Austri - 08.01.1900, Blaðsíða 1

K'.ma út 3l]2blað á mán. 31
42 arJcif minnst til noosta
nýárs\ kostar hér á landi
aðeinf 3 Jn\, erlendis 4 kr.
Qjalddagi 7. júlí.
61659«
"~~f
X. AR.
Seyðisflrði, 8. janúar 1900.
Á v a r p.
—:o:—
„Gleðilegt nýái’, göfga þjóð,
gleðilegt nýáv menn og fljóð!“
Með pessura orðum lætur skáldið
I'jallkonuna ávarpa börn sín, hina ís-
lenzku pjóð. Vér finnum heldur ekki
betri orð til pess að ávarpa leseudur
Tora með nú í byrjun hins nýja árs
og við hin nýju aldamót. Gleðilegt
nýár og pökk fyrir hin umliðnu árin,
lesendur góðir, pökk fyrir tryggð yðar
og vinfesti við blað vort, sem nú byrj-
ar sitt tíunda ár, en sem heíir átt við
míkla og marga örðugleika að stríða.
Án fylgis yðar og trausts hefðum vér
aldrei getað sigrað í pessari baráttu,
en nú horfum vér hugglaðir í mót hinni
nýju öld, treystandi pví, að Drottinn
gefi oss krapt og fjör til pess enti um
mokkur ár að vinna eptir megni að
lieíll og framför vorrar elskuðu fóstur-
jarðar.
Við áramót er margs að minnast,
og hvað pá við aldamót, slík sem
pessi. Hvílík öld sem nú er að renna
til viðar! Heimsins mesta framfara-
öld, öld sem hefir að mörga leyti gjör-
samlega umhreytt útliti og fyrirkomu-
lagi mannfélagsins. Hún er dóttir
.átjándu aldarinnar, og sver sig í ætt-
ina, en pó, hve ólík! Átjánda öldin,
skynsemistrúar-tímabilið, sem endar á
stjórnarbyltingunni miklu. Byltinga-
og umbrotatími, en sem ekki getur
-komið á föstu skipulagi í stað hins
gamla, er niður var rifið. Napoleon
sezt að á rústum hins gamla frakk-
neska konungdæmis, og hans blóðugu
styrjaldir móta hina fyrstu tugi nýju
aldarinnar. Hann beitir harðstjörn,
og hinir pjóðhöfðingjarnir, sem loks
fengu yfirstígið hann, sverjast í hið
alræmda harðstjóra bandalag er nefn-
ist „heilaga sambandið“. Napoleons-
stríðin skilja Norveg frá Danmörku,
en ísland er kyrrt; pví var gleymt.
Svo ríkir harðstjórnin um alla Horð-
urálfu par til 1830, pá heyrist brest-
ur hár og mikill, er hin frakkneska
pjóð í annað sinn braut af sér hlekkina.
Ný frelsisalda hófst, og áhrif hennar
náðu jafnvel til vors fjarlæga lands.
En frelsið var ungt og lítt magnað,
pað var brotið á bak aptur, en pnð
eymdi í glóðinni, og 1848 sló eldinum
upp í ljósum loga; pá mátti heita upp-
reist um alla Norðurálfu. Að vísu er
hún brotin á bak aptur, en pjóðhöfð-
ingjarnjr neyðast pó til að slaka til
og veita pjóðunum meira frelsi; á pví
tímabili kemst á pingbundin stjórn í
flestum ríkjum álfunnar. Um miðja
öldina hepta Vesturpjóðirnar yfirgang
Rússa. J>á lyptir prússneski örninn
vængjunum, skekur þ&, og ríkir sjálfa.
Eldur og blóð geysar, og alstaðar
blakkar örninn yfir vígum. Eyrst Danir,
síðan Augturríkismenn og síðast
Frakkar mega lúta honum. Ítalía
verður frjáls; kappinn Garibaldi færir
mönnum heim sanninn um pað, að öld
hetjuskapar og ævintýra er ektíi úti enu.
Svo kemur hin síðasta frakkneska
stjórnarbylting og seinasti aldarfjórð-
ungurinn hefst. Viðbnrði hans pekkja
allir sem komnir eru til vits og ára,
og parf ekki á pá að minna.
jþetta er í örfáum orðum hin póli-
tiska saga aldarinnar.
En öldin á sér aðra betri og fræg-
ari sögu, og pað er saga hugvits og
vísinda. Engin öld, er sögur fara af,
hefir borið svo merka atburði í skauti
sínu sem uppgötvanir pær, er gjörðar
hafa verið á pessari öld. Gufuvélin
er að vísu barn átjándu aldarinnar,
en nítjánda öldin fyrst kemur króan-
um á legg og lætur hann vinna fyrir
sig. Skip og vagnar knúðir áfram
með gufu afli — hvílíkt furðuverk!
