Austri - 19.11.1900, Page 1

Koma idSllsblað d m&n. (ð*
42 arlcir minnst til nassta
nýárs; kostar hér á landi
aðeins 3 'kr., erlendis 4 kr.
Ojalddagí 1. júlí.
X. AR.
Seyðisfirði, 19. nóvember 1900.
Vppsögn shdjhtg ítwdin við
áramit. ógdi nma Utu-
in st til ntstj. fOrrtr 1 fUH
bcr. Innl. augl. 19 atira
línan, eða 70 *. hverþwml.
dálks og hálfn dýrara pl.
síða.
JTR. 40
Biðjið ætíð um
Otto Monsteds
danska smjörliki,
sem er alveg eins notadrjugt og firagðgott og smjör.
Verksmiðjan er liin elzta og stærsta í Danmörkn, og fiýr til
óefað liina beztu vöru og ódýrustu i samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnum.
Consul I. V. HAVSTEEN f
Oddeyri i 0Qord
anbefaler sin vel assorterede Handel
til Skibe og Reisende.
Austri.
Feir, sem gjörast nýirkaup-
endur að XI. árg, Austra, og
borga hann skilvislega, fá
ökoypis 2 sögusöfn blaðsins
(1899 og 1900). í sögusöfnum
pessum eru tvær hinar beztu
sögur, er nokkru sinni hafa
komið i islenskum blöðum:
„Herragarðurinn og prestsetr-
ið“ og „Æfisaga unga mannsins
fátæka".
Nýir kaupendur gefi sig
fram sem fyrst.
Frá Finnlandi.
Göfug {tjóð.
—(:°0—
Fyrir skömmu dvaldi ogá Finnlandi.
Eg fór víða um suðurhluta landsins.
Eg var nokkra daga í H e 1 s i n g j a-
f o s s i, höfuðborg landsins. Eg kom til
A b o, hins gamla höfuðstaðar Einn-
iands. Einnig kom eg í marga aðra
bœi par, svo sem H a n g ö og
B o r g á á suðvesturströnd landsins,
Tavastehus inn í landi í Tavast-
landi, og Villmannstrand,
Viborg og Nyslott austur í
landi. Erá Viborg er að eins hálfs
priðja tíma ferð á járnbraut til Pét-
ursborgar. Eg sigldi um hið mikla
Saimavatn og um sundogvötnfrá |
Villmannstrand til Nyslott og paðan |
til P u n k íl h a r j u. — Gufuskip og j
bátar ganga par á vötnunum. — Punka-
harju er ey ein, fögur mjög. Hún er
mjög löng og mjó og há, skógivaxinn
hryggur; liggur vegur eptir henni endi-
langri og er fagurt útsýni til beggja
handa út á vötnin. ]par er hóll einn,
sem kenndur er við Runeberg, og par
ætla Finuar að reisa honum fagran
minnisvarða. pó haf'a peir reist
honum áður minnisvarða, og líkneski
hans stendur í Helsingjafossi.
pá kom eg einnig til I m a t r a og
V allinkoski, fossanna í V u o k-
s e n á; er Imatra peirra frægstur.
Vuoksená rennur úr Saima og er mjög
vatnsrík. Brýzt áin geg'n um afarpröng
gljúfur, par sem ímatra er. Er par
hallandi alllangur og mikill, en ’nvergi
fellur vatnið par beint niður: Gljúfrið
er heldur eigi djúpt mjög; er bergið
(granít) svo hart, að vatninu gengur
seint að vinna á pví, og hefir pað pví
eigi getað etið sig svo djúpt niður
eins og til að mynda í Gautaelfu
við Tröllaffúðir og sumstaðar á ís-
landi. Sökum berghörkunnar er
gljúfrið líka prengra en ella mundi,
Brýzt pví vatnið fram ógnrlega fyss-
andi og freyðandi, og hendist og
skvettist miklu meira upp en elia
mundi, ef gljúfrið væri rýmra.
Einnig sigldi egá Saimakanal
frá Viborg. |>ar er fagurt mjög, pví
skurðurinn er svo margbreytilegur.
