Austri - 18.02.1898, Qupperneq 1

Kemnr út 3 á m&nuðí eða
36 bl'óð til næsta nýárs, og
kostar hér á landi aðeins
3 h\, erlendis 4 Jtr.
Gjalddagí 1. júU.
Uppsögn skrifleg lundin við
áraniót. Ógild nema ltom-
in sé til ritstj. jyrir 1. okté-
ber. Auglýsingar 10 aura
línan, eða 60 a.hverþuml.
dálks og hálfu dýrara á 1.
síðu.
VIII.
AR.
Seyðisíirði, L8.
febrú&r 1898.
NR. 5
Skólamál
Austuramtsins.
— o-
Vér Austíirðingar höfum nú umnokk-
urn tíma verið svo vel settir, að eiga
ekki minna en 3 blöð, til pess að ræða
málefni vor í. J>að er samt alls ekki
hægt að segja oss pað til hróss, að
vér notuui oss petta eins ve), og vera
ætti. |>að er tiltölulega mjög sjaldan,
sem pau flytja lesendum sínum aðsend-
ar greinir um málefni pessa landsfjórð-
ungs, og er það illa farið. J>að er
samt sérstaklega eitt mál, sem mér
virðist eins og gerð hafi verið nokkurs-
konar samtök um, að pegja alveg í
hel. J>að er kvennaskólamál vort. Og
pó var svo að sjá, sem pað mál væri
einu sinni töluvert áhugamál rnaima.
En svo datt úr pví botninn allt i einu,
pegar sem hæst stóð, eins og pví mið-
ur kemur svo opt fyrir hjá oss. Eg
ætla nú að biðja pig, „Austri“ minn,
að flytja fyrir mig dálitla grein um
petta mál. Ekki er pað sökum pess,
að eg álíti mig færari til pess en aðra.
En eg er orðinn úrkula vonar um, að
nokkur annar ætli a,ð verða til pess,
að vekja pað upp á ný. Og mér pykir
málefnið of gott í sjáll'u sér, og fannst
pað vera of vel á veg komið, til pess
að pað sé látið alveg sofna útaf um-
talslaust.
Eg parf víst ekki að minnast á, að
fyrir tæpum premur árum siðan, var
uppi fótur og fit á mönnum um allt
Austurland, um að stofna kvennaskóla
handa Austfirðingafjórðungi. J>á var
málið fyrst til meðferðar á sýslunefnd-
arfundi Norður-Múlasýslu í marz 1895,
og síðan á sameiginlegum sýslufundi
Múlasýslna um sumarið á eptir. A
peim fundi voru kosnir 3 menn í nefnd
til pess að íhuga málið og koma fram
með ákveðnar tillögnr um framgang
pess. Svo var leitað samskota um
báðar Múlasýslur, til pess að reisa
hús fyrir, og til alpingis var sótt um
styrk til hins fyrirhugaða skóla í lík-
ingu við pað, sem hinum kvennaskól-
unnm var veitt. Samskotin heppnuð-
ust svo vel, að á stuttum tíma mnn
hafa safnazt 17—1800 kr., og alpingi
veitti á fjárlögum 1896—97 1200 kr.
styrk síðara árið, með pví skilyrði, að
skólinn kæmist á stofn fyrir árslok
1896. Svo var málið aptur til með-
ferðar á sameinuðum sýslufundi Múla-
sýslna vorið 1896, en pá er svo að
sjá, sem áhuginn hafi verið farinn að
dofna mjög. Að minnsta kosti var
málið saltað á pessum fundi, mest víst
fyrir tilstilli sýslunefndarmanna Suð-
ur-Múlasýslu, og hefir legið í salti síð-
an, án pess mér vitanlega liafi verið
minnzt á pað opinberlega.
Tillögur priggjamaunanefndar peirr-
ar, er eg gat um, að kosin hefði ver-
ið til að íhuga málið, hafa auðvitað
heldur aldrei verið hirtar nó ræddar
opinberlega, nema líklcga lítið eitt á
pessum siðastnefnda fundi. Eg hefi
nú nýlega fengið pær undir hendur, og
ætla eg að taka hér upp aðalatriði
peirra, svo mönnum gefist einu sinni
kostur á að dæma um pær. I nefnd
pessari voru: Jón alpingismaður Jóns-
son, Magnús prestur Bjarnarson og
Jónas skólastjóri Eiríksson.
