Öldin - 20.01.1892, Blaðsíða 3

settu þverhespu fyrir kyrkjuhurðina
og í'orláta mellu-lás fyrir.
Til frekari tryggingar sagði einhver,
en það kann nú að hafa verið lygi,
að Jón nokkur (físlasón hefði verið
fenginn til að vaka yfir kyrkjunni og
halda dauðahaldi um hespuna: Kn
kalt var um nóttina, og er sol roð-
aði um morguninn og skein í augu
honum syfjuðum, þar sem hannhúkti
við hespuna, þá hafði hann l'engið
hnerra, og gripið þá háðum lukum í
fumi fyrir vit sér, en þá liöfðu neglr
hans og gómaskinn orðið eftir á
hespunni, verið frosið þar fast.
Þett.a rná vel vera sé ýkjur, en
víst kvað Jón hafa komiö hingað
upp eft.ir kalinn á gómunum til skemda,
og -viljað íá hér guðsanda-plástr til að
græða með f'yrir stxitana.
En meiri hhiti safnaðarins athug- J
aði það, að kjörtími safnaðarfulltrú-
anna var út runninn, og höíðu þeir |
vanrsfíkt, þrátt fyrir áskorun, að kveðja
lil safnaðarfundar. Fóru því meiri-
hlutanienn til lögreglumanns, og létu
liann draga hespuna frá hurðinni, opn-
uðu svo kvrkjuna, og séra Magnús
messaði,
En inir rétt-truuðu safnaðarfulltru- ■
ar kvödd’u tvo dugaudi menn til suðr-
göngu á fund páfa að sækja vígt vatn
og revkelsi, til að hreinsa musterið.
Lauk svo þessari viðreign að sinni.
En það er undir atvikum framtíðar-
innar koinið, hvort nokkurt verðr
„Framhald síðar“. .
KOXCR 00 BÓBGMEISTAEl.
Það er ekki kosið í borgmeist-
araemhættin í konúngsi’íkjum Xorðr-
álfunnar eins og hór. Það eru
embætti, sem konungi’inn veitir, eft-
ir tillögum hlutaðeigandi ráðgjafa í
síns. — Vér gátum þoss nýlega, að |
norska skáldið Aletander Kjelland
liefði fengið borgmeistara-embættið í
Stafangri. Kjelland er ekki ,,lút-
erskr“ (sóra Jón Bj- kallar hann
,,vantrúa.rmann“), og hann hefir gert
bitrara háð að emEOtisgorgeir og
prestahræsni, heldr nokkurt ann-
að samtíðarskáld í Xoregi. Fyrir
nokkrum árum komu vinstri menn
á þingi fram með tillögu um, að
veita honum heiðrslaun sem skáldi.
slík seni Björnstjeine Björnson, j
Henrik Ihsen, Kristofer Janson o. |
fi. höfðu (Janson hafði þau þar til
hann flutti til Ameríku). En Oftedal
prestr, guðsmaðrinn mikli, sem ný-
lega var settr af hempu fyrir saur-
lífi, var þá forvígismaðr stórs flokks
af skinhelgum liræsnurum, „kanín-
unum“, sem þóttust heilagleikanum
næstir; og kvað hann það þjóðar- i
hneyksli, að veita skáldlaun inanni, !
sem gerði háð að klerkum og kyíkju,
»»vantrúarmanninum“ Kjelland. Þetta
var inn það la|ti, er þingflokkarn-
lr stóðu svo, að þeir vóru þrfrj
„kanínUrnai,«, hægi'imenn og vinstri-
menn, 0g hafði enginn einn flokkr
meiri hlut. „Kanínur" og hægri-
inenn slógu s^r saman 0g felldu til-
löguna um skáidlaun til Kjellands.
Kæsta ár var aftr freistað, og fylgdi
Björnstjerne Björnson þá Kjellands
máli svo fast, að haim kvaðst ekki
þiggja skáldlaun sín (3200 kr. ávl.)
ef Kjelland væri synjað Um laUn.
Hann (Bj.) kvaðst vera engu trú-
aðri en Kjelland, og Kjelland ætti
sem skáld laun skilið fullt svo vel
sem nokkur annar lifandi Xorðmaðr.