Sumstaðar er hann pröugur og bakk-
arnir háir eða smáhlíðar við hann;
sumstaðar er hann breiður mjög, pvl
hann gengur í raun réttri úr einu
smávatninu í annað. Viborg sjálf
stendur á eyjum; sömuleiðis Nyslott;
eru par fögur bæjarstæði og frítt að
horfa yfir sundin og eyjarnar. Eru
sumar eyjarnar töluvert háar og
prýkkar pað njjög.
í höfuðborgunum skoðaði eg söfn
pau sem par eru, eipkum pau er lýsa
listum, mennir.gu og pjóðlífi Einna. í
Borgá kom eg á heimili Bunebergs,
pjöðskáldsins mikla. Stendur pað að
öllu leyti óhaggað, eins og pað var,
er hann andaðist. Er pað nú pjóð-
eign og á að gejma pað svo tilminu-
ingar um hið mikla skáid og göfug-
menni.
íbúar Einnlands eiu nú yfir háifa
priðju milljón manna, par af eru nm
320,000 Svíar, en hitt eru að heita
má allt Einnar.
Einnar eru af hinni finnsk- ugrísku
pjóðætt. Hún hefir í fyrstunni átt
heima í Austur- Evrópu allri suður að
Rigaflóa og alla leið austuraðneðrihluta
Volgár. Ýmsar smápjóðir af ættinni
búa enn í Bússlandi, og í nágrenninu
við Pétursborg búa Einnar. Skyldir
Einnum eru Magyaiar í Ungarn.
Einnar á Einnlandi skiptast í tvo
flokka, K a r e 1 a austan til, og
Tavasta á Tavastlandi og um
norður og vesturhluta landsins, nema
par sem Svíar eru; en peir búa flestir
á suðurströnd landsins.
1 siðum sínum og menntun eru Finnar
< nú eigi líkir Austur- Evrópupjóðum,
heldur Svium og öðrum Norðurlanda-
pjóðum. peir eru eins og Norður-
landapjóðir allra pjóða bezt menntaðir
og hefir pessu fleygt mjög áfram á
síðasta mannsaldri. Skólar peirra
eru ágætir og orðlagðir. feir eiga
skóla (fólksskóla) í pví nær hverjum
einasta hrepp, og í mörgum hreppum
fleiri en einn. J>annig varð eg pess
var, að prír skólar voru í einum
hrepp á Tavastlandi, par sem eg var
um hríð.
Einnland heitir á finnsku S u o m i,
og Einnlendingar Suoraalaiset,
p. e. fólkSuomis. Finnskan er hljóm-
fögur á að heyra og er flestra tungna
auðugust af hljóðstöfum. Tvíhljóðar
eru og margir. Til pess að landar
mínir sjái hvernig finnskan litur út,
set eg hér fyrstu vísuna af Suomis
söng: ,Hör hur hárligt sángen skallar,*
sem margir kannast við. Suomis söngur
heitir á finnsku Suomen laulu
(fiamber lálu.)
Kuule, kuinka soitto kaikuu,
Wáinön kanteleesta raikuu!
Laulu Suomen on.
Kuule, hongat huokaileepi,
kuule, kosket pauhaileepi:
Laulu Suomen on.
Hljóðtáknan og réttritun í finnsku
er mjög einföld og sjálfri sér samkvæm.
Er pess vegna hægra að læra fram-
burðinn í finnsku en flestum öðrum
tungnm Finnar gjöra nákvæman mun
á löngum og stuttum hljóðstaf og rita
ávallt tvo stafi, er hljóðstafurinn er
langur svo sem hér í k ti u 1 e (frb-
kúle). Áherzlan liggur ávallt á
fyrsta atkvæði.
Einnar eru einsog Svíar hinir beztu
söngmenn. Engir menn hafa eins
pýðar og mjúkar raddir som pessar
tvær pjóðir. Eg kom 1 sveitakirkju
eina. Kirkjan var nærri full og allt
saman almúgamenn í kirkjunni að
heita mátti. Konurnar, eldri sem
yDgri, höfðu svartleitan klút á höfði,
bundinn líkt og stúlkur í sveitum á
íslandi hafa, er pær eru við rakstur.