Heimurinn stóð hissa, en brátt vand-
ist hann við að nota hið nýja afl.
Tsland er hin eina pjóð sem lítt hefir
notað sér petta afl, við höfum aðeins
séð pað svífa meðfram ströndum lands-
ins, færandi áfram hin ú 11 e n d u
gufuskip. fað er fyrst á síðustu árum
að nokkrir innlendir menn hafa keypt
sér gufuskip.
En svo kemur annað afl til sögunn-
ar. Rað heitir rafurmagn. |>vl
á heimurinn að pakka telegrafinn,
telefóninn og óteljandi uppgötvanir
aðrar. þekkingin á rafurmagnsafiinu
fer óðfluga vaxandi, pað má framleiða
k ótal vegu, fossar og ár geta rekið
vélar, og vatnsaflið, breytt í rafur-
magn, má leiða langar leiðir.
Náttúrufræði, eðlisfræði, efnafræði
og læknisvísindi hafa tekið svo stór-
kostlegum framförum, að orð fá pví
tæplega lýst. Nægir að benda á bólu-
setningarnar, bakteriufræðina, anti-
septik, Röntgens geisla, ljóslækningar,
svo og margt fleira, er oflangt yrði hér
upp að telja.
Prometevs sótti eldinn til himna,
en vísindamenn pessarar aldar hafa
ekki einungis leitt eldinguna af himni
ofan, heldur og tekið öfl vatna og
undirdjúpanna í pjónustu sína.
Og hvað hefir nítjánda öldin fært
íslandi? Hún byrjar ekki glæsilega.
Hungur og neyð og vesaldómur um
land allt; en brátt rísa upp afbragðs-
menn, sem beito kröptum sínum af
alefli til viðreisnar fósturjörðiuni.
Átjánda öldin átti einnig marga slíka,
og áhiif peirra ná einnig til nýju
aldarinnar, parf aðeins að nefna menn
sem Eggert Ólafsson, Skúla fógeta og
Magnús Stepbensen.
Eu pað var ekki eitt, heldur allt,
sem purfti viðreisnar við. Tungau var
spillt og pví nær glötuð hjá flestum
heldri mönnum, pjóðernistilfinningin
dofnuð og menntunin sáralítil, allt ber
merki um skort og kúgun. 1 menn-
ingaráttina mun enginn hafa gjört
meira en Magnús Stephensen, pó litlar
pakkir fengi hann fyrir pað hjá sum-
um. En hann var átjáudu aldar
maður með lífi og sál; upplýsing var
pekkiorð peirrar aldar, en orðið vildi
stundum verða andasnautt stagl, en
nýja öldin purftí nýtt blóð og nýjan
krapt.
p>að purfti að vekja pjóörna af svefni,
alpýðuna, er oin hafði geymt tung-
una, sem lærðu mennirnir höfðu týnt,
alpýðan elskaði enn Ijóð og sögur, en
lifðí sem i draumi; að vekja hana,
megnuðu s k á 1 d i n ein. Skáld átjándu
aldarinnar, fyrst Eggert, svo Bene-
dikt Gröndal eldri, svo Bjarni Thor-
arensen. hann Inkarnation íslenzks
pjóðernis og hins gainla hetjuskapar.
Hve stná, hve máttlaus virðast ekki
sum hinna nýju skálda, er kvæði peirra
eru borin saman, við t. d.: „p>ú nafn-
kunna landið“.
„Fjör kenni’ oss eldurinn, frostið
oss herði,
fjöll aýni torsótturn gæðum að ná,
bægi, sem Kerub með sveiflanda sverði,
silfurblár Ægir pér kveifarskap frá!“
fetta voru orð til að kveða líf í
dauða pjóð, og pað tókst.
Hver afbragðsmaðurinn reis upp á
fætur öðrum, Jón Sigurðsson, Ejölnis-
menn, sem fylgdu hver sinni stefnu,
hvortveggju brennandi af föðurlands-
ást og framfarahug, Jón praktiskari,
hinir meiri hugsjónamenn. Manniget-
ur næstum tekið sárt að hafa ekki
lifað á peim tíma. J>ó pjóðina vant-
aði pólitiskt frelsi, pá fæddi frelsis-
baráttan af sér andlegt líf, og pá var
s ó m i að pví að heita íslendingur.
Yér pekkjum pessa menn af verkum
peirra, ritum, ræðum og kvæðum.
Hver er sá íslendingur, er nokkurntíma
hefir litið í Jónasar kvæðabók, sem
ekki pekkir og ann „listaskáldinu góða“,
sem endurfæddi og fágaði svo íslenzka
tungu, að hún skín sem skærasta gull
í ljóðum hans og óbundinni ræðu.