Nefndin hyrjar á pví, að taka pað
fram, að ætlunarverk allra skóla cigi
að vera pað eitt, að gera nemendurna
sem bezt hæfa til pess, sem síðar meir
á að vera lífsstárf peirra. Og pareð
aðal-lífsstarf flestra íslenzkra kvenna
sé pað, að vera húsmæður á sveita-
bæjum, pá eigi kvennaskólar að leggja
aðal-áherzluna á að kenna pað, sem
húsmæðrum á sveitabæjum er nauð-
synlegt að kunna. J>að er sérstaklega:
meðferð og tilbúningur matvæla, efna-
blöndun peirra og nærir.gargildi, klæða-
saumur, umgengni og stjórn á heimili
og helztu undirstöðuatriði heilbrigðis-
fræðinnar, sérstaklega með tilliti til
meðfcrða.r á börnum. J>essu næst
koma hin nauðsynlegustu fræði svo sem:
skript, reikningur, réttritun, landa-
fræði o. fl. Auðvitað á einnig að kenna
hinar svo nefndu „fínni hannyrðir", en
pær eiga að sitja á hakanum fyrir
hinu, sem nauðsynlegra er. Með öðr-
um orðum; nefndin vifl að skólinn sé
fyrst og fremst búnaðarskóli handa
konum. Nefndin álítur, að hinir aðr-
ir kvennaskólar landsins fullnægi ekki
pessum kröfum, og pví heldur eigi
pörfum pjóðarinnar. p>ví leggur hún
til, að pegar nú sé verið að ráðgera
að stofna nýjan skóla, pá verði hann
hafður með pvílíku fyrirkomulagi, sem
bent er á. |>ær stúlkur, sem nema
vildu meira af bóklegum fræðum og
hinum „í'ínni hannyrðum", en kennt
yrði á pessum skóia, gætu eptir sem
áður leitað til hinna skólanna.
J>essu næst leggur nefndin til, að
hinn fyrirhugaði búnaðarskóli handa
stúlkum, verði sameinaður við búuað-
arskóla pann handa piltum, sem sýsl-
urnar nú eiga. á Eiðum. Sýnir ínin
fram á, að petta muni verða fjársparn-
aður, par eð nota megi að sumu leyti
sömu kennara, bæði handa piltunum
og stúlkunum, eins og lika kostnaður-
inn allur yrði tiltölulega minni við eitt
bú en tvö. En aðal-kosturinn mnndi
samt verða sá, að stúlkunum gæfist
miklu meira færi á að læra alla hús-
stjórn, matreiðslu o. fl. á jafn stóru
búi, sem petta hlyti að verða. En
par eð nefndin álitur, að Eiðar sé ekki
nógu góð jörð, til pess að bera báða
skólana, og sökum pess, hve aðflutn-
ingar allir séu um of örðugir, pá legg-
ur hún til, að sýslufélögin taki lands-
sjóðslán til að kaupa stóra og góða
jörð nálægt sjó og setja báða skólana
á hana. Eiða og Eiðastólsjarðir megi
svo selja ef tækifæri býðst, en annars
leigja, og láta landskuldirnar eða sölu-
verðin ganga til afborgunar láninu.
J>ó kostnaðurinn við petta verði nokk-
ur í bráð, álítur nefndin, að hann verði
meiri í orði en á borði. T. d. segir
hún, að pað sé aðeins tímaspursmál,
hvenær sýslurnar purfi hvort sem er,
að reisa nýtt skólahús, með pví að
skölahúsið á Eiðum sé svo fornt og
óhentugt, að pað geti ekki dugað nema
nokkur ár enn. Ekki gerir nefndin
ákveðna tillögu um pað, hverja jörð,
hún vilji láta útvega undir skólana.
