Austri - 16.01.1902, Blaðsíða 1

Komaút d^l^blað d wáw. <ða
42 arfo'r minnst til nassia
nýáys- - ostar hér á landt
aðeins3kr., erlendis 4 kr.
Ojalddagi 1. júlí.
XII. AE
Seyðisflrði, 16. janúar 1902.
Stj órnnrskrarmal
Íslendinga.
— cOO--
Fyrirlestur
baldinn af
Einni Jónssyni,
prófessor, dr. phil.,
i stúdentafélaginu dansfca
29. nóv. f. á.
--GO'5-<•
JSTiðurlag.
Nú var kjörtímabilið á enda og
nýjar kosningar fóru frara. Kosnir
voru 15, sem, þegar á átti að berða,
urðu með dr. Y. Gr. og aðrir 15, sem
voru á móti honum. Af hinum
konungkiörnu urðu 2 með, en 4 á
móti. í raun og veru hafði dr. V. G.
mein hluta á móti sér, en atvik, sem
voru tilviljun ein, ollu pví, að hans
flckkur hafði lítið eitt betur, svo
ha.nn gat húizt við 1 atkvæði meiri
hlnta í efri deild. og, ef bezt léti, 2
atkvæða í neðri deild (12: 10, en það
kom seinna í Ijós, að hér urðu jöfn
atkvæði).
Krumvarpið, sera nú var borið upp,
Var að ýmsn leyti frábrugðið hinum
fyrri frumvörpum. og pnð af peirri
einföldu ástæðu, að dr. Y. Gr. vissi að
jafnvel hans eigin flokksmenn vildu
ekki greiða atkvæði með hinu gamla
frurovarpi óbreyttu. f>eir álitu nú,
að Jjeir gætu — og pað pó tæplega —
fallizt á kosti pé, er Nellemann hafði
sett, ef tryggilegri ákvarðnnir fengjust)
t. d. hvað samsetniug pingdeildanna
snerti, einkum ef hinir pjóðkjörnu
yrðu meiri hluti efri deildar. J>ví
var stungið uppá, að í henni skyldu
sitja 14 pingmenn, og af peim 8
pjóðkjörnir, og hinum pjóðkjörnu ping-
mönnum fjölgað yfír höfuð um 4 (verða
pá 26 í neðri deild.) Sömuleiðis var
stungið upp á breytingum viðvíkjandi
peim atkvæðafjölda sem pyrfti til
pess að lög gætu orðið sampykkt í
sameinuðu pingi; loks átti að lengja
pingtímann um 2 vikur (áður 6).
Aðalatriðið var, einsog áður
er sagt, ó b r e y 11. Og nú var ekki
minnst á 61. gr., sem dr. Y. Gr. áður
hafði lagt svo mikla áherzlu á að fá
breytt.
petta frumvarp var vel fallið til
pess að sameina flokksmenn dr. V. Gr.
En sökum pess að pað var ó b r e y 11
Í aðalatriðunum, pótti mót-
flokknum pað jafn óaðgengilegt og
áður. Hann kom pví fram með frum-
varp á móti, par sem í aðalatriðinu
var haldið fram hinni gömlu stefnu:
að fá æðstu stjórn sérmálanna inn í
landið. Auk hérumbil hinna sömu
breytinga, sem frumvarp dr. Y. Gr.
fór fram á, um fjölgun pjóðkjörinna
pingmanna o. fl. — sem pó ekki voru
eknar úr pví frv. — var stungið ?
upp á ráðherra í Iteykjavík fyrir
sérmálin, rnsð ábyrgð, og öðrum ráð-
herra í Kaupmannahöfn fyrir sameig-
inlegu málin; ráðharrann í Reykjavík
átti að sigla til Kaupmannahafnar
til að fá ritað undir lögin. Að sumu
leyti átti Hafnarráðgjafinn að geta
mætt fyrir hönd Keykjavíkur ráðgjaf-
ans. pessi uppástunga um ráðherrann
í Kaupmannahöfn var ekkert aðal-
atriði, heldur aðeins tilraun til að
koma sambandi landanna í lag, en
sem hugsanlegt var að hægt væri að
gjöra á aðra vegu. Fréttirnar um að
líkindi væru til að ráðaneytaskipti
mundu verða í Danmörku, voru
flokknum mikil upphvatning. Hann
:: vildi, að hvað sem sk»ði, pá ætti að
| framsetja skýrar kröfur fyrir íslands
j hönd um hina laugpreyðu sjáli'atjórn.