Kjelland var neitað, og Björnson
befir síðan neitað að þiggja skáld-
laun þau, sóm honum hafa árlega
veitt verið á fjárlögunum. Kjelland
var orðinn hláfátækr og varð að
taka að sér ritstjórn á dagbiaði í
Stafangri, til að geta lifað. Var
liann eitt .ár. við það starf. En
landar hang skutu saman um land
alt fil heiðrslauna honum. Xil er
Kjelland sót-ti um emhættið, töldu
nienn víst að Steen ráðgjati vinr
hans mundi leggja t.il að konungr
veitti honum það. Lögðu þá „kan-
ínur“ á stað með bænarskrá. til
konungs, um að hann skyldi ekki
veita Kjelland emhættið. Kváðu
hann óreyndan, líklegt að hann
dygði til einskis, hann væri ,.1/ara
skáld“ o. s. frv.
Xú vill svo til, að Osear kon-
ungr er skáld líka, þótt hann só
smáská.ld í s imanburði. við Kjelland.
Konungr er einmitt nú að gef'a út
rit sín í I eða 5 bindum. Eins
og nærri rná geta liefir banu lesið
rit Kjellands. Það er sagt að kon-
ungr ha.fi sagt hrosandi við J)á, er
færðu honum bænarskrána: „Eg
hef verið að fúska talsvert við skáld-
skap sjálfr, og þó mór detti ekki
í hug að bera mig saman við hr.
Kjelland, þá hugsa ég þó, að úr
því ykkr hefir ekki þótt óhæfa að
hafa. skáld fyrir konung, þá getið
þið vanvirðulaust unað við að fá
skáld fyrir horgmeistara“.
Og Kjelland fékk 'emhættið.
FRÁ LESBORÐINU.
Eldsneyti FKAMTÍÐARINNAB: Vatn.
Ef oss væri sagt að nú ætluðu
kettirnar og rotturnar að fara að
lifa saman f blíðu liróðerni, refir
og lömh að ganga i fiistbræðralag
og „rétt-trúaðir“ lúterskir menn að
| skoða únítara og annan villutrúar-
lýð sem meðh.iæðr sína og náunga,
þá mundi það ekki þykja ótrúlegra
en það, að heyra talað um vatn
8 :m eldsneyti. „Eldr“ og „vatn“
hafa hingað til í allra augum stað-
ið sem ímynd inna ósamþýðanleg-
ustu mótsetninga Og þó er nú svo
komið, að líklegasta eldsneyti mann-
kynsins í framtíðinni verðr að öll-
um líkindum—vatnið.
Allr inn ytri menningarbragr
mannlífsins livílir og hefir hvílt að
mjög miklu leyti á kolabirgðum
jarðarinnar. Eennum auga yfir alla
þá liluti, sem vór hagnýtum í líf
inu, og vér munum skjótt sjá, að
svo langsamlega mestr hlutr þeirra
er framleiddr á vorksmiðjum, sem
ganga með gufn-afli. Hugsum oss
kolunum kippt burt úr heiminum,
og heimrinu væ.i á vettvangi sokk-
inn niðr í hálfgert villi-ástand.
En hve lengi munu kolabirgð-
irnar endast 1 Því er ekki gott að
svara. Enginn veit til fullnustu,
hve mikið jörðin gtymir af kolum,
þótt ýmsir hafi reynt að gizka á
það' Og kolaeyðslan fer sífelt stór-
kostlega vaxandi. Hve mikið hún
með vaipmdi menningar-framfórum
muni enn aukast, er eigi auðið á
að gizka. En að kola-birgðirnar
þrjóti fyrr oða síðar—það eitt er
víst.
Menn hafa því lengi verið að
brjóta heilann um það, hvernig
menn ættu að fara að komast af
án kolanna, að rninsta kosti að
miklu eða mestu leyti.
_Og nú er að sjá sem skarðfyll-
ir kolanna sé fundinn, og að það
sé—vatnið. Af vatni má framleiða
vatns-gas, og hefir það svo mikinn
hæfileika til upphitunar, að enda
málrnar sem platína, sem ekki
hráðna í venjulegum liræðsluofnum,
bráðna eins og snjór við vatnsgas-
hita.
