Dagskrá - 23.04.1897, Blaðsíða 7

291
manna, svo sem skáldskap eða politík, talar hann alnnigalega,
og virðist ekki vera víðsýnn í neinu. Um trúarefni öll lætur
hann sig litlu skipta, en er þó opt orðillur um þá hluti í sinn hóp.
Eina lífsskoðun hans er, eptir því sem hann segir sjálfur, sú,
að það sje eitt fyrir öllu sem gagnlegt sje, — en mjer hefur
aldrei fundist hann vita góða grein á þvi hvað er gagnlegt.
Við höfum verið lengi saman og erum allkunnugir, en
ekki vinir. Við erum sjaldan á sama máli, en hann lætur sjer
jafnan hægt í kappræðum, og hann er vanur að þagna og
brosa við ef einhver af fjelögum hans heldur fast á móti því
sem hann segir. Það skin út úr honum áð honum finnst hann
vera hafinn upp yfir slíkan ágreining, og að honum virðist allt
sem sagt er á móti »gagnsemdarkenningum« hans vera stað-
laust og sprottið af þroskaleysi eða einfeldni.
Nú verður hlje á hljóðfæraslættinum, og við stöndum upp
til að hreifa okkur um gangstigana.
»Hjer er gott fólk í garðinum í dag«, segi jeg.
»Já, hjer er velklætt fólk, og hjer sjest nú reyndar ekki annað«,
segir hann. sAUir Danir eru vel klæddir þegar þeir eru að
skemmta sjer — ekki síst fjórða stjettin«.
»Það sjest þó, hvort mennimir eru aflágum stigum á ýmsu
öðru en klæðaburðinum«.
»Nei — annars væri til einskis gagns að kaupa sjer háhatt
og glófa, og Danir mundu ekki gjöra það; þeir eru sjeðir og
sparsamir«.
Jeg hirði ekki um að halda lengra út 1 þetta efni, því jeg
veit að álit hans um »hattana og glófana« er samgróið grund-
vallarskoðun hans allri á mönnum og manna mun.
Jeg fitja upp á ýmsum öðrum efnum, en allt af stöðvast
samtalið á því að hann er á gagnólíkri skoðun um hvað sem er.
Mjer hálfleiðist að vera með honum í dag, því hann er
óvenjulega þveröfugur á móti öllu, þó hann reyndar fari ekki
langt út í að færa nein rök fyrir því sem hann segir, — það
gjörir hann aldrei við hvern sem hann á, enda er hann ekki
álitinn vel fær til þess meðal samnemenaa sinna.
»Þetta er þreytandi og óhollur molluhiti«, segi jeg. »Eigum
við ekki að fara hjeðan. Við gætum ekið á spörinu út á Austur-
brú — og farið í sjó. Þar er betra lopt. Mjer finnst það lík-
ara sumarloptinu heima«.
»Nei, jeg held jeg nenni því ekki — mjer líður fullvel hjer.
Jeg kæri mig ekki um íslenskt lopt í Danmörku«.
Hann leit á mig um leið og jeg sá á honum að hann þótt-
ist vera fyndinn.
»—Nei, nei, en jeg er viss um að þú flytur töluvert af
dönsku lopti heim með þjer á sínum tíma«.
»Getur vel verið. En þess ber líka að gæta að vísindin
okkar eru öll dönsk, og jeg hef siglt hingað til þess að geta
flutt keim af þeim heim — á sínum tíma«, svarar hann.
Rjett í þessu gengur einn af lægri embættismönnum há-
skólans fram hjá okkur og fjelagi minn tekur ofan harða hatt-
inn, öldungis mátulega djúpt — og beygir sig hofmannlega.
Svo víkur hann sjer inn að einu af hinum mörgu veitinga-
borðum og biður um öl — og við setjumst þar báðir saman.
Hann verður hreifur eptir nokkrar ölkrúsir og samtal okkar
verður fjörugra. Við víkjum aptur að ýmsu sem áður hafði
borið á góma, og hann tekur nú munninn fullan um hvað
eina.