En söngurinn 1 kirkjuuni var svogóð-
ur, að eg hefi aldrei heyrt slíkan í
sveit.
J>að var í raun og veru töluvert
einkennilegt að líta yfir söfnuðinn.
Jjóðareinkennin komu par svo vel i
ljós, og mér fannst meira um að sjá
pessa svipi, af pvi að rósöm alvara
og pegjandi sorg lýsti nær af hvers
manns andliti. Einnar, einkum Ta-
vastar, eru dags daglega hæglátir
menn og stilltir, en nú í hálft annað
ár hefir verið raunatíð á Einnlandi,
og pótt Einnar beri sig vel, finna
menn pó, að pað er eitthvert farg, er
hvílir á pjóðinni, og raunasvip má sjá
par á mörgu andliti.
Annað einkenni var pað, sem eg
tók eptir hjá Finnum, og pað er, hve
margir peirra eru ljóshærðir og bjartir
eða fölir í andliti. Eg h*fi hvergi séð
svo marga ljóshærða menn og fölleita,
og allir menn voru par bláeygðir eða
gráeygðir, konur sem karlar.
Elestum heima mun kunnugt,, að
Kússakeisari og Itússastjórn braut í
fyrra lög á Einnum, og hefir síðan
framið hvert lagabrotið á fætur öðru.
15. febrúar 1899 gaf Nikulás 2.,
stórfursti Einnlands, út valdboð (mani-
fest), par sem hann braut stjórnar-
skrá Einna, svo að Rússastjórn gæti
gefið út lög fyrir Einnland að forn-
spurðum Einnum. Tilgangurinn með
pessu er sá, að féfletta Einna á ýms-
an hátt, láta pá inna af hendi rneiri
herpjónustu en áður, ná undir Rússa
beztu embættunum og pröngva rúss-
nesku upp á Einna. Öll stjórn á
Rússlandi er í mesta ólagi. Lands-
menn deyja par úr hungri á hverju
einasta ári hundruðum og púsundum
saman, en stjórnin hugsar um ekkert
annað en að auka ríkið, byggja járn-
brautir og kæfa niður allt frelsi og
alla almenna menntun innanlands.
En hvernig Einnar hafá tekið öllum
ójöfDuði Rússastjórnar, sýnir bezt hve
menntaðir menn peir eru og göfugir.
J>ótt ekkert hefði verið nema hryggð-
in ein, sem gagntók alla pjóðina, bæði
sænska og finnska Finnlendinga, pegar
valdboðið kom út, pá sýnir pað, hvo
menntaðir Einnar eru og hve ljóst peir
skildu pegar í stað petta fyrsta högg
Rússakeisara. „Mönnum brá, svo“
sagði finnsk kona ein við mig, er
minntist á pennan atburð, „að allir
fóru að gráta. 011 skölakennsla hætti
pann dag, pví enginn gat sinnt henni.
Skólakennararnir grétu ogbörnin grétu.
— En menn gátu ekki alltaf verið að
gráta, og pk var pað, að menn tóku
sig til og sendu ávarpið mikla“. Allir
bæjarbúar í Helsingjafossi klæddust
s»rgarbúningi, og eptir pann dag hefir
enn enginn dansleikur verið haldinn í
höfuðborg Einnlands, og svona var
petta víða.
Menn gjörðu sér von um, að keis-
arinn vissi eigi vel, hvílíkt brot hann
hafði framið gagnvart Finnum, og að
hjá honum kynni að fást leiðrétting,
ef honum væri bent á petta. Að
minnsta kosti vildu menn reyna pað,
sem hægt væri, og fyrir pví töku menn
sig til, og sendu keisaranum ávarp út
af valdboði hans. A 10 dögum eptir
að möunum hafði dottið petta í hug,
höfðu menn safnað yfir 520,000 manna
undirskriptum undir ávörpin, og pó
fékk enginn að skrifa nndirnema «aeð
e i g i n h e n d i. Nefnd manna í
Helsingjafossi var rar valin til pess
að standa fyrir pessu, og 20 tímum