, Hann vissi líka að einnig í pessu
l efni voru menn hér í Danmörk al-
; mennt íslendingum vinveittir.
| Flokkur dr. Y. G. tók samt pessu
‘ skynsamJega fiumvarpi með hinni
I mestu óvild. Allar tilraunir til að fá
: flokkinn til að aðbyllast einhverja
j máianiiðlun urðu árAngurslausar sökurn
| hins blinda ofstækis foringja flokKsins.
J>að varð e;gi annað séð, en að poir,
fyrst peir íýrir tilviljun voru í pessum
‘ litla meiri hluta, vildu pað eitt, a ð
s i g r a. Ef fregnin um ráðaneyta-
skiptin hefði borizt nógu snemma til
, Reykjavíknr, hefði frumvarp dr. Y.
: G. failið í neðri deild með 11 atkv.
gegn 11, en af pví pað varð ekki,
í var pað sampykkt með 12: 10, pví
l einn af peim 11, sem fyrst hafði
: greitt atkvæði raeð mótfrumvarpinu
5 til vara og með sérstöku fororði,
f greiddi nú atkvæði með frumvarpi dr.
; Y. G. í efri deild var frjimvarpið
i sampykkt með 6: 5, prátt fyrir pað,
í pó pá væri sannfrétt um ráðaneyta-
| skiptin, og grundvöllurinn undir pólitík
j og frumvarpi dr. V. G. fallinn burtu.
s |>essi sampykkt frumvarpsins er, eptir
| minni skoðun, eitt hið stærsta p ó 1 i-
t i s k a glappaskot, sem hægt
i var að gjöra. Eins og pá var ástatt,
I áttu menn að gjöra pað e i 11: að
stanaa sem eitm maður hvað hinar
pólitisku kröfur íslands snerti, gagn-
vart hinu nýja ráðaneyti, sem menn
reyndar ekki vissu upp á víst hvernig
mundi taka í málið, en sem menn enga
ástæðu höfðu til að efast um að væri
íslendingum vinveitt. Alpingi hefði
átt að sampvkkja ávarp til ráða-
oeytisins, og lýsa par yfír pví, sem
menn óskuðu eptir, og skora á ráða-
neytið að leggja frumvarp, er fari
svo laugt sem hægt sé, fyrir næsta
alpingi. Um leið hefðu menn átt að
kjósa 4—5 menn til að semja við
ráðaneytið. Ef petta hefði verið gjört,
mundi málinu hafa miðað íljótt og vel
áfram, í stað pess að pað máske hefir
verið eyðilagt um langan aldur. Ávarp,
: sem átti að bæta úr hinni pölitisku
j fávizku, er framin hafði verið, var
l fellt af hinum harðsnúna meiri hluta
I dr. Y. G. í neðri deild; en i efri deild
f var sampykkt ávarp, og var flokkur-
j inn neyddnr til að taka upp i pað
j grein um að æskilegt, væn að fá
j annað og meira, en framvarpið færi
5 fram á.
Hion núverandi Islands ráðgjafi
! hefir enn ekki látið skoðun sína i Ijós
) nema í almennum orðatiltækjum.
; Aðal gallarnir á frv. dr. Y.
G. eru hinir sömu og á núverandi
; fyrirkomúlagi, pó tæplega eins raiklir.
j Ráðgjafinn er of langt í bnrtu, vafn-
jj ingarnir verða hinir sömu, framkvæmd-
irnar jafn stirða.r og erfiðar. Ráð-
j gjafinn mun, eptir pví sem lengra
líður, verða æ ókunnugri hinu rétta
: ástandi i landinu, hann mun hvorki í
l réttan tíma eða á réttau hátt geta
; bundizt fyrir gagnlegum framkvæmdum.
! J>etta legg eg mjög mikla áherzlu á.
j I>að stoðar ekki mikið, pó hann annað-
hvort ár dvelji einar 8 vikur í Reykja-
vík. Enn fremur eru pað mikil
' ópægindi. að pessi ráðgjafi auðvitað
; hlyti að fara frá í hvert sinn, er ráða-
neytaskipti yrðu í Danmörku.
f>etta fyrirkomulag dr. Y. G. hefir
’ ekki hlotið neitt fylgi hjá peim mönn-
um hér, er bera skyn á málið. Eg
; gæti nefnt mörg nöfn, og vitnað til
\ orða ýmsra manna um málið, t. d.
| Chr. Krabbe (í fólkspinginu), Scavenius
{ (í San fundet 26. okt.), Politiken
j o. s. trv.