Seinast förum við aptur að tala um íslenska loptið. Hann
stendur fast á því að við hljótum að »dependera af þeim dönsku«
i öllum vísindum, en jeg held hinu fram, og finnst ekki meira
til um þá fræðslu er hann fái hjer í einhverjum Garðklefanum
heldur en þá sem hann gæti fengið heima.
»Þú verður aldrei góður íslendingur«, segi jeg.
En hann tekur gleraugun upp úr vestisvasa sínum, lítur í
gegn um þau með annað augað aptur, og þurkar af þeim með
drifhvítum vasaklút, sem ilmar af ódýru höfuðvatni. Svo leggur
hann annan stígvjelahælinn upp á reyrstól, sem stendur fyrir
borðendanum og segir þessi minnisstæðu orð:
»Þegar jeg og mínir menn erum komnir í embætti heima
pá rennur upp gullöld á Islandh. * .
Jeg kalla hann »gullaldarmanninn« frá þessum degi, en
mjer býður við að sjá á honum hvernig gullaldarmennirnir
okkar eiga að verða.
Þessi Messías hinnar allra næstu framtíðar á Islandi, —
sem raunar er orðin að fortíð áður en við vitum af — er sjer-
góður, þröngsýnn og ómenntaður upþskafningur, sem engu
ann og ekkert virðir annað en það sem hann álítur að sje
gagnlegt, — en því nafni nefnir hann ekkert nema það sem
hann getur þreifað og þuklað á og sem ’verður metið til pen-
inga eptir virðing almennra markaðsprangara. — Allt sem
liggur þar fyrir ofan og utan álítur hann einskisvert og gagns-
laust og barnaskap að sækjast eptir því af þjóð eða einstakl-
ingi.
Þess vegna metur hann það einnig einskisvert sem þjóð .
eða einstaklingur á til af því sem hann getur ekki mælt á smá-
sálarkvarðann sinn. Og þess vegna álítur hann aila hærri menn-
ing ómögulega hjá íslendingum — og er sannfærður um að
þeir þurfi um aldur og æfi að sækja alla vísindafræðslu til
höfuðstaðarins danska, þess einasta útlenda stórbæjar sem hann
þekkir.
Gullaldarmaðurinn er ekki frá því að Islendingum geti
farið nokkud fram frá því sem er, sem sje þegar gullöldin hans
rennur upp yfir landið. Þessar framfarir minnist hann stund-
um á og faila orð hans þá optast eitthvað á þessa leið: »Já,
hjer gæti verið fleira fólk í landinu; já, auðvitað getur Island
flutt meira út af fiski, og það mætti nokkuð auka fjáreign
landsmanna. — Það er ýmislegt sem mætti koma hjer í tals-
vert betra horf«, o. s. frv., o. s. frv.
Gullaldarmaðurinn trúir ekki á neinar stórbreytingar til
hins betra á Islandi, fyrstu mannsaldrana, — en það
þarf heldur ekki miklar framfarir til þess að honum finnist
gullna öldin runnin upp — og veiðist einu skippundi meira í
verstöðinni þetta ár en það næsta á undan er pað honum og
hans mönnum að pakka.
Danir blása pípurnar og strjúka strengina allt í kring um
okkur, og hávaðinn hrífur eyru hins íslenska Messíasar; — jeg
hef gleymt að taka fram að hann hefur enga þekkingu eða
smeklcvísi á tónlist. — Sömuleiðis rekur hann augun í allra.
slcörpustu litbreytingarnar í garðinum, sólblikið á gullborða-
ermunum og skuggana á sandstignum sem við sitjum hjá —
en hann þekkir elcki olíumálverk frá olíuprenti.
Hann snýr örmjóan göngustaf milli fingranna og blístrar
undir þegar einhverju alþekktu götulagi heyrist bregða fyrir í
hljóðfærahljómnum — en hann blístrar hálffalskt.
Allt danska prjálið blikar svo ánægjulega fyrir augum hans
og breiðir sig yfir og utan um skilning hans og skynjan. Það
er eins og einhver glampi af glingri og gamni hinna glaðlyndu
Kaupinhafnarbúa glitri yfir öllum manninum, álíka eins og þegar
bjarmar á fægðan málmblending.
Jú, það glampar óneitanlega á manninn, en það er hvorki
gull í honum nje öldinni hans.
Hörður.