Austri - 20.07.1899, Page 2

jNR. 20
A D S T R I.
78
og til vorra daga. f>ú verður að
nefna að minnsta kosti eitt einasta
dæmi, eina einustu breytingar-
tiltögu, er gangi í aðra stefnu en
eg hefi sagt, og pú mátt leita svo
langt aptur í tímann sem pú vilt.
Getir pú pað eigi, pá verður pú nauð-
ugur viljugur að fallast á pessa kenn-
ingu mína. Láttu nú sjá, hvað pú
getur.
En hins vegar er pað ljóst, að pað
er najög pýðingarmikið fyrir pig og
pína Yaltýsku að heimastjórnarmönn-
unum verði petta eigi Ijóst. pví að pá
eiga peir hægt með allir samtaka' að
hafna algjörlega hverri peirri breyt-
ingu, sem gengur í Hafnarstjórnar-
stefnuna, jafnvel pótt hinn mesti á-
greiningur væri á milli peirra inn-
hyrðis um, hve stórt spor skuli stígið
á heimastjórnarleiðinni í einu, og sum-
ir vilji halda miklu lengra en sumir.
Allt petta hlýtur nú öðrum eins
manni og pér að vera ljóst, og pess
vegna vilta villa sjónir fyrir mönnum
í pessu atriði. Ef menn skilja petta,
verður allt stjórnarskrármál vort ljós-
ara og öli samvinna milli heimastjórn-
armanna (Islendinga yfirleitt) miklu
greiðari en ella (shr. ritgjörð mína
„Onnur uppgjöf íslendinga“ hls. 70.)
Osköp hefir pér gengið illa að verja
pað, að breytingartillögur pínar flyttu
eigi valdið út úr landiuu pótt fremur
lítið vald sé að flytja paðan. Helzta
vörn pín hefir verið að spyrja á pessa
leið (sjá t. d. ísafold XXV. bls. 78
og Bjarka III. bls. 61.): „Er pað að
flytja valdið útúr iandiriu, að leyfa
ráðgjafanum að koma á ping, svo full-
trúar pjóðarinnar gætu talað við hann
og haft áhrif á hann?“ jþú biður „alia
skynberandi menn að athuga pessa
spurfiingu", og eg bið líka bæði pá og
pig sjálfan að gjöra pað. J>etta er
pví nauðsynlegra, par sem vér höfum
nægilega reyuslu fyrir oss í pessu at-
riði, og reyndin er óiýgnust. Hall-
varður gullskór, Loðinn leppur, Hen-
rik Bjelke og fleiri hafa af konungs
hendi eða stjórnarinnar hendi, einsog
menn segja nú á dögum, komið á alpingi
með fullu ráðherravaldi. Yarð koma
peirra til að flytja valdið inu eða út
úr landinu? Eg segi, að peir hafi
flutt valdið út úr landinu, og pó höfðu
peir enga konungkjörna pingmenn að
styðja sig við. Komu eigi á alpingi
af konungshendi Islendingar, eins og
Sturla fórðarson og Jón Einarsson?
Yarð erindi peirra til pess að varð-
veita íslenzk lög í landinu eða hið
andstæða?
Eg hefi greinilega lýst, hvernig allt
færi, ef stjórnarskrárbreytingar pínar
kæmust á (sjá Onnur uppgjöf ísl. bls.
