Dagskrá - 05.08.1897, Blaðsíða 2

122
lega er haldið fram allt annari politik heldur en þeirri
sem kennd er nú með rjettu við Valtý, hinn síðasta og
lakasta politiska »humbugista« sem komið hefur fram
síðan endurskoðunarmálið byrjaði.
En þó maðurinn sje humbugisti, og þó enginn sem
meðalmannns vit hefur muni leggja trúnað á það að
stjórnin hafi það að uokkru sem hann ieggut' til um
embættaskipun eða annað, er rjett að láta menn sjá
hverjum meðulum »litli ráðgjafinn« hefur beitt til þess
að geta látið bera á sjer í stjórnarmáli Islands.
Almenn fræðsla.
Menn hafa fundið ýms ráð til þess að menntun og
upplýsing gæti náð sem mestri útbreiðslu, til þess að
sem flestir gætu orðið hennar aðnjótandi og hún festi
sem dýpstar rætur. Það eru stofnaðir fjöldamargir skólar,
það eru gefin út ótal blöð og tímarit, það eru haldnir
fyrirlestrar, allt í þeim lofsverða tilgangi að mennta menn
og fræða, göfga þá og bæta. En það er eitt, sem ekki
er lögð næg áhersla á, og þó gæti jafnast á við allt
hitt og ef til vill langt um meira ef vel væri áhaldið. |
Það er það að koma þeirri skoðun inn hjá öllum, eink-
um lærðum mönnum og menntuðum, að þeir eigi að
fræða hina, sem fávísir eru, með daglegum samræðum; !
það geta þeir kostnaðarlaust og fyrirhafnarlítið, meira
að segja sjer sjálfum til mikils ávinnings; þvi margir
munu þeir vera sem gleyma því smámsaman er þeir
hafa numið þegar frá líða stundir, einmitt sökum þess |
að þeir ekki rifja það upp fyrir sjer.
Hjer á landi stendur víða svo á, að einn maður er
á heimili sem vel er að sjer þótt hinir sjeu gjörsneiddir
allri menntun og uppfræðslu. Mundi það því ekki vera
vel gjört og hyggilega af honum að fræða heimilisfólkið um
hitt og þetta sem hannveilog hefur lesið, en það ekki? Með
því inni hann bæði því og sjálfum sjer gagn, fólkið yrði
hluttakandi í fræðum hans og þau festust enn betur í
huga hans og minni. Það eru margir sjálfmenntaðir
menn á íslandi sem eru betur að sjer en margur lær.ður
maður, en það hafa svo nauða fáir gott af því; þeir
lesa og læra fyrir sig eina og öll þeirra þekking og |
kunnátta fer með þeim í gröfina í stað þess að þeir
gætu breitt hana út frá sjer fyrirhafnarlaust, svo hún
yrði ótal mörgum að notum, og sama er að segja um j
lærðu mennina, þeir gjöra lítið að því að mennta og
fræða utan skólanna.
Orsakirnar til þessa eru þrennar. Fyrst og fremst hafa
menn almennt ekki trú á því að þetta sje hyggilegt, en
það mundi reyndin sýna ef hægt væri að fá þá til þess; j
í öðru lagi þykjast menn alls ekki skyldir til þess, en ,
siðferðisleg skylda hvers manns er þó sú að láta sem J
mest gott af sjer leiða og ekki síst í því tilliti að upp-
lýsa og fræða þá setn einhverra hluta vegna hafa ekki
ástæður til að afla sjer menntunar sjálfir, og í þriðja
lagi er það af því að þeir fáu sem gjöra eitthvað í þá
átt eru taldir hjegómagjarnir skrumarar; menn segja að
þeir gjöri þetta af því að þeir sjeu að trana sjer fram
og vilji láta bera á sjer, en flestir eru svo hörundssárir
að þeir þola ekki slík ummæli og vilja því ekki hætta
sjer út í það. Það er þessi tortryggni og efasemi um
góðan og göfugan tilgang sem opt verður bæði því og
öðru til hnekkis og tafar. Það er enginn efi á því að
lærðu mennirnir gætu stuðlað margfalt meira að mennt-
un og upplýsing þjóðarinnar ef þeir legðu sig eptir því
og þeir þyrftu alls ekki að kosta til þess fje nje eyða
til þess miklum tíma. Það er að eins með daglegum
viðræðum sem þeir eiga hægast með það.
Sig. Júl. Jóhannesson.
„Slæpingsskapur námsmanna",
I 8. tölubl. Reykvíkings þ. á. er löng grein með
þessari fyrirsögn; er þar farið mörgum orðum allhörðum
og óvægilegum um oss námsmenn.
Þótt jeg sje höf. samdóma um það að bóknám og
líkamleg vinna geti vel samrýmst og eigi að gjöra það,
eins og jeg hef áður ritað um, þá get jeg samt ekki
leitt það hjá mjer að gjöra nokkrar athugsemdir við
þessar »vinsamlegu ábendingar« (!) eins og höf. kemst
að orði, einkum vegna þess að þær virðast helst eða
jafnvel eingöngu stýlaðar í garð lærisveina latínuskólans,
en þar er mjer kunnugt um að ummæli höf. eru ekki
alveg rjett.
Jeg hef komist að því áður, að sumir hafa þá skoð-
un að allir skólapiltar sjeu slóðar og slæpingar, sem
lifi í »vellystingum praktuglega«, en taki sjer aldrei neitt
verk í hönd. Jeg verð að játa það, að þeir verja ekki
allir þeim stundum hyggilega sem þeir hafa afgangs
námi, en engu síður er þessi dómur langt of harður.
Það eru margir piltar sem verða að berjast áfram með
hnúum og hnefum til þess að geta staðist námskostnað-
inn, og sá sem kemst áfram í skóla án annara hjálpar
einungis af vinnu sinni, hann á það ekki með rjettu að
kallast iðjulaus landeyða, og jeg get sannað höf. það ef
hann vill að fjöldamargir bændasynir hafa ekkert fyrir
sig að leggja nema það sem þeir vinna sjer inn í sumar-
fríinu. og á milli námsstunda á vetrum, auk styrks þess
á skólanum sem kallaður er »ölmusa«, en er í raun og
sannleika ekkert annað en verðlaun fyrir dugnað við
nám, og dugar þeim því ekki að slæpast sem vilja verða
hans aðnjótandi. Það ar algengt að piltar kenna 2- -3
klukkustundir á dag og sumir lengur, og þar sem þeir