Austri - 19.10.1897, Blaðsíða 2

NB. 29
ÁtJSTfll.
114
tækifæri til þess að lengja dálítið
þingtímann með rifrildi við ráðgjaf-
ann. En hingað til hafa konungsfull-
trúarnir á pinginu ekki verið svo hör-
undssárir fyrir skeytum pingmanna, að
pað sé nema barnaskapur einn að ætla
pað að fáðgjíifinn, sem hefir ráðaneytið
danska að bakjarli, og sitnr mestan
hluta ársins niðrí Kaupmannahöfn —
mundi verða auðmjúkur pjónn pingsins!
En hvað ábyrgð ráðgjafans á stjórn-
arathöfninni snertir, pá mundi hún í
reyndinni vera meira í orði en á borði,
par sem hinn danski ríkisréttur mundi
eiga að dæma syndir ráðgjafans, sem
opt mundi pá vera fremur Dönum í
vil, og pví sjálfsagt, að hann fengi
syndakvittun hjá ríkisréttinum.
Og pó nú aldrei nema hæstiréttur
skyldi dæma um málið, pá er svo
eðlilegt, að skoðanir hans yrðu frem-
ur dansliar en íslenzkar, og að vér
mundurn engan sérlegan talsmann eiga
par sem hæstiréttur skyldi dæma um
möguleg afglöp ráðgjafans.
En pó er sá ókosturinn verstnr á
pessu tylliboði dr. Valtýs og ráðgjaf-
ans, að með pví lögfestum vér mál vor
við ríkisráð Dana og lögleiöum það,
er áður hafa verið óJög samkvæmt
stöðulögunum og stjórnarskránni, að
mál vor skyldu borin upp í ríkisráði
• Dana, svo að pví leyti er petta tilboð
hið hættulegasta fyrir sjálfstæði lands-
ins; pví annað er, að neyðast til að
pola óréttinn, og annað að sampykkja
hann, er mætti vera meira en meðal
flónska,pareð bæði stöðulögin ogstjórn-
arskráin lögheimila oss fulla sjálfstjórn
í vorum sérstöku landsmálum, og bana-
tilræði væri pað við frelsi landsins, pví
bæði dr. Valtýr,landshöfðinginn og ráð-
gjafinn hafa látið pað í Ijós, að petta
væri hið endilega tilboð stjórnarinnar,
til samkomulags og tilsíökunar! og par
með yrði stjórnardeilunni að vera
lokið.
Að sönnu hefir pað verið sagt, að
liægt væri að hefja nýja stjórnarbar-
áttu, strax á hinum næstu pingum.
En pá stöndum vér Islendingar svo
miklu verr að vígi en nú, er ráðgjaf-
inn hefir í samráði við hina embætt-
isbræður sína í ríkisráðinu tekið pað
skarpt fram, að með pessu tilboði dr.
Valtýs og ráðgjafans, yrði stjórnar-
deilunni að vera lokið, sem er hætt
við, að vér verðum álitnir að hafa
gengið að, ef vér föllumst á tilboðið,
að mirinsta kosti mundi pað vera fært
fram, sem lagaátylla til að neita 'oss
um allar nýjar kröfur. það er jafnan
hið mesta voðaspil fyrir lítilmagnann
að gefa hinum sterkara tauminn slak-
an.
Og enn er ótalinn einhver versti
og stærsti ókosturinn á pessu Valtýs
frumvarpi, að pað gengur pvert ofaní
alla vora stjórnarbaráttn sem hefir
miðað að pví, að gjöra stjórnina inn-
lenda. En petta frumvarp lögfestir
hana niðurí kongsins Kaupmannahöfn
og dregur petta litla sjálfsforræði, er
vér pó höfum í einstökum málum útúr
landinu; pví sá ráðgjafi sem skilur og
talar íslenzku, mundi draga flest mál
undir sinn úrskurð niðrí Danmörku.