2—16), og parf eigi að fara að end-
urtaka pað. Ekkert af pví hefir verið
hrakið, enda getur pú eigi haggað við
pví. Að eins hefir pú hvað eptir
annað reynt að snúa út úr pví sem
að eg segi á bls. 5, að „pað sé í raun
réttri hið langmesta pólitiska happ
sem Island hefir orðið fyrir siðan pað
fékk stjórnarskrá sina, að ráðgjafi pess
varð danskur maður, er var önnum
kafinn af öðrum miklu umfangsmeiri
ráðgjafastörfum og að hann pessvegna
hafði eigi færi á að vasast mjög í
íslenzkum málum. þessvegna fékk
landshöfðinginn færi á að flytja ýmis-
legt inn í landið, sem annars hef'ði
verið kyrt í Kaupmannahöfn, pess
vegna fékk hann tóm og frið til pess
að leggja undirstöðuna á Islandi und-
ir stjórn sérmála vorra, undir heima-
stiórn vora. Hugsi menn sér einungis
hvernig petta hefði farið, ef ísland
hefði fengið fyrir ráðgjafa ráðríkan
mann og afskiptasaman, sem ekkert
hefði haft arinað að gjöra, en að sinna
hinum fáu ísienzku málum. Hann hefði
dregið margt undir sig sem nú situr
heima, hefir fest par rætur og enginn
getur upphöggvið nema Islendingar
sjálfir. Hann hefði heldur ekki valið
af iakari endanum eða ómerkari
málin.“
Xú bið eg pig og alla góða menn
að gæta að pví, að eg hef talað pessi
orð frá sjónarmiði voru heimastjórn-
armanna. Yér viljum helzt hafa sem
minnst af ráðgjafa að segja í Kaup-
mannahöfn fyrir sérmál vor, pví vér
viljnm hafa liann heima. en ráðgjafa í
Kaupmannahöfn fyrir sameiginlegu mál-
in. Er petta pá eigi rétt, sem eg
segi? En frá pínu sjónarmiði er
ekkert eðlilegra, en pér líki afarilla
orð pessi og kallir pau vitlaus, pví
að pú vilt hafa ráðgjafa fyrir sérmál
vor í Kaupmannahöfn og láta hann
vera allt í öllu, og afnema með öllu
alla innlenda yfirstjórn í landinu sjálfu.
J>ér er svo meinilla við landshöfð-
ingjavaldið, eða æðstu innanlandsstjórn
vora, að pú líkir henni saman við „lús“
(sjá ísafold og Bjarka) og virðist
vilja leika hana eins og petta.ópverra
kvikindi. ]>ú segir að stjórnin í Kaup-
mannahöfn „hafi fullt vald til pess
samkvæmt stjórnarskránni (2. gr.),“
„að taka af honum (o: landshöfðingja)
pað vald eða rétt til að ráða rnálum
til lykta sem hann nú hefur“ (sjá
sömu blöð).
í 2. grein stjórnarskrárinnar er
skipað fyrir á pessa leið: „Hið æðsta
vald á íslandi innanlands skal á ábyrgð;
ráðgjafans fengið í hendur landshöfð-
ingja.“ f>að væri pví hreint og beint
stjórnarskrárhrot, ef farið væri hér að
kenningu pinni.
Eg veit að pér muni eigi líka pessi
skýring mín á réttindum vorum, frem-
ur en aðrar skýringar mínar á peim
sem pú hefir harmað og eigi hafa
samrýmst við pólitik pína. En pað
verður nú að vera svo, pví eg fer ept-
pví sem eg get fundið sannast ogrétt-
ast en ekki eptir pví, hvort pér líkar
pað vel eða illa. Hins vegar pykir
mér pú virða lítils stjórnarskrá vora
og réttindi, er pú skýrir hana svona
flysjungslega, og hefir auk pess á
skömmum tíma að heita má gert tvær
tilraunir til pess að fá brotið pau
dýrustu réttindi sem hún veitir oss..
Eg á hér við 34. gr. (sbr. Önnur
uppgjöf ísl. bls. 30—33) og tilraunir
pínar til pess að tekið yrði traustataki
(,,provisoriskt“) stórfé til fréttapráðar
til íslands, prátt fyrir pað pó eigi
væri hin allra minnsta nauðsyn á pví.
Hvernig stendur nú á pessu? Eyrst
er pú varst pingmaður, léztu pó eins
og pér væri annt um réttindi pau, er
stjórnarskráin veitir oss. Eg trúði
pví, og pað gladdi mig.
