Dagskrá - 08.02.1898, Side 3

365
á því, hvernig ætlast er til að frumvarpið
leiki á þá, íslendingum í vil!
Ó, heilaga einfeldni!
Höfundur frumvarpsins er danskur ráð-
herra, sem og er ráðgjafi fyrir Island. Hann
sendir alþingi þann boðskap, að hann muni
mæla fram með því við konung, að hið marg-
umrædda frumvarp verði að lögum gert, ef
alþingi samþykki það.
Og vér eigum að tráa því að danskur
ráðherra sje í samtökum við Islendinga álaun
til þess að svipta Dani jafnrjetti gegn Islend-
ingum, sem að minnsta kosti fara svo langt
að hafa af Dönum með óberum sleipyrðum,
sem frumvarps höfundur á að treysta, að þeir
(Danir) vari sig ekki á, ráðgjafaembættið fyr-
ir ísland, og að lögfesta það^hendur Islend-
inga. Vjer eigum að trúa því, að danskur
ráðherra gangi fyrir danskan konung, til að
vjela hann til þess að höggva þetta skarð í
konstitutionel rjett danskra þegna sinna, ís-
lendingum í vil!
Það er nú víst gott að temja sjer að
vera barn, en of mikið má af öllu gera, þar
á meðal af þeim barnaskap, að ímynda sjer
að Dönum sje ómögulegt að læra íslensku.
Þegar það er orðið ómaksins vert fyrir þá
að nema málið, þá nema þeir það. Þegar
frumvarpið væri orðið að lögum, þá væri til
mikils að vinna, og „plássið" víst, ef námið
nægði ráðaneytisforsetanum. Þá yrðu ung
ráðgjafaefni send á skóla í Reykjavík og þeir
lærðu málið fljótt, hjeldu því svo við meðal
stúdenta í Höfn og á síðan meðal einhverra
sýslubúa íslands; og er þó öldungis ekki víst
einusinni að öll þessi viðhöfn þætti nauðsyn-
leg; eg bendi aðeins á hana eins og hlut,
sem liggur opinn og öndverður fyrir athug-
anum.
Að enginn danskur maður geti lært að
skilja og tala íslensku, þegar það er orðið
ómaks vert að tala og skilja málið, það er
meinlokuleg hjátrú.
Og hvað er það nú sem þetta frumvarp
býður?
Það er það að íslendingar vjelaðir á tál-
yrði, svipti sjálfa sig, með eigin lögum, að
vissum mjög svo þýðingarmiklum hluta, sam-
þegnlegum rjetti, andspænis Dönum, um ald-
ur og æfi. Þetta er hið lengsta, sem stjórn-
in getur farið út í endurskoðunarmálið. Að
þessu samþykktu skal því máli lokið! Það
er ekki til neins að vera að klípa utan af
því, frumvarpið er löggjafarlegt tálbragð frá
hvaða hlið sem það er skoðað!
Eg leiði hjá mjer allar athugasemdir
um það, hve samboðið það er rjettlætisráð-
herra að vera höfundur þessa frumvarps; það
lýsir sjálft embættisiegum siðgæðum manns-
ins betur en nokkur orð. Að ganga viljugur í
slíka vist, er reyndar að sýna sig óspjehrædd-
an, en skrítinn vottur er það um manndóm-
lega metnaðartilfinning og virðingu fyrir sjálf-
um sjer. En fátt er svo fyrir öllu illt að
ekki boði nokkuð gott. Og það er nú ein-
mitt eina bótin við þetta frumvarp að í sam-
bandi við það, hefur stjórnin lýst skýlaustyf-
ir því, ef ármanni hennar er trúandi, að sjer
þyki það ekki einungis eðlilegt, heldur sjálf-
sagt, að ráðgjafinn fyrir ísland skuli vera ís-
lendingur. Er hún því fastara bundin við
þessa viðurkenningu því lausari undirhyggju
sem hún bjó yfir. Því að gangi hún frá viður-
kenningunni, þá er nú það sem enn lafir við
af virðingu og trausti í vind fokið; og svo
situr allt, þar á ofan við sama storkandi
þjóðarathlægið sem fyrri. En pólitiskt fyrir-
komulag, sem stjórnin sjálf hefur gefið í skyn
að sjer þyki óeðlilegt, og allir menn með
heilsugóðu viti hlægja að, eins og að öðru
skrípi, getur varla orðið mjög langlíft. —
Hitt er annað mál, hvaða þökk íslendingar
og konungur þeirra kunna ráðgjöfunum fyr-
ir það, að hafa staðráðið að fá hinn háa hús-
bónda til að svipta íslendinga löghelguðum
samþegnarjetti og hneppa þá í þegnlega nið-
urlægingu.
En sjáum hvernig bræðrum semst um
kaup, aðframkomnum Esaú með „frumburð-
arrjettinn" og þriflegum Jakob með—„baun-
irnar!"
Octavius Hansen og íslenzka stjórnarmáiið.
Mjer hefur verið bent á, að í ýmsum blöðum
í Reykjavík, og þar með yðar heiðraða blaði, hafi
staðið langir útdrættir af umræðum, sem urðu í
„Studentersamfundet,, í Kaupmannahöfn í nóvem-
ber í vetur eptir fyrirlestur, sem dr. Valtýr Guð-
mundsson hafði haldið um stjórnmál íslands. Þar
sem eg tók þátt í þessum umræðum, verð eg að
segja, að mjer kom ekki til hugar, að orð mín
nytu þeirrar virðingar, að verða sögð í útdrætti
í íslenzkum blöðum. Það er ekki venja, að þess-
ar kveldræður yfir toddyglösum í »Studentersam-
fundet« sé gerðar almenningi kunnar. Eg tók að
eins þátt í umræðunum af því, að mig fýsti að
verða vísari um það hjá dr. (Valtý) Guðmunds-
syni, hvernig íslenzku stjórnardeilunni væri hátt-
að nú sem stendur.
