Austri - 20.07.1897, Side 1

Kemiir nt 3 á minuðí eðci
36 blöð til næsta nýárs, og
Uöstar hér á lancli aðezns
3 kr., erlendis 4 kr.
Gjalddagí 1■ júlí.
Upps'ögn skrifieg lundin við
áramót. Ógild nema kom-
in sé til ritstj. fyrir 1. októ-
ber. Aughjsingar 10 aura
línan, eða 60 a. hverþuml.
dálks og hálfu dýrara á 1.
síðu.
YII. AR.
Seyðisfirði? 20. júlí 1897.
FR. 20
AMTSBÓKASAEMÐ á Seyðisfirði
er opið á laugarcl. kl. 4—5 e. m..
Á s k o r u n
til
almeimrar samkomu.
Ýmsir málsmetandi memi, bæði íir
Héraði og Fjörðum, hafa látið pá ósk
sína í ljós, að almenn samkoma gæti
orðið haldin á Egilsstöðum sunnudag-
inn 8. ágúst n. k., bæði til pess að
ræða ýms áhugamál vor hér eystra og
eins til skemmtunar og eflingar félags-
anda.
Af pví timinn er nú orðinn svo
naumur til unciirbúnings, bréfaskripta
og pess leiðis, pá hafa pessir menn
skorað á oss undirritaða að gangast
fyrir pessu og búa pað í haginn sem
nauðsynlegast væri.
Yér höfum nú talað við menn úr
ýmsum sveitum bæði nær og fjær og
hafa allir tekið mjög vel í petta, og
leyfum vér oss pví liérmeð, í nafni
margra mnuna og eptir almeunri ósk,
íið skora á alla sem geta að sækja
pessa samkomu 8. ágúst að Egilsstöð-
um, og mun par verða séð bæði fyrir
skemmtun og veitingum eptir föngum
og pörfum.
Seyðisfirði, 16. júlí 1897.
forsl. Brlingsson. Skapti Jósepsson.
Sigurdur Emarsson,
frá Sævarenda.
Siðíræði og' ritdeilur.
Hinn nafnkunni dr. Páll Carus í
Chicago fram setur á fylgjandi liátt
pau boðorð, sem mönnum beri að halda
í blaða- og ritmáladeilum, sbr. hina
nýju einkennilegu bók hans: Homilies
°f Science (o: Prédikunarbók Yísind-
anna).
Aliar siðfræðisreglur í ritdeilum má
mnibinda í pessari einu setning: Eptir-
grennslan sannleikans sé máttur og
niegmregla í sókn og vörn, er öll önn-
ur atriði efnisins lúti. Deilur, sem
húðar eru (á sinn liátt eins og ein-
vígi) um persónuleg efni, skulu annað
tveggja ialla til hlýðni unclir pessa
meginröglu, ellegar verður að álíta pær
beinlínis ósiðfræðilegar eða að minnsta
kosti ekki viðkomnrdi peirri fræði
(unethical or non-cihir.al).
Jpessar reglur leiða menn af hinni
nefndu allsherjarreglu:
Ver pú aldrei skoðun, sem pú sjálf-
ur efar. Legg aldrei trúnað á hlut,
sem ekki másanna (non demonstrable):
Yera skaltu eigi einungis viss um, að
hluturinn sé svo eða svo, heldur skulu
0g roksemdir plnar fyrir pví vera svo
gildar, að pær sannfccri óhlutdræga
lesendur.
Styrkur röksemda (argument) er
hyggður á pessum skilyrðum:
1. pær verða að hvila á vel skorð-
uðum tilurðum (staðreyndum favts).
2. pessir hornsteinar verða að iimi-
lykja allt sönnunarsvæðið, svo peir
hreyfist ekki við neina heimfærslu.
3. Hugsunaraðferðin verður að vera
hnífrétt. (logisk).
4. Orðalaghverrar rökfærzlu sé ljóst.
5. OrðalagiÖ (framsetniagin, pre-
sentaíion), getur ekki orðið Ijóst, ef
pér er ekki mál pitt sjálfum Ijóst.
Fyrir pví hlýtur pú að bíða búinu til
að ummerkja (define) hvert orð, sem
pú viðhefur.
6. Yísindaleg orð (lieiti, tenns) má
ekki viðhafa, nema ummerkingar
peirra sé ,,gefnar“.
7. Gæt varliug við, að orð pín,
einkum hin vístndalegu heiti, séu við-
liöfð í peirra Almenna skilning en ekki
í tvöföldum eða tvíræðum.