Og pjóðin fylgdi peim, fylgdi hinum
politiska foringja, Jóni Sigurðssyni.
Ekki einn í hóp og tveir í lest, einsóg
nú gjörist, heldur sem einn maður.
Yér elskum pessa menn, eins pá af
peim er vér aldrei höfum séð, og vér
óskum að nútíðarménnirnir væru peim
líkir. En pví miður — hvar eru nú
peir menn, sem pyrðu að standa upp
á móti stjórnarboði og segja: vér
mótmælum allir!
Nei, nú eru aðrir tímar. Mennirnir
frá 1851 eru fyrir löngu undir lok
liðnir, og peir sem vilja vinna í peirra
anda eru kallaðir apturhaldsmenn,
heimskingjar, og öllum illum nöfnum.
Regar hin danska stjórn, hinn ömerki-
legasti Islands ráðgjafi, sendir erind-
reka sinn á ping með sitt tvísýna
tilboð, pá vilja nær helmingur ping-
manna, og vel að merkja, ekki peir
smærstu, heldur flestir heldri menn,
tkppsögn skrlfleg butidín við
áramót. Ógild nema kom-
in sé til ntstj. fýrir 1 oJctó-
bcr. lnnl. attgl. 10 anra
línan, eða 70 a. Jiverþum.
dálks og há’fn dýrara á 1.
siðu.
NR. 1
menn sem ættu að vera andans menn
og merkisborar frjáísrar menningar
— peir vilja gleypa við pessu tilboði,
peir vilja gefast upp. J>eir oru preytt-
ir á baráttunni, og vilja taka pessu
svokölluðu kostaboði stjórnarinnar um
sérstakan íslenskan ráðgjafa er skilji
og tali íslenzku og mæti á pingi.
Sérstakan ráðgjafa höfðum
vér áður samkvæmt stjórnarskránni,
pað er ekki hún sem hefir mælt svo
fyrir að hinum íslenzku ráðgjafastörf-
um skuli dembt uppá dómsmálaráð-
gjafa Dana, er situr í ríkisráð-
mu. Nú er oss boðinn nýr ráðgjefi,
og formælendur hinuar nýu stefnu
telja sjálfsagt og rétt að hann
sitji einnig í ríkisráðinu. Já, höfuð-
paurinn sjálfur, danskí íslendingurinn,
átrúnaðargoð pessara mauna, hefir
sjálfur flutt pá skoðun í sinni miklú
Eimreiðargrein, er Valtýingar fl ekki
nógsamlega lofað. Blöð peirra hafa
reyndar sneypst til að láta sem pau
væru ekki samdóma foringjanum í
pessu efni; t i 1 n e y d d hafa pau gjört
pað, og er pað ein af peirra mörga
tilraunum til að villa sjónir fyrir al-
pýðu manna, vitandi pað, að ef peir
gjörðu pað lýðum ljóst að pau væru
samdóma kenningu Valtýs um að
ráðgjafi íslands eigi að
sitja í ríkisráði Dana og að
grundvallarlög Dana gildi
á íslandi, pá mundi ekki nokkur
lifandi maður vilja fylgja peim framar.
En hvaða pýðingu hefir pað að mót-
raæla í orði, en sampykkja i verki?
Og pað gjöra peir sem vilja taka
pessu boði, sem grundvallast á
pessari kenningu og engu öðru.
Stjórnarskráin frá 1874 færði oss
árangurinn af æfistarfi Jóns Sigurðs-
sonar, innlenda stjórní okkar
sérstöku málum. 1 gr. stjórnarskrár-
innar segir svo :
„I. 1. gr. I öllum peim málefnum,
sem samkvæmt lögum um hina stjórn-
arlegu stöðu íslands í ríkinu, 2. jan-
úar 1871, 3. gr., varða ísland sér-
staklega, hefir landið löggjöf sína og
stjörn útaf fyrir sig.“
Jetta er pað vígi, sem vér verðum
að verja, meðan nokkur íslendingur
lifir. En petta vígi vilja peir yfirgefa
og láta Dönum í hondur, peir sem
vilja aðhyllast stjórnartilboðið, og um
leið gefa frá sér eina vopnið sem vér
eigum, 61. gr, stjórnarskrárinnar.
íslendingar! Einnst yður petta
hyggileg pólitík? það hefir að visu
sungið fyrir eyrum yðar nöldrið og
sífrið um ónýti stjórnarskrárbarátt-
unnar — pað er ekki til neinsaðklifa
á pví sem aldrei fæst. segja hinir hug-
lausu, pað kostar bara peninga. Víst
kostar pað peninga, pví neitar enginn.
En einsog hér að framan er sýnt og
sannað, pá er pað baráttan sera
skapar hug og móð og dáð og dug í
pjóðina. Hverníg ætli pjóðfundar-