Mannlegu eðli er svo varið, að oss
pykir jafnan girnilegt að ráða sem
mestu, og pað hefir án efa hingað til
aukið úrskurðarvald landshöfðingjans,
að hinn ókunni ráðgjafi, er ekki skildi
einu sinni málið, átti svo örðugt með
að setja sig inní mál vor, er hann pví
varð feginn að fela landshöfðingja úr-
skurðarvaldið í, eða fór pá beinlínis
eptir tillögum hans, sem ekki parf
framar að eiga sér stað, er hann er
sjálfur Islendingur.
Eerðir ráðgjafans hingað heim ti
íslands yrði pví að öllum likindum
all-heppileg smalamennska á málum
vorum út yfir pollinn til úrslita í hinu
danska ríkisráði!
Vér Múlsýslingar hljótum pví að
vcra pingmönnum vorum pakklátir
fyrir, að peir gengu eigi að pessu tylli-
boði doktorsins og ráðgjafans, pví pá
mundu peir hafa brugðizt tiltrú kjós-
enda sinna,, er jafnan hafa valið pá
menn á alpingi, er hafa fast fylgt fram
sjálfstjórnarkröfum landsins. Og sízt
pekkjum vér pað til Múlsýslinga, að
peir muni nú reynast peir vindhanar,
að breyta svo margra ára skoðun sinni
í stjórnarskrármáli voru, að peir færi
nú að taka pvilíku tilboði og vansæma
svo sjálfa sig og stjórnarbaráttu vora
og æfistarf beztu manna landsins, en
gjöra okkur Islendinga og kröfur vorar
að athlægi í augum annara pjóða. Og
pá leið, að halda fast við innlenda
stjórn, er vonandi, að öll pau kjör-
dæmi landsins fari, sem láta sér annt
um framtíð og heill og sóma pjóðar-
innar, pegar til nýrra kosninga kemur,
hvort sem pess verður lengra eða
skemmra að bíða.
En pá kemur pað spursmál til and-
svara, hvaða veg pjóðin skuli nú halda
til pess að fá sem innlendasta stjórn og
sem líklegastur sé til pess að geta safn-
að allri pjóðinni, eða í öllu falli tölu-
verðum meiri hluta hennar til sam-
vinnu og einingar, og sem fullnægi
rétt.mætum sjálfstjórnarkröfum lands-
ins, og hafi pó líkindi til að ná sam-
pykki stjórnarinnar ?
Alpingi hefir, allt ofan frá pjóðfund-
inum 1851, búið til fjölda mörg frum-
vörp, er öll miðuðu að pví, að koma
á innlendri stjórn í landinu, og er
pá að velja í milli peirra, pað sem
fullnægir kröfum vorum, og hefir pó
mest líkindi til að ná sampykki stjórn-
arinnar.
Yirðist oss pá frumvarp miðlunar-
manna á alpingi 1889, vera líklegast
til pess að fullnægja kröfum vorum
án þess að mæta ósigrandi mótspyrnu í
hinu danska ríkisráði.
J>að frumvarp er sniðið eptir stjórn-
arháttum Canada. Skal konungur,
samkvæmt pví, skipa hér á landi jarl
eða. landstjóra, er hafi framkvæmdar-
valdið á hendi í umboði konungs, með
ráðgjöfum sér við hlið, er beri ábyrgð
gjörða sinna, og dæmi pá landsdómur.
En til pess að ganga ekki of nærri
forréttindum konungs og gjöra frum-
varpið aðgengilegra fyrir Dani, pá
ákvað frumvarp petta, að ráðgjafi
skyldi sldpaður við hlið konungs í Dan-
mörku, er gæti fellt úr gildi pau lög,
er jarlinn eða landsstjórinn hefir sam-
pykkt, eins og tíðkast í hinum ensku
nýlendum, par á meðal Canada, sem
pykir hafa mjög frjálslegt stjórnar-
fyrirkomulag, og aldrei hefir orðið par
að dfeiluefni, og mundi heldur eigi hér,
jví pað er óhugsandi, að konungur
færi að beita pvílíkum ónýtingarrétti
nema brýnasta nauðsyn krefði, pví ef
l’arið væri að beita honum, mundi hann
gjöra alla stjórn í landinu ómögulega,
en pað er engum heilvita manni ætl-
andi. fað er líklegt að Danir unni
oss pessa fyrirkomulags, sem svo vel
hefir gefizt í hinum mörgu nýlendum
Englendinga um heim allan, og hin
danska stjórn hefir 1867 sjálf stungið
uppá líku fyrirkomulagi, og einhver
peirra stjórnvitrasti maður, biskup
Monrad, verið pví meðmæltur.