8. Hald pú fram máttaratriðum
máls píns og villstu ekki út í smá-.
muni, hversu setn pað mætti sýnast
girnilegt. pag dregur athygli lesenda
pinna frá aðalefninu og fipar sjálfan
þig.
Gætir pú pessara regla, máttu ör-
uggur ganga móti skícðustij mútstöðu-
mSimunt.
En áðúr cn þú ræðst á varðstöð
hins, pá reyn til að skilja sem bezt
hverúig og hvað hann vill sanna frá
hans vetvang (standpoint).
Viðurkenn til íúlls hvar liinn haíi
rétt, par sem hann viðhefir tvíræð
orð, pá sýn slcýrt og rétt í hverjum
skiluing pað orð hefði átt að viðitafa.
Til pessa á mótstöðumaðurinn rétt-
vísa kröfu. Að sýna allan jöfnuð á
pennan hátt, er nytsamlegt fyrst fyrir
hinn, og pví næst og ef til vill frem-
ur fyrir sjá.lfan pig, og loks, sem mestu
varðar, fyrir spursmálið, sem um er
cleilt. Jpetta greiðir málstöðina og
færir saman málsendana svo að pá
liggur beint við atriðið, sem er rangt
hjá hinum.
pað sem svo báðum kemur saman
um, má poka til hliðar, enda er par,
að vísu, opoið svæði, sém hinn má nota,
ef hann kýs undan að hopa óhrakinn.
Nú, hann um pað, pví ekki var pað
hans fall og ófarir, sem mestu skipti,
heldur úrlausn málsins sjálfs. Kjósi
liann ekki að hætta með góðu, verður
ósigur hans pví sjálfsagðari sem hans
ranga varðstöð var betur einangruð
áður, og sýnd og sönnuð af pér.
Veikleiki mótstöðumannsins er ein-
att nefndur styrkur pess, sem við itann
deilir. J>etta er öldungis rangt. fá
sök er varla vert að verja, sem ves
við veikleika hennar óvina. Styrkleiki
mötstöðumannsins eykur pinn eiginn
styrk ef pú ert að verja málefni, sem
verðskuldar vörn. Veikleiki hins dreg-
lu' pig niður í hans andlegu örbyrgð.
Deildu pví aldrei við gáfnalitla and-
mælenclur, og getirðu ekki hjá pví
komizt, skaltu forðast, að nota pér
hans breyskleik. J>á hverfur mergur
málsins fyrir hrakförum hitis, fákænsku.
og afglöpum. Enda er pin skylda, ef
pú ert hinum meiri og styrkari, að
lofa honum að njóta pín cn ekki gjalda.
En slíkt skal gjöra án umsvifa og
mærðar og eingöngu með beinni upp-
fræðslu.
Aldrei máhafahártoganir (sophisnis).
Hártóganir villa fjöldann, en blekkja
ekki hina fáu djúpvitsmenn (thinkers),
sem hugsa og álykta út af iyrir sig.
Hin síðasta ályktun allra djúpsæis-
mála lendir ávallt á pesskonar mönn-
um, en aldrei á alþýðu, sem ályktar
of fljótt. Hinir álykta seint og eptir
ítrekaðar tilraunir, en optast nær svo
að úr sker.
Softsmur eru hættulegar peím, sem
pær viðhafa; hitta venjulega sína höf-
unda sjálfa að lokum. Leggir pú útí
þeirra soll, velur pú slæma vígstöð,
og sé óvinur pinn var um sig, missir
þú hvorttveggja, vígi pitt og nterki.
En hafa má af peim stundarhagnað
ef svo ber til, svo sem að nota pær
til leiks. Gcri andmælandi höggstað
á sér eða lendi í mótsögn við sig sjálf-
an, pá seg hortum pað sjálfur, svo og
hvereig hann hefði átt að að fara.
Liggi mótsögnin ofana, eða er gleyms'i. a,
má laga pað skjótt; liggi mótsögnin
dýpra, þá dregst málið saman eins og
áður var sýnt, og verður auðsærra og
beinna. J>ótt hvorugur sigri, getur
gott málefni stórum grætt á réttri og
hreinni umdeilu. Mjög er athuganda
hvort ekki sé orðadeiJa, eða pesshátt-
ar misskilningur, sem í milli ber. Sé
pað nú ekki og ágreiningurinn sé beint
efnislegur, pá parf málstreytan (dis-
cussion) að finna, hvort ágreiningur-
inn sé rótvaxinn (fundamental) o. livort
sinn byggi á hverri frumreglu, sem
hver skoði sem vitaskuld (axiom), eil-
egar peir liafi fylgt ólíkum skilning á
Iilut (tilurð), sem báðir aðilar sam-
þykki, ellegar pá að annar bj’ggi á
undirstöðu, sem hinum pykir ekki
vera fyllilega áreiðanleg.
