Öldin - 01.10.1894, Page 4

148
ÖLDIN.
haft áhrif nokkur á Jón, er hann samdi
þessar tvær sögur sínar.
A sitt hæzta stig kemst hinn nýrri sögu-
skáldskapur íslands hjá Gesti Pálssyni
(1852—1891), sem því miður lifði alt of
skamma stund. Aðrar einsgáfurog Gests
sem söguskálds, er torvelt að íinna, þótt
leitað sé meðal allra þeirra þjóða, er mest
fást við bókmentir. Er því ekki að furða,
þótt ísiand harmi hinn bráða dauða hans.
Bókmentaleg störf sín byrjaði Gestur
meðan hann dvaldi í Kaupmannahöfn, er
hann stundaði nám þar, sein mentuðum
Islendingum er títt. Ilin fyrsta saga hans
er “Kærleiksheimilið.”* Er það háðsaga
um hinn svonefnda “kristilegabróðurkær-
leika,” og kom út í “Verðandi” 1882. Það
er einftild frásaga, skrautlaus, er á að sýna
sálarstríð persónanna. Saga þessi er ger-
samlega laus við allar æsandi myndir til
að hrífa hugi manna. Atvikin eru sögð
blátt áfram. Með fiíeinum dráttum sýnir
hann mynd af lífi niðursetningsins Önnu,
ást hennar til Jóns, einbirni hinnar ríku og
ósveigjanlegu Þuríðar. En hve snildar-
legur er ekki frágangurinn á sögu þessari.
Hin lifandi lýsing á öllum hinum sérstöku
háttum Islendinga, listasmíðið á einkunn-
um þeirra er svo greift út, að hver einstök
persóna kemur þar fram sem steypt, en
þó lifandi mynd. Einkum er þó aðdáun-
arvert hið fína, bítandi, beiska háð, er
skáldið lætur dynja yflr einn eður annan,
og kærleikurinn, er hann lætur sjálfur í
Ijósi til eins eður annars, sem hann er á-
nægður með. Það er eins og miðnætursól-
in varpi skærum Ijóma á alt þetta verk
hans, yfir persónurnar, verk þeirra, hina
einföldu, látlausu, en sláandi framsetning
sjálfs hans, og til samans myndar það alt
eina yndislega heild. Gildi sögunnar
verður þó enn meira, er menn atliuga hina
*) Kuchler þýddi á þýzku 1894 en
frú Muller á Hollenzku eftir fyrri þýðingu
Kuchlers.
siðferðislegu, góðu hugsun, er liggur til
grundvallar fyrir henni.
Hið sama er að segja um hinar þrjár
aðrar stærri sögur Gests, er komu út árið
1888: “Grímur kaupmaður deyr,” “Til-
hugalílið” og “Vordraumur.”* Hin fyrsta
“Grímur lcaupmaður deyr,” lýsir kaup-
manni einum, sem alia æfi sína hefir svikið
og snuðað náungann. En loks, þegar hann
er að dauða kominn, þá kemur samvizkan
og siær hann svo, að hann örvæntir og fer
að hugsa um það, hvort menn geti búist
við nokkru endurgjaldi, launum eða hegn-
ing í öðru lífi, eða hvort nokkuð annað líf
sé til, og svo deyr hann að lokum mitt í
þessu hugarstríði. —- Önnur sagan er háð-
saga upp á náungann, kærleikann og misk-
unsemina, sem menn bera á vörunum, sem
alstaðar og æfinlega þykjast vera að bjálpa,
en sem oftast reyna að koma því af sér, og
mundu heldur vilja horfa á náungann
lenda í ógæfu og basli, en að leggja fram
eitthvað til lijálpar lionum. — Hin þriðja
sagan á að sýna undirferli og óþokkaskap
þeirra manna, sem, þótt þeir ríkir séu,
helzt vilja vinna alt á kostnað annara ;
einnig á hún ao sýna þá, sem látast bera
ást til sálar göfugs manns, og gefa honum
góðar og glæsilegar vonir, en þegar á skal
herða, eru tilfinningarlausir og huglausir
og draga sig í hlé og vilja heldur sitja í
volgu hreiðrinu, lcýla vömb sína og njóta
gæða lífsins, en að koma djarflega fram
eins og hjarta þeirra og tilfinningar bjóða
þcim.
Engin af sögum þessum stendur neitt
á baki “Kærleiksheimilinu.” Frásögnin í
þeim er ofur stutt og einföld. Öll atvik
leiða af sjálfu sér á eðlilegan hátt, og sagan
fæðist smátt og smátt svo ofur náttúrlega.
Lýsingin á persónunum er meistaraleg.
Hver ein einasta persóna kemur lifandi
fram fyrir augu lesandans. Háðið hans
fína er óviðjafnanlegt, þegar hann dregur
*) Allar þessar sögur hefir Kuchler
þýtt á þýzku.