Dönum er svo tamt að telja ísland
nýlendu, (Coloniu), svo pað er ekki
nema sennilegt, að peir vildu veita oss
pá nýlendustjórn, er algengust er, og
bezt hefir gefizt um heim allan, pví
hvergi mun nú meiri uppgangur pjóða,
en einmitt hjá peim, er hafa pvílíka
stjórn, svo sem Canada og ríkjunum
i Eyjaálfunni. En Danir hafa svo
margt vel til okkar gjört, einmitt á
pessum síðustu árum, að vér getum
ekki ætlað peim pann lúalega hugsun-
arhátt, að varna oss til lengdar peirr-
ar stjórnar, er kemnr landihu bezt og
mestar líkur eru til, að stvddi bezt
að framförum pess.
Frelsishreyfingin eykst nú óðum f
Korðurálfunni, stórt og voldugt lýð-
veldi er fyrir nokkru endurreist á
Erakklandi, og fleiri pjóðir gjöra sig
líklegar til pess að fara að dæmi
Erakka, hinn rússneski einvaldur gjör-
ir samband við lýðveldið og lætur
syngja yfir sér her- og lýðstjórnarsöng
Frakka, frjálslyndi flokkurinn á pýzka
ríkispinginu mannar sig upp og bann-
ar keisaranum að prengja að frelsi
pegna sinna, enginn danskur maður
treystist nú lengur til að brjóta grund-
vallarlögin og gefa út bráðabyrgðar-
fjárlög (provisorium), hinir frjálslyndu
pingmenn fjölga óðum á ríkispinginu,
öll stefna timans ber óðum fram til
meira frelsis og sjálfstjórnar, sem
hlýtur og að koma málstað vorum ís-
lendinga til góðs og læra stjórnarbar-
áttu vora nær sigrinum, ef vér ekki
sjálfir preytumst, sem væri pví sorg-
legra, sem vér höfum nú haldið út í
meira en hálfa öld og að öllum lík-
indum eigum nú skamma stund sig-
ursins að bíða.
En pað var sízt að furða sig á pví,
pó oss Islendingum veitti örðugt að
koma stjprnarbótarmáli voru áfram,
er vér vorum svo óheppnir, að eiga
að sækja pað i hendur hinni römmustu
apturlialdsstjórn, er nokkru sinni hefir
setið að völdum í Danmörku, er fót-
um tróð í mörg ár grundvallarlög
sinnar eigin pjóðar.
En petta fer nú allt batnandi, frjáls-
yndari ráðgjafar koma að öllum lík-
indum bráðlega til valda, og ríldserf-
inginn, Eriðrik, er sagður fremur frjáls-
lyndur og réttsýnn, en faðir hans er
nú orðinn maður háaldraður, svo rik-
isstjórnar Eriðriks krónpiinz, verður
varla langt að bíða.
En pá er enn eptir hið pyngsta
verkið, og pað er, að koma einingu og
samhuga fylgi áhjá pjóðinni sjálfri og
úingmönnum hennar, sem svo sorglega
íefir brostið á síðan foringi hennar,
Jón Sigurðsson frá Kaupmannahöfn,
féll frá, og hríðversnað síðan nafni hans
frá Gautlöndum og Einar í Nesi létust.
Sundurlyndi og sérdrægni eyðilagði
lið forna lýðveldi landsins, og pað
lítur pví miður svo út, sem pað ætli
líka að hamla pví, að landið fái pá
stjórn, er líklegust er pví til framfara.
