a
á sláturstörf, jafnvel pó meiri bluti
sauðfjár lítið virðist veíta pesskoaar
eptirtekt. það pyrfti ekki a.ð kosta
kanpmenn mikið, a<) slá mottuni :i
rimlaná á fjárréttinni, par sem fó
er te/cið í kaustað, peim niegi-n seiii
að lilóðvellinum veit ef ekkert skyggir
á ltann að öðru levti. Á bóndaheim-
iltiin eru kindurnar, sem slátra á.
vanalega hafðar inni liúsi, svo par
part' pesskonar ekki til að konnt; og
sé helgríman hiifð og lögð á kindiaa
inni liúsi eða byrgðri rctt, kinditt
siðan leitlcl beint á blóðvöllinn og
deydd með cinu höggi áður ett lu'tti
er skorin, ] á getur maður ekl* gætt
meiri mannúðar við petta ópægilega
starf.
Eg skal nú ekki preyfa lesetulur
Austra lengtir ttttt petta mál. En
með pvi allmargir skrifuðu ntér næst-
liðið ár til a.ð æskja frekari upplýs-
i tga uin holgrímuna og og svaraði
peini möi’guin ófullnægjaiidi af pvi
eg vonaði að greinin, som eg pá skrif-
aði, kæmi í „ísafold“, og vísaði til
hennar, pá vil eg biðja pá af peim
er pessar linur kunna að lesa, að
talca pær sem fullkomnara svar uppá
bréf sin. Að eins vil eg taka pað
sterklega fram, að peir , sem brúka
lielgrímuna við slátfun sauðfjár, gæti
pess vandlega, að rotgaddurinn komi
ætíð fyrir ofan líttu pá, er dregin,
væri yfir ennið fyrir ofan augnalokin,
e ða jafnvel svo ofarlega sem horna
garðurinn frekast leyfir.
Ritað í maímánuði 1895.
E. B. Giibmundsson.
Seyðisfirði 19. september 1895.
-j- í morgun dó bér heiðursmað-
inn l'inubogi Sigiuundsson.
llátíðaliald á afmælisdegi drottn-
ingar var hér allmikið pann 7. p. m.
bæði í landi og úti á skipunum á
höfninnijOg bar par sem vænta mátti
varðskipið „Heimdallur“ af liinum
kipunum; var hatin allur skrýddur,