Dagskrá - 17.09.1897, Page 3

rangt að nota þau jöfnum höndum a'n þess að gjöra
greinarmun á.
Sem dæmi upp á þetta má taka eina setningu:
Veðrið er gott og þó=samt er vetur; þárna væri rangt
að hafa þótt.
Þá eru smáorðin hvorki — nje og annaðhvort —
eða\ þeim er allopt ruglað saman þannig að skrifað er
hvorki -— eða, sem er ekki rjett. Enn má geta þess
að í staðinn fyrir orðið hví er nálega alltaf haft orðið
því; það er alveg rangt. Hví getur ekki verið nema í
spyrjandi sambandi og því á ekki að vera nema í álykt-
andi sambandi, það getur ekki byrjað sjálfstæða setn-
ingu eða það er að ininnsta kosti undantekning.
Þá er algengt að nota spurnarfornafnið hvað
fyrir spurnarorðið hve eða hversu, t. d: hvað eríu gam-
all? í staðinn fyrir, hversu gamall eða hve gamall ertu?
Alltítt er það einnig að nota jöfnum höndum tvítölu og
fleirtölu, segja t. d. hvor (af mörgum) og hver (af tveim-
ur), en það er langtum fyrirgefanlegra en allt hitt sök-
um þess að það getur haft rót sína að rekja til þess
að menn þjera, sem er alveg málfræðislega rangt.
Þá er algengt að blanda saman persónulausum sögn-
um við aðrar sagnir. Það hefur t. d. opt sjest í blöð-
um að hvalir hafi rekið í staðinn fyrir að hvali hafi rekið;
að reka er í því sambandi persónulaus áhrifssögn. Ekki
er það sjaldgjæft að tvö orð sjeu sett saman, er bæði
hafa sömu þýðingu og notuð sem eitt orð. Stundum
er annað orðið útlent með íslenskri áherslu og íslenskri
endingu, en hitt orðið íslenskt, T. d- má taka »gufu-
dampur« sem algengt er nú orðið í íslensku máli að
minnsta kosti á Reykjavíkurmáli, og »lagajúristi«.
Enn fremur »fiskiveiðar« og »ferðareisa«. Fiski
er sama sem veiði og reisa er orðskrípi myndað ai
danska orðinu »Rejse« sem þýðir ferð. Þetta er alveg
sama sem sagt væri »gufugufa!«, »lagalögfræðingurl«,
»ferðaferð!« og »veiðiveiðar!«.
Opt heyrast menn mæla á þessa leið:, jeg varaði
hann við því að gjöra það ekki — » það er ómissandi
að hafa það ekki\«. og margt fleira þessu líkt. Það er
ekki furða þótt alþýðan tali íllt mál, en sannleikurinn er
sá að lærðu mennirnir eru verstir. Jeg hef t. d. opt
heyrt þá tala á þessa leið; »ÞIerra gúð, það er for fann-
en ekkert ljett að klára sig við allar þessar forretningar!
En það gjörir for satan sljett ekkert til; maður bruðar
sig ekki stórt um, hvernig útfallið verður«.
Það væri vel gjört af þeim, sem færir væru til þess,
að laga málið, auðga það og bæta; með því gætu þeir
bæði unnið landinu og þjóðinni gagn og sjáifum sjer
heiður.
Sig. Júl, Jóhannesson.
Flskimærin,
Eptir Björnstjeme Björnson.
(Framh.).
Þegar Petra kom til sjálfrar sfn aptur, lá hún í
rúmi sínu; hún hafði verið færð úr fötunum og vel
hjúkrað að öllu leyti. Fyrir framan hana sat móðir
hennar; hún studdi sínum ölnboga á hvort knjeog sinni
hönd undir hvora kinn og horfði stöðugt á dóttur sína
hvössum augum. »Hefirðu nú lesið nokkuð hjá hon-
um?« spurði hún — hefirðu lært nokkuð? — -— hvað
ætlarðu nú annars að verða?« — Petra svaraði engu,
en fór að gráta. Móðir hennar horfði á hana stundar-
korn og sagði því næst: »Fari hann bölvaður!« —
Petra greip fram í fyrir henni og sagði: »ekki hann,
mamma! ekki hann! heldur jeg«. »Uss, jeg þekki hysk-
ið!« mælti móðir hcnnar, »jeg veit hvað jeg segi«.
»Nei, mamma jeg hef dregið hann á tálar — það er
jeg sem hef reynst honum ótrú!« Hún gat naumast
stunið upp orðunum fyrir ekka. Hún vildi alls ekki
! láta falla nokkurn grun á hann. Hún sagði frá því
sem henni og Gunnari hefði farið á milli og hvers hún
hefði beðið hann, en kvaðst þó ekki hafa vitað sjálf
hvað hún hefði gjört, þá sagði hún henni frá ólukku
festinni hans Yngve Vold og loksins um Ödegaard.
Hún kvaðst hafa gleyrr.t öllu öðru þegar hún hefði sjeð
hann; hún kvaðst ekkert skilja hvernig þetta hefði allt
getað farið, hún fann það að hún var sek og syndug
við þá alla og einkum Ödegaard, sem hafði tekið hana
upp af götu sinni og látið henni allt í tje sem hægt
var að hugsa sjer, og hana tók það mjög sárt. Móð-
ir hennar hlustaði á hana með mestu athygli á meðan
hún sagði frá öllu þessu og langt um lengur, eptir að
Petra þagnaði. Þær mæltu ekki orð frá munni í lang-
an tíma, en loksins rauf Gunnlaug þögnina og mælti.
»Þú þykist víst ekki vera sek gagnvart mjer? að þú
skulir ekki hafa sagt mjer eitt einasta orð þessu við-
víkjandi?« »Ó, góða mamma hjálpaðu mjer! vertu ekki
hörð við mig; jeg finn sjálf til þess hversu mikið jeg
hef syndgað og jeg verð að taka út hegningu fyrir það
svo lengi sem jeg lifi og vil því biðja góðan guð að
lofa mjer að deyja sein fyrst«. Hún fórnaði höndum
til himins og mælti: »Guð minn góður! bænheyr þú
mig! vertu mjer líknsamur! jeg hef eyðilagt líf mitt,
glatað framtíð minni; jeg get ekki lifað lengur! jeg hef
ekki skilið lífið; jeg hef villst út á glapstigu, bænheyr
þú mig drottinn, og lát mig fa að deyja sem fyrst —
sem allra fyrst. Bæn hennar var svo innileg, orðum
| hennar fylgdi svo djúp alvara að Gunnlaug sem áður
| hafði verið hörð í orðum og hvatskeitsleg í viðmóti,
j varð nú nokkru mildari á svipinn; hún tók utan um
j handleggina á Petru og ætlaði að aptra henni frá bæn