Hver sem svo úrslitin yrðu, eptir
deilu, byggða á slíkum jafnaðarreglum
siðafræðinuar, yrði sú streyta aldrei
ónytsamleg, heldur hefði verðleik í sama
hlutfalli, sem málið væri mikilsvert og
andmælendurnir færir og vel að sér.
Matth. Jochumsson.
Framfarir læknislistanna
á Jessari öld.
[>ar sem kröfur manna hér á landi
(eins og í útlöndum) til lækna og eink-
um pess, að peim sé fjölgað sem fljót-
ast og mest, eru í sjálfu sér eðlilegar
eptir ástæðum pessa lands, vakir liitt
eigi síður fyrir öllum, sem ofurlítið
vita, hve stórkostlega læknislistinni
(eða — listnnum) hefir fleygt fram í
seinni tíð. í bl. Review of Reviews í
maí er vitnað til ritgjörðar eptir fræg-
an enskan lækni um íramfarir pessar
síðan Victoría drottning settist á veld-
isstólinn 20. júní 1837. í hverjum
aðalatriðum eru þessar framfarir fólgn-
ar? Fyrst í pví —segir læknirinn —
að kenna mönnum að vera án lækna —
kenna mönnum að varast og fyrirbyggja
roða meinsemdanna, sem einu nafni
heitir heilbrigðisfræði. Kæst er bakt-
eríuþekkingin, og loks hinar tvær ó-
dauðlegu uppgötvanir anœsthetikin
(cleyfingar og svæfing) og antiseptikin
(að varna rotnun og hitasótt). Áður
voru menn ekki komnir mikið lengra
á leið en Jón nokkur Hueter, sem
skipti öllum meinum í prjá staði:
meinlæti, sem lækna má með brenni-
steini; pau sein merkúríusáburður græð-
ir, og pau mein, sem skollinn sjálfur
lækna.r ekki. Fyrst eru dásemdarverk
handlæknanna, pví pær skiljast bezt.
Úr sárum dóu fyrir 60 árum, gjarn-
ast 50 eða 60 af liundraði á spitöl-
um; nú 5 til 10. Rotnun sára er
alveg útrekin frá spítölum, pví fyrir
antiseptikina geta menn nú sundur-
flett nálega öllum mannsins líkama,
og sett allt óðara í samt lag. „J»ó
kúlur hafi sundurborað öll manns inn-
yfli eins og sáld, staga menn pað allt
suman; sé krabbi kominn í þarmana,
er liann skorinn út og parmaendarnir
festir saman með einskonar uppfvndn-
ingarfæri. J>á er og maginn settu
uppá gátt og paðan útrekið, hvað sem
að kaitn að ama, enda fæðan látin inn
ef mánneskjan getur engu rennt nið-
ur; út úr nýrunum skera peír steina,
og séu p»u líffæri ónýt, ldppa þeir
peim burt; sé miltið of stórt eða sjúkt,
er pað líka tekið; gallsteina taka peii
og bólgu úr sjálfri lifrinni — allt með
hnifnum. Stundum eru nefndir limir,
ef lausbeizlaðir eru, festir með sauma-
skap, og líkt má fara með magann.
Stíflur og flækjur, sem áður var allt
banvænt, er nú lagt fyrir lækuishnif-
inn og græðist opt á svipstundu. Heil-
inn, lungun og sjálft lijartað —■ pessi
’nin hágöfugustu líffæri, liafa ltand-
læknismeistararnir nýju, einnig lagt á
gjörfa ltönd með miklum og merkileg-
um áiangri“. J>arnæst ntinnir doktor-
inn á hin helztu lista- og læknishjálp-
arverkfæri, sem smíðuð hafa verið eða
fundin á pessum tíma, og skal eigi
telja pau hér. Siðasta „glerið“ sem
fundið hefir verið til að sjá í „suður
í heima“ innri efua og líffæra, er
skuggsjá Röntgens - fráíhitteð fyrra.
En — prátt fyrir petta — frumlu-
og bakteriufræðin verður pó liin stærsta
og dásamlegasta framför vorrar merki-
legu aldar.
Að eiga góðan velverseraðan lækni
nú á dögum, hlýturpvíað fylgja meiri
fengur fyrir vort líðandi og stríðandi
kyn, en að fánýjan pokaprest í sveit-
ina, eða gamlan skriffinn með fjórtán
klifjar af fororðningum.
M. J.