Lætur hún sér nægja, að benda á
Krossavík í Yopnafirði sem jörð, er
hafi til að bera flesta pá kosti, sem
pessi skólajörð purfi að hafa. En ann-
ars segir hún, að það eigi ekki að
gera að neinu kappsmáli, hvar á Aust-
urlandi jörðin sé, ef hún aðeins full-
nægi þörfunum og sé föl.
i’etta eru nú í stuttu máli tillögur
nefndarinnar, og fæ eg eigi betur séð,
en að þær sé í alla staði skynsamleg-
ar og vel hugsaðar. Og pað er sann-
færing mín, að pær mundu vel gefast,
ef pær kæmu til framkvæmda. |>að
parf ekki að eyða neinum orðum um
pað, hvert vera eigi mark og mið jafnt
kvenuaskóla, sem annara skóla. Eg
ætla mér eigi að hnjóða neitt í pá
kvennaskóla, sem vér nú höfum. þeir
hafa án efa unnið töluvert gagn, og
menntun kvenna í landinu hefir aukizt
að mun síðan peir voru stofnaðir. Og
eins og þeir hafa verið settir, hefir
líklega ekki verið hægt að haga kennsl-
unni á annan veg, en gert hefir verið.
En eg vil fastlega halda pví fram, að
þeir fullnægi ekki pörfnnum, af pví
að peir veita of litla kennslu í hinum
nauðsynlegustu verklegum efnum. Og
víst er um pað, að mörgum sveitahjón-
um. sem kostað hafa töluverðu fé til
pess að láta dóttur sína fara á kvenna-
skóla, hefir fundizt hún vera litlu hæf-
ari til pess, að hafa á hendi heimilis-
stjórnina, pá er hún kom aptur, en
hún var pá er hún fór. þetta er ekki
sagt til hnjóðs kvennaskólunum né
þeim, er par hafa kennt, heldur aðeins
til pess, að færalíkur til pess, að fyr-
irkomulagið sé ekki rétt. Eg álít pví,
að vér höfum nú þegar nóg af slíknm
skólum, par sem vér höfum pá 3, pví
pað hefir ekki, pað eg til veit, borið
á, að peir hatí þurft að vísa frá sér
stúlkum. En eg er netndinni fyllilega
samdóma. um pað, að oss er hin mesta
pörf á góðum búnaðarskólum, engu
síður handa konnm en körlnm. Sé
brýn nauðsyn á, að hafa skóla til pess
að keiana hinum ungu mönnum að rækta
jörðina og hirða vel búpening, til pess
að hvorttveggja gefi sem mestan og
vissastan arð, pá er engu síður pörf'
á, að kenna hinum ungu konum að
hagnýta sem hezt afurðir búanna, pví
pað er ekki minni vandi, að gæta feng-
ins fjár, en að afla pess. Eg. veit að
sumir munu segja, áð á búi eins og
pví, sem hér er um að ræða, muni pó
ekkí verða framkvæmd önnur heimilis-
störf en þau, sem alJar sveitastúlkur
læri heima hjá sér. En eg vil svara
pvi, að pað má læra þessi störf bæði
vel og illa, eins og hver önnur störf,
og pví miður eru pað færri heimilin,
sem veita góða kennslu í peim. A
meðan varla er búinn til ætur ostbiti
í landinu; á meðan smjörið er víðast
hvar svo, að útlendingar, sem betra
eru vanir, teJja pað varla ætt; á meðan
í stuttu máli öll meðferð mjólkurinn-
ar, sem er ein af aðal-afurðum búannu,
er á jafn lágu stigioghún víðast Imir
er: á meðan segi eg að ekki sé van-
pörf, að stofna skóla til pess að kenna
hana ásamt annari meðferð matvæla,
svo eg aðeins nefni pað eitt.
Sameining beggja skólanna á eintii
jörð, virðist mér einuig vera skynsam-
leg 'tillaga, enda kom liún fram þegar
á sýslufundinum 1895 frá einum hin-
um merkasta manni sýslunnar, Einari
prófasti Jónssyni á Kirlijubæ. [>að
er enginn efi á því, að pað mundi verða
mikill fjársparnaður á móti pvi, að
setja sinn skólann á hvora jörðina.