En segðu mér, pvi segir pú í Isa-
fold og Bjarka. að eg fari með ósann-
indi, er eg segi um pig í baráttu
pinni fyrir ' breytingartillögum pínum,
að þú segir annað við menn heima
en við menn hér, og að pú hafir játað
pað afdráttarlaust hér að tillögur pín-
ar miðuðu að pví, að úylja valdið til
Kaupmannahajnar? ]>ú hlýtur pó
að muna, að pað var eigi undir fjögur
augu, að pú kannaðist við petta. Að
pú segir annað við menn heima en
við menn hér, hef eg sýnt og sannað
í bæklingi mínum, og einnig er pað
Ijóst af ýmsu öðru.
Eg stend við pað, sem eg segi i
hæklingnum. Mundir pú eiga eins
hægt með að standa við orð pín?
Káðaneytið ísienzka hefir farið hreint
og leint að við þig, en pú hefir pví’mið-
ur eigi gjört hið sama við landa pína.
J>að hefir látið skýlaust í Ijós við
pig, að pessar breytingar, sem pú berst
fyrir að koma á, miðuðu eigi að pví
að auka innlenda valdið, heldur pvert
á móti. J>ví getur pú nú eigi kann-
ast við pað hreint og beint? J>a.ð er
erfitt að finna nokkurn danskan mann
sem vit hefir á pessu máli, er eigi
kannast hreint og beint við að breyt-
ingartilíögur pínar miði að pví, ‘að
flytja valdið út úr landinu.
Af pví pér er svo illa við lands-
höfðingjavaldið eða innlenda valdið, er
eigi nema eðlilegt að pú gjörir sem
minnst úr öllu starfi peirra landshöfð-
ingjanna þú getur ekki einu sinni
polað að peír fái nægan vinnukrapt á
skrifstofu sína. (Á ráðgjafinn pinn í
Kaupmannahöfn ekkí að hafa neina
skrifstofu? |>ú ættir að skýra nákvæm-
lega frá pví, hvernig pví yrði fyrir-
komið, en pað hefir pú eigi gjört enn.)
það er einnig mjög eðlilegt frá pinni
hálfu, að pú minnist á framkomu peirra
í stjórnarskrármálinu (Eimreiðin hls,
74—75) og par getur pú fengið r.okk-
uð til að hengja hatt pinn á, pví allir
peir menn, sem landshöfðingjasætið
hafa skipað, hafa verið á móti algjörðri
endurskoðun stjórnarskrárinnar, eins og
fyrir hefir verið barizt til skamms tíma.
En er pú komst til sögunnar, pá var
farið að ræða um fáeinar breytingar
á einstaka greinum, eins og kunnugt
er. Merkasta og langpýði'ngármesta
breytingin fvrir ísland var pá sú, að
fá ráðgjafa Islands út úr rikisráðinu.
Með pessu er núverandi landshöfðingi
og með pessu varst pú (Eirnr. bls. 52).
Með pessu er pjóðin og landshöfð-
ingi er með henni, en ráðgjafinn á
móti. Hvað gjörir pú, sem veizt vel
hversu pýðingármikið petta er fyrir
Island og ert með pví? þú svínbeygir
pig pegar undir vilja ráðgjafans og í
stað pess að styðja landshöfðingjann,
pá svertir pú hann sem mest pú mátt
hér í Danmörku og veikir par œeð
vald hans; er nóg að benda á greinar
pínar í pessu efni í Berlinga tíðindum
og Pólitrkinni, pótt eigi væri annað.
En heima á Islandi svertir og rægir
einn af fylgifiskum pínum, hr. Skúii
Thoroddsen, sá eíni maðurinn, sem
ætla má að hafi gengið algjörlega inn
á frumvarp pitt,* landshöfðmgja sem
mest úann má. þannig gjörðuð pið
allt, sem pið máttuð til pess að eyði-
leggja láödshöfðingjavaldið, svo að orð
hans mættu sín sem minnst, prátt fyr-
ir pað pótt hann væri með pjóðinni
og reyndi að auka stjórnfrclsi hennar.