J>að er pá óhætt að segjk að pað
j sé viðurkenat, að pað sé ekki aðeins
- nauðsynlegt fyrir fsland. heldur og
i eðlilegt og hollast að stjórn sérmála
pess sé í landinu sjálfu, p. e. í
Reykjavík, Og eru pá, einsog sjá
j má af pví sem hér á undan er sagt,
I ýmsar uppástungur um fyrirkomulagið,
| sem geta komið til greina:
!1. Landstjóri (jarl), sem sé um-
boðsmáður konungs, með einum eða
| tveimur ráðgjötum undir sér, sem
| eiga að bera ábyrgð á 'öllum stjórnar-
5 athöfnum fyrir alpingi. Landstjórinn
(jarlinn) ritar undir lögin fyrir hönd
konungs o. s. frv. |>að er petta, eða
lílct fyrirkomulag, sem hefir vakað
fyrir fleirum áður, og nú síðast Chr.
Krabbe í fólkspinginu. Enginn efi er
á pví að petta stjórnarfyrirkomulag
samsvarar bezt óskum íslendinga og
er hið ákjósanlegasta. J>að mætti líka
| bætá peirri ákvörðun við (sbr. frumv.
: fiá 1889) að konungur, áður en árið
. væri liðið, gæti apturkallað lög, ef
s hann vildi. Hagsœunum Danmerkur
hvað sérmálin snerti, mundi vera
alveg óhætt með pessu fyrirkomulagi,
og hið pólitiska samband íslands við
Danmörku jafn fast og áður. Hinn
ísl. landstjóri (jarl) mundi opt, ef
ekki optast vera danskur maður, sem
Vppsdgm sk.nfleg bunatn
áramót. Ógild nema lcovi-
in sé til ntstj. fyrir 1. ofttó-
bar. lnnl. attgl. 10 *igrn
Hnan, eða 70 a._ hrttr-þMmL
dtXks og hálfu dýrara 'é í.
siðu.
| XE* 2
li
aldrei muudi gleyma hagsmunum
Danmerkur. En á hinn bóginn hefðu
íslendingar enga ástæðu til að óttast
áhrif hans.
2. Menn gætu hugsað sér lyrir-
komulag eins og pað sem stungið var
ui>p á í sumar, raeð tvo ráðgjafa.
I>að er skylt hiuu fyrnefnda en er
pó ekki sem heppilegast, og var
heldur aldrei álitið aunað en neyðar-
úrræði.
3. Loks gætu menn hugsað sér
einn ráðgjafa í Reyujavík, sem færi
hing ið til Hafnar til að fá uudirskript
konungs og semja við stjóruina. I>á
ætti forsætisráðgjafinn að framkvæina
eptirlit pað, sera nanðsynlegt er, af
Danm-rkur háifu. Hvernig fvrir-'
komr.lagið yrði í einstökum atriðura,
skal eg ekki fara frekara orðum um.
J>að ætti að verða hægt að semja
um. Af pví petta fyrirkomulag er svo
einfalt, er pað all-viðkunnanlegt.
Kostnaðurinn, sem ætti aö greiðast
úr landsjóði, mundi ekki verða mikið
meiri en nú, pví iandshöfðingja-
embættið félii burt, og amtmanna-
embættin og líklega eitt eða tvö
embætti enn.
Lannig lagað fyrirkomulag fæ eg
ekki séð að geti á neinn hátt raskað
hinu pólitíska sambandi vio Danmörku.
J>að verður jafnraikið og pað nú er.
J>að eptirlit er Danir mættu óska teptir
, með tilliti til sérmálanna, mundi ekki
skerðast við pað. ijr pví Danir hafa
gefið eptir að íslendiugar fengju s é r-
stakan ráðgjafa, og pað hefir
verið gjört — lflýtur peim að standa
á sama pó hann búi í Reykjavík.
Eu á pcnna hátt væri lagður svo hollur
grundvöllur sem hægt er undir fram-
farir og blömgun landsins. Fyrir
Dani hlýtur pað að vera ánægjulegt að
geta eignað sér góðan pátt í pessmu
framförum. Yér Islendingar mætum
I hér í Danmörku allstaðar, bæði hjá
• privatmönnum og opinberum stofnunura,
hinni mestu vinsemd og velvild. Eg
vil enda mál mitt með innilegri ósk
um, að peir megi í pólitikinni fá
áheyrn hjá hinum núverandi stjórn-
endum, og hinn núverandi íslandsráð-
gjafi mætti álíta sér fært að lýsa pví
yfir, að hann geti látid a? óskum
íslendinga um innlenda stjórn meö
sem beztu fyrirkomulagi. I>á munu
allar deilur milli íslands og Danmerkur
undir lok líða, en ný og blessunarrík
öld upp renna. —
r
Askorun,
íslandsráðgjafinn sagði 21. okt. s. 1.
fólkspinginu: „pingið má treysta
því, að stjórmn er fús á að veita Is.
landi svo mikla sjálfstjórn, sem er
samrýmileg liinu stjórnskipulega sam-