Til allrar hamingju féllu bæði frum-
vörpin á alpingi í sumar, og teljum
vér pað mikið happ, pví hvorugt peirra
veitti oss pað sem öll stjórnardeilan
hefir nú staðið um í meira en hálfa
öld; innlenda stjörn, sem allir vorir
forvígismenn í stjórnarbaráttunni hafa
jafnan krafizt og pjóðin sjálf sam-
Pykkt með kosningum sínum, par til
nú í sumar, að mikill hluti pingmanna
gefur sig alveg uppá gat í stjórnar-
skrármálinu, flaðrur að fótum hinn-
ar dönsku stjórnar og kastar öllum
sjálfstjórnarkröfum landsins útbyrðis,
að Jornspurðum vilja /cjösenda sinna,
sem margir hafa sent hina „rauðustir‘
pingmenn á alpingi, er ekki hafa einu
sinni getað látið sér nægja frumvarp
alpingis frá 1889, með al-innlendri
stjórn, ráðgjafaábyrgð og landsdðmi.
Alítum vér petta frumvarp einna
líklegast, af peim frumvörpum, sem
fullnægja sjálfstjórnarkröfum landsins,
til pess að geta safnað pingmönnum
vorum til fylgis við pað. Og pað pví
heldur, sem margir af peim sitja nú á
pingi, sem voru með frumvarpinu, og
par á meðal 3 konungkjörnir pingmenu;
en kjördæmi pau, er jafnan hafa sent
hina lcröfufrekustu pingmenn til alpingis,
gjöra sér varla pann ósóma, að éta
nú nllt ofaní sig, með pví að senda
nú á ping pá menn, er gefið hafa upp
allar sjálfstjórnarkröfur landsins, og
fleygt sér endilöngum fyrir fretur
Dana.
Fylgjum þvi allir frumvarpinu frá
1889 sem einn maður!
f
Hólmfríður Magnúsdóttir
frá Grund.
Dáiu 13. maí 1897.
— o—
Á miðju vori mökkur kom úr ajó
svo morgunsólin varð aö feigðarroöa,
og blómsins visir bliknaði' upp og dó
en bál og stormur fyllti jörð með roða.
Og ferðamóði fuglinn skalf og draup
er frost og gadd hann sá í kæru leyni;
og lóan kalin kveljur þungar saup
og kúrði sjúk og hungruð undir steini.
-En, Guð' sé lof, sá bylur færðist fjær
og fegri stundir glaðar raddir boða,
því sigurfáni sólareldsins slær
á sjó og grundu nýjum lifsins roða.
Svo þar sem fyrri allt var neyð og ís
er eintömt fjör, á grund, í dal og runni
hver fönix upp af ösku sinni rís
mcð eld und væng og sólarljóð á munni,
Á Grund? — Nei, hér eg sé'éitt lilju lík.
Hver ljær nú krapt að standa fyrir svorum?
0 lilja Guðs, svo ijúf, svo vonarrík,
ó líttu upp með náðarorð á vörum! —
Hún þegir — þegir — þegir - svarar þó.
hvað þylurð’ oss, ó helga Hrottins lilja? —
,.pá sólin kom, til sælu Guðs eg dó —
eg sef—eg sef—eg sef að Drottins vilja“.
Haf þökk! Eg skil — eg skil þig,föivablóm,
eg skil svo mínir hjartastrengir titra;
þú talar hærra hverjum lúðurhljóm.
Á hreinum vörum leynast orð hins vitra.
En djúpt er orðið — Dauðans leyndarmál —;
nei, Drottins orðið, skráð á þessumvörum:
Ef þér ei ráöið ríki barns og sál,
þér’ráðið aldrci fyrir Dauðans
svörum.
En kæra bam, þú kveður dajiran !und,
því kvíði’ og angur fylgir maniisins dómi;
hvcrt gras varð hjóm, livcrt gul! varð dökkt
á Grund.
cr gullið þinna hvarma dó i tómi.
Svo kom þú sól! og kvcyk oss ljós úr ís
með kærleik Guðs í þossum fölva runni
og seg: hver fönix upp úr ösku rís
með eldsins flug og ljóð á vígðum
munni!
M. J,
______ - /-UáW , .
vrs