Það liggr nú í augum uppi,
hve ómetanlegr vinningr það hlyti
að vera fyrir öll vei'ksmiðju-störf,
ef auðið væri að sækja eldsneyti á
ódýran hátt með véla-afli í inn ó-
'tæmandi vrtns-nægtabrunn jarðar-
innar.
Ið stórkostlega enska félag Leeds
Forge-Gompany Works er nú tekið
að framleiða vatnsgas í stórum stýl.
Síðan 1888 hefir það framleitt 1300
teningsmetra á klukkustund hverri.
Vatnsgas er framleitt með því
að leiða vatnsgufu yfir sterkgló-
andi kol. Þessi. aðferð er einkum
viðhöfð í ensku verksmiðjunni.
Kolin —, eða koleí'uin — eru lögð
í járnhylki, sem svo er hitað upp
unz það verðr hvítglóandi. Svo er
vatnsgufunni hleypt inn og breyt-
ist hún í vatnsgas í hylkinu; þið-
an er vatnsgasið svo leitt sem elds-
neyti til iné mikla eimkctils, er
leggr öllum eimvélum verksmiðj-
unnar til hreyfiafl; í annan stað er
og vatnsgasið leitt í stóran gas-
geymi, og svo notað til að smíða
og kveikja og sjóða saman járn.
Að eins lítill hluti af gasinu er
leiddr í hreinsunarvélar, sem sérstak-
lega eru til þessa gerðar; þar eru
öll annarleg efni hreinsuð úr því,
og er svo þetta hreinsaða vatnsgas
haft til lýsingar. Öll hús þessa
mikla verksmíðjufélags eru lýst með
þessu hreinsaða vatnsgasi, og þykir
það í alla staði hentugr Ijósmatr.
Þá er um nýjungar sem þessa
er að tala, er fyrst um það spurt,
hver kostnaðrinn sé. Er. þettanýja
eldsneyti •ódýrra en ið eldra? Eftir
því sem mönnum hefir til talizt,
er kostnaðrinn sein næst ^ cents
fyrir hvern teningsmetra. Eftir ná-
kvæmar rannsóknir hafa eigendr
verksmiðjunnar í Leeds fundið, að
þeir spara sér árlega $ 15,000 með
því að nota vatnsgasið. Þessi niðr-
staða heflr gefið tilefni til þess,
að það myndaðist nýt-t hlutafélag:
The British Gás Syndicate. Það er
alveg nýstofnað í Lundúnum. [Að
mestu eftir ,,Nordvesten“].
Firðmök sálna.
„Firðmök! Hver skrambinn getr
það verið? Ég hef aldrei heyrt það
orð“. — Það verðr líklega flestum les-
endum að orði, er þeir sjá þessa fyr-
irsögn. — Höf. þessara lína heflr ekki
Önnur ráð en gera lesendunum þá
hreinskilnu jatning, að hann heflr heldr
aldrei heyrt orðið fyrri. Hann hefir
sjálfr búið það til. X'ýjar hugmyndir
þurfa ný orð.
Menn hafa sannreynt það, að þó
að tveir menn ss í meiri eða minni
fjarska (firð-=fjarlægð, fjarski) hvor frá
öðrum, þá getr sál annars þeirra á
svipstundu gert sál hins vart við sig,
vart við hugsanir sinar, án þess að
nota ro kurtlí! a nlegt meðalgöngufæri,
hvorki bréf, málþráð eða neitt því
um líkt, og án þess að heyrn og sjón
taki þátt í því; það er að eins innra
í hugskotinu, sem sálin verðr vör við
slíkan boðskap frá annari sál. Þann-
ig geta sálir í firð (=fjarlægð) átt
mök (== viðskitti) saman. Slík við-
skifti flarlægra sálna nefna Englend*
ingar telepathy, og er það af grísk-
um orðum dregið; ea á íslenzku eru
engin orð til að tákna þetta í stuttu
máli. Og því hefir mér hugkvæmzt
að kalla það: firðmök sálna.