Eg hafði — þó skömm sje frá að segja —
ekki gert mjer svo sjálfstæða grein fyrir þessu
máli, að eg gæti haft neina ákveðna skoðun á
því. Það sem mig einkum fýsti að vita, var það
af hverjum ástæðum ráðgjafi Islands hjeldi því
fram, að ríkisráðið danska yrði sífellt að hafa Is-
lenzk sjermál til meðferðar.
Þá er dr. Yaltýr Guðmundsson út af fyrir-
spurn minni hafði gert grein fyrir þeim ástæðum,
sem ráðgjafinn mundi hafa til að halda þessu fram,
og skýrt frá, að tillaga hans á alþingi mundi ekki
hafa í sjer fólgna viðurkenning þess, að ráða-
neytið hefði á rjettu að standa í þessu máli, tók
eg fram, hve æskilegt það væri, að Danir gætu
að miklu ieyti („i vidt Omfang") orðið við ósk-
um Islendinga og einkum vonaði eg, að hætt yrði
að halda fram kröfunni um meðhöndlan íslenzku
sérmálanna í danska ríkisráðinu.
Við þetta tækifæri tók eg enga stefnu í mál-
inu, hvorki í mínu nafni og því síður nokkurs annars
pólitísks flokks. Eg hefi ekki sagt, að eg að neinu
leyti fallist á (xudtalt nogen Tiltrædelse eller Bill-
igelse af«) pólitík dr. (Valtýs) Guðmundssonar
og mjerkom ekki heldur til hijgar, að veraámóti
henni. Mér finnst dr. Valtýr Guðmundsson eiga
þakkir skildar fyrir það, að hann við þetta tæki-
færi fræddi að mun meðal annars danska stjórn-
málamenn um helztu atriðin í stjórnardeilu íslend-
inga. Dönum er ekki vanþörf á upplýsingum í
þessu máli. Fyrsta skilyrði samkomulags er, að
menn'skilji hvorir aðra. Væri ríkisþinginu ljós
ágreiningurinn milli alþingis Islendinga og ráð-
gjafa íslands, mundi ríkisþingið ef til vill geta
greitt fyrir því, að hin margra ára stjórnarbarátta
yrði á enda kljáð. Þá yrði líklega álitið, að þess
gerðist engin þö’rf vegna hagsmuna Danmerkur,
að neita alþingi Islendinga og ráðgjafa þess um
sjálfstæð og full ráð, bæði í löggjöf og umboðs-
stjórn, að því, er kemur til sjermála íslands. Að
minnsta kosti mundu menn geta sannfærzt um,
að hér væri engin hætta búin hagsmunum Dana,
ef unnið væri að málinu af góðum hug á báðar
hliðar. Eg þarf ekki að taka það fram, að Dön-
um er vel til Islands og Islendinga. Hins vegar
væri æskilegt, að Danir hefðu meiri áhuga á ís-
lenskum málum og þekktu þau dálítið betur en
nú gerist. En ætli Islendingum sjálfem sé þar
ekki að nokkru leyti um að kenna?
Kaupmannahöfn, 10. jan. 1898.
Virðingarfyllst.
Octavius Hansen.
Tungumálakennsla í lærða skóianum.
Dagskrá hefur fengið alllanga grein senda
um kennslu yfirleitt í lærða skólanum frá
einum þeim, sem vel er kunnugur því
efni, en vjer látum nægja að birta hjer að-
eins einn kafla greinarinnar, þann sem lýtur
að túngumálakennslu, því þar virðist höf,
hafa alveg rjett að mæla en um ýms önnur
atriði dæmir hann, að því er oss sýnist,
harðara en rjettlátt er, þegar litið er á allar
ástæður skólans og kennaranna:
„Það er grátlegt", segir höf. meðal ann-
ars, „að piltar, er ganga í lærða skólann,
skuli þá er þeir koma úr honum sem „stúd-
entar" hafa svo nauðalitla þekkingu á því,
sem þeir hafa átt að nerna þar — en einna
tilfinnanlegust er þó vanþekking stúdenta
vorra í tungmálunum. Það er hægt að
'vera dögum saman með hinum svokölluðu
lærðu mönnum án þess að verða þess var að
þeir kunna lítið annað í veraldarsögu heldur
en fáein orustuártöl, að þeirþekkja svo að segja
ekki einn einasta stein, ekki eitt blóm eða gras,
og lítið annað yfirleitt úr náttúrunnar ríki held-
ur en hin íslensku húsdýr. — En hvernig er
hægt að leyna vanþekking sinni í því tungu-
máli, sem maður á að tala eða rita? Það er
ómögulegt og því hef jsg leyft mjer að kalla
þessa vanþekking hina tilfinnanlegustu.
Það mun hafa lengi brunnið við hjá oss
að lærðu mennirnir hafa flestir verið harla illa
að sjer í nýju málunum enáður fyr kunnu menn
þó eitthvað í gömlu málunum, að minnsta
kosti latfnu. Og jeg skal fyrir mitt leyti játa
það hátíðlega að jeg er einn af þeim, sem
vilja halda náminu í gömlu málunum við en
ekki leggja það niður. Latneskan og margt
í bókmenntum Rómverja er enn sem komið
er beinlínis ómissandi fróðleikur fyrir mennt-
aðan mann, og að íslenskunni einni undan-
tekinni eru engar fræðigreinar til sem jeg vildi
ekki fyr láta nema burt af skólatöflunum held-
ur en gömlu málin. — En nú eru það tiltölu-
lega fáir nemendur hjeðan frá skólanum sem