Og hitt er jufnvíst, að á svo stóru
búi mundi verða mikið betri kennsla
og einmitt í pví, sem mest er pörf á
að kenna, en á litlu búi, ef gert er
ráð fyrir, að góð jörð fengist og að
búinu yrði vel stjórnað. Nefndin gerir
í tillögum sínum ráð fvrir, að höfð verði
sérstök forstöðukona búsins, auli
kennslukonanna, og er pað rétt hugs-
að. En eg álít engu síður nauðsyn-
legt, að hafa sérstakan ráðsmann
búsins, og pyrfti hami að mínu áliti
ekki fremur að vera búfræðingur, held-
ur aðeins forsjáll, duglegur og stjórn-
samur búmaður. Ættu neinendurnir
að vera undir stjórn hans og forstöðu-
koriunnar að öllu pví leyti, sem áhrær-
ir hin vanalegu bússtörfi J>að parf
ekki að færa rök að pvi, að sá getur
verið fyrirtaks góður kennari, sem ekki
er hæfur til að stjórna stóru búi svo
vel sé, eins og líka að sá getur verið
bezti búmaður, sem ekki getur verið
kennari í búfræði, af pví að hann hefir
eliki lært hana ,„theoretiskt“. J>etta
tvennt getur auðvitað og farið saman,
en pað parf ekki svo að vera.
Nefndin minnist í áiiti sínu mjög
lítið á búnaðarskólann, sem nú er á
Eiðum, og pað er varla hægt að sjá,
hvort hún ætlar, að flutningur hans
þaðan mundi verða honum til gagns
eður ekki. Eg hygg nú samt, að petta
muni hafa verið álit liennar, enda verð
cg að lýsa pví ýfir, sem minni sann-
færing, að engu síður hans vegna, en
vegna kvennaskólans mundi hið um-
rædda fyrirkomulag vera álijósanlegt.
J>að mundi óhætt aðfullyrða, að flest-
>r liugsandi menn á Austurlandi eru
nú farnir að sjá, að sá skóli er settur
á pá jörð, sem haim aldrei getur prif-
izt vel á, vegna pess að hún hefir fáa
kosti til að bera, sem skólajörð parf
að hafa, en næga óliosti. Jarðaliætur
pær, sem búið er að vinna á Eiðum
pessi 14 eða 15 ár, sem skólinn hefir
verið par, bera ljósastan vott nm, að
petta er rétt álitið. J>að er óhætt að
segja, að víða í Norðurlandi og Yest-
uríandi, par sem jarðabætnr eru stund-
aðar aí kappi, mundi sá ekki vera á-
litinn nema meðal-bóndi, sem ekki hefði
unnið meira á jafnlöngum tíma. Og
um petta munn menu eklci vilja kenna
skólastjóranum, eins og ekki væri sann-
gjarnt, heldur jörðinni, sem er svo örð-
ug, að hún eyðir mestum tíma skóla-
sveinanna til vanalegra hústarfa, svo
lítið verður afgangs til jarðabóta, sem
pó atti að vera aðal-starf peirra.
J>etta hafa menn fyrir löngu séð, og
sjá pað alltaf betur og betur. En pað
er eitt af aðal einlveimmn vor íslend-
inga, að pegar vér með miklum ákafa
erum búnir að koma einhverju l'ram-
farafyrirtæki á fót, þá fer af oss móð-
urinn. Og eptir á viljum vér heldur
horfa á petta fyrirtæki veslast upp
fyrir augum vorum, og gera ekki liálft
gagn við pað sem t.il var ætlazt, held-
ur en að taka rögg á oss til að kippa
í lag pví, sem rangt var stofnað í
fyrstu. Og pannig er pað og hefir
lengi verið me? búnaðarskólann á Eið-
um. Eg bið menn fyrirgefa, að eg
hefi skotið hér innípessum athugasemd-
nm, sem ekki beinlínis koma við aðal-
umtalsefninu, en mér finnst pær pó
vera nokkuð skyldar pví.
Hvar á Austurlandi mundi finnast
liin bezta jörð undir skólana, get eg
ekki dæmt um með vissu, pví eg er
ekki svo kunnugur. En eg ætla, að
pær muni ekki finnast margar betri,
en sú, sem nefndin benti á, nefnilega
Krossavík. Sú jörð hefir lengi verið
álitin einhver hin bezta á Austurlandi,
og engum, sem til pekkir, mun bland-
ast hugur um, að hún hefir til að bera
flesta pá kosti, sem skólajörð parf að
hafa. Túnið er ákaflega stört, og má
verða margfalt stærra; útheyskapur er
góður og nærtækur og útbeit göð á
vetrum. Aðflutningar eru hinir hæg-
ustu, pvi jörðin er skammt frá sjó og
beint á móti kauptúninu. Sjávarúthald
má hafa par jafngott og í kauptúninu,