Hugsum okkur að landshöfðinga-
embættið væri skipað svo auðugum
mönnum, að peim stæði h sama hvort
peir hefðu launin eður eigi, og gætu
sagt við stjórnina, að peir legðu nið-
ur embættið, ef hún færi eigi að til-
lögum peirra í einhverjum hinum mik-
ilvægustu málefnum vorum. Yið eig-
um að vísu pví miður engum mönnurn
svo auðugum á að skipa, en yið getum
hugsað oss að pjóðin sjálf styddi svo
landshöfðinga sína, að peir gætu
fylgt pannig fram málura hennar við
stjórnina. Á pví er enginn efi, að lands-
höfðingi fengi að lokurn vilja sínum
framgengt, ef svo værí, pótt ráðgjafinn
hafi æðsta valdið að lögum. það yrðí
pá á pappirnum. Eða porir pú að
neita pessu, og að orð landsliöfðingja
og tillögur mundu pá vega miklu meira
en nú?
Alþíngi.
— 0 —
Síra Sigurður Stefánsson prédikaði
í dómkirkjunni á undan setningu al-
pingis og lagði útaf dæmisögunni um
Earíseann og tollheirntumanninn. Yítti
harðlega háværa frelsispostula og pjóð-
ardramb, en taldi auðmýktinni allt til
kosta. þótti sumum par kenna nokk-
uð Yaltýsku í ræðunni, sem annars
var hin skörulegasta.
Boðskapur konungs kveðnr hinn
ranga skilning beggja pingdeildanna á
stjórnlegri stöðu Islands í ríkinu pví
miður vera pví til fyrirstöðu, að stjórn-
in hafi upptök að frumvarpi til breyt-
ingar á stjórnarskipuninni.
Ráðgjafabréfið til landshöfðingjans,
ér fylgir pessum boðskap konungs,
gefur efri deild pungar ákúrur fyrir
að hún haldi enn fram hinum íslenzka
skilningi á _ 1. gr. stjórnarskrárinnar,
að sérmál Islands ekki skuli borin upp
í ríkisráði Dana, og vilji eigi breyta
svo 61. gr. stjórnarskrárinnar, að ráð-
gjafanum og dr. Valtý líki; en gefur
pó von um velpóknun stjórnarinnar,
ef alpingi skríði nú alveg á maganum
frammi fyrir ráðgjafanum og doktorn-
*) þú verður að gæta að því, að þótt marg-
ir liaii sampykkt frumvarp það sem efri
doild bjö.til j>á liafa þcir alls okki samþykkt
frumvarp þitt; á þeim er mikíll muivur, og
sumir beztu og vitrustu mennirnir liafa
hveint og beint |ýst því yfir, að þeir vildu
al.'s egi fara skemmra en efridcildarfrum-
varpið.
nm og skoðunum peirra á réttleysi
vor íslendmga og innlimun sérmála
landsins undir stöðulögin og grund-
vallarlög Ðann.
Stj órnarskrármáiið. 2 pjóðkjörnir
pingmenn urðu til pess að bera upp
Valtýskuna í efii deild, peir síra Sig-
urður Stefánsson, og þorleiíur Jónsson,
er Húnvetningar bá.ðu að sitja heima,
ef hann ætlaði sér enn að frarafylgja
Yaltýskuuni í sumar á pingi; og er eigi
ólíklegt að Húnvetningar muni þorleifi
petta bragð við næstu kosningar.
Nefnd: Sig. Stefánsson, Hallgrímur
Sveinsson, Kr. Jónsson, þorl. Jónsson
og Jón Jónsson frá Sleðbrjót.
Eptir forsetakosningunni í n. d. að
dæma, eru litlar líkur til að Yaltýsk-
an nái par fram að ganga.