Þessa og þvílíka sálarlega fyrir-
hurði lielir liávaði inanna lengst um
verið vanr að skoða sem bjátrú; þetta
hefir komið af því, að nienii hafa á-
litið, að slíkt lilyti að vera „yfir-
náttúrlegt", gætandi ekki þess, að
sjálft. orðið, sjálf hugmyndin „yfir-
nátturlegt" er vitleysa. Það er ekk-
ert yfirnáttúrlegt til af þeirri einföldu
ástæðu, að orðið, hugmyndin „nátt-
úra“ merkir og yfirgrípr alt, sem
til er; því er og alt, sem til er,
náttúrlegt. Það sem menn alment
hafa kallað „yfirnáttúriegt“, hafa verið
fyrirburðir, sem í fljótu Iiragði liafa
sýnzt koma í bága við lögmál nátt-
úrunnar, eins og vér þekktum það;
en í rauninní getr enginn hlutr eða
viðburðr komið í bága við lögmál
náttúrunnar; þegar oss virðist svo,
þá er það að eins af því, að vér
þekkjum ekki nógu vel lögmál nátt-
ú runnar.
Þannig vóru allar sögur um svæf-
ingar og dáleiðslu lengi álitnar skrök-
sögur og hjátrú. En nú síðan vís-
indamennirnir tóku að rannsaka þenn-
an fyrirburð, dáleiðsluna, og hagnýta
liana í læknisfræðinnar þjónustu, þá
hafa menn rekið sig i'ir vitni um, að
þetta, seni fyrir skemstu var talið
„yfirnáttúrlegt" og því ótrúlegt, er ó-
rækr sannleiki; að þeita er fyrirburði
háðr náttúrulögmáli, sem vér þekkjum
eun lítið sem ekkert til. — Gainlir
hleypidómar eiga oft sinn hlut í að
koma oss til að fastlega hnúunum móti
viðrkenning nýrra skoðana og nýrra
vísindalegra uppfundninga.
Þegar vér getum svæft mann eða
konu og skipað honum eða henni í
svefní að gera hitt eða þetta, og hann
eða hún niá svo til, kannske vikum
síðar, að hlýða boðinu, þvert á móti
vilja sínum og án þess að vita af að
þetta boð var fyrir sig lagt—ja, hvað
verðr þa úr „frjálsræði" mannsins?
Hvernig verðr slík persóna með nokkru
réttlæti orðið krafin ábyrgðar fyrir það,
sem henni þannig var alveg ósjálfrátt?
Vitaskuld er það sjaldnast, að menn
eru í dáleiðslu knúðir til að breyta
svo eða svo, og það er því síðr en
svo að öll ábyrgð hverfi af mönnuin
fyrir gerðir sínar. En hins vegar
opnar þekkingin á þessum eða því-
líkum fyrirburðtim vítt svæði fyrii
mögulegleika annarlegra áhrifa, án
vilja þess og vitundar, er fyrir verðr,
hver veit í hve mörgum tilfellum,
sem vér enn höfum enga liugmynd
um. Vér þekkjum nú nokkuð til á-
hrifa þeirra, er svæfandinn getr haft
á þann sein hann leiðir í dá; en
svæfandinn verðr þó að vera viðstaddr
hjá þeim sem hann leiðir í dá. En
nú þykjast menn komnir að raun uni
það, að ein manns-sál geti haft áhrif
á aðra í miklum íjarska, og án allra
líkamlegra áhalda. Hvílíkt möguleg-
leikanna djúp opnast b'-r fyrir liug-
skotssjónum vorum? Hver getr þá
ákveðið takmörkin eða skilyrðin fyrir
sjálfræði og tilreiknanleika einstak-
lingsins? Að manninum þrátt fyrir
alt sé mikiö og margt (ef til vill mest
og flest) sjálfrátt, er varla ástæða til
að efa; en úr því honum er e k k i
alt sjálfrátt og hann að réttu getr
eigi borið abyrgð á öllu, hve nær og
að hve miklu leyti er hann þasjtlf áðr
og ábyrgðarkræfr? Og livenær ekki?
Hvar eru takmörkin ?
Þetta eru spurningar, sem mann-
leg þekking getr ekki svarað, — að
svo komnu að minnsta kosti.
í þetta sinn var tilgangrinn að
minnast ofrlítið á firðmök sálna. Til-
efnið til þess er tekið af grein í
Harpers Monthly eftir Mr. Cle-
mens- Það kannast, ef til vill, láir
lesendr vorir við nafn þess manns