Prumverpin. í fjármálafrv. stjórn-
arinnar er merkust tillagan um að
veita 35 pús, kr. í 20 ár til telegrafs-
ins til íslands og 75 pús. kr. til að
undirbúa telegraflagninguna milli Aust-
fjarða og Reykjavíkur. En telegraf-
félagið býður aptur 300. pús. kr. styrk
til peirrar lagningar, megi pað stytta
sér leiðina með pví að leggja tele-
grafinn í land hér á Austfjörðum.
Styrkveitingunum til einstakramanna
er flestum haldið.
Dr. þorvaldur Thoroddsen á að fá
lausn frá embætti með eptiriaunum, og
er hann vel að pví kominn.
Xokkrar nýjar smærri fjárveitingar
til 1 atínuskólans.
Xý íjárveiting, 500 kr., til húsnæðis
handa landskjalasafninu, og 1200 kr. á
ári til skjalavarðar og 700 kr. til að
viðhalda safninu og koma pví fyrir.
Hækkuð laun póstmeistara úr 2400
kr. uppí 3000 kr., og til 2 nýrra póstaf-
greiðslumanna í Rvík 1500 og 1000.
Hækkuð laun póstafgreiðsluinanna
utan Reykjavíkur uppí 8000 kr.
Endurskoðara landsreikninganna sé
skipaður aðstoðarmaður með 1000 kr.
laununp.
Skrifstofukostnaður amtmanns í Suð-
ur- og Vesturamtinu færist úr 1400
uppí 2000 kr.
Y eita skal 2000 kr. til vitabygging-
ar við skipaleið til Hafnarfjarðar og
5000 kr. til mælinga við Reykjanes;
og nær 7000 kr. til holdsveikra spí-
tulans í viðbót við árstillagið.
Bankamál. Stjórnin leggur fyrir
pingið frv. fyrir veðdeild í landsbank-
anum, er veiti lán um langt árabil og
leggur landssjóður veðdeild pessari
200 pús. kr. að tryggingu og 5000 kr.
tillag fyrstu 10 árin; póknun gæzlu-
stjóra hækki uppí 750 kr. og til end-
urskoðenda 2500 kr.
En Benedikt Sveinsson leggur fyrir
pingið stórmerkilegt frumvarp til pjóð-
banka eða hlntafélagsbanka ineö 6
milliónum króna stofnfé, með einkarétti
til seðlaútgáfu í 90 ár, or innleysast
raeð gulli, er krafist verður.
Með „Lauru“ voru væntanlegir 3
auðmenn frá útlöndum til pess að semja
við pingið, og inunu peir ábyrgjast að
seðlar hanka pessa séu jafnan i fullu
ákvæðisverði og gull sé nóg til að inn-
leysa pá fyrir.
þetta hefir Páll kaupni. Torfason
afrekað í vetur á utanferð sinni, og er
einhver myndarskapur á pví fy rirtæki.
Revisor landsins, herra Icdriði Ein-
arsson, hefir nú byrjað, að skrifa um
hæði pessi tyrirtæki í ísafold, og virð-
ist hann muni verða meðmæltur hluta-
félagsbankanum, sem til er ætlast að
landsbaukinn svo renrii inní.
Til Lagaríijótsbrúarinnar á Ein-
hleypingi vill stjórnin nú veita 45 pús.
kr. og 3000 kr. til ferju á Steinsvaði.
Nefnd; Jón Jónsson, Einar Jónsson,
Pétur Jónsson.
Læknaskipunarfrv. alpingis lagt
aptur fyrir með litlum breytingum,
nerna eptirlaununum, ér stjórnin vill
halda fullum.
Áfengisverzlun alla vill nú stjórn-
in leggja á ailhátt árgjald. Xefn'd: J.
Jakobsson, Sig. Jensson, J. Havsteen.
Um fjármól hjóna leggar stjórnin
nú fyrir alpingi mikið frv. eptir 2
mestu lagamenn Dana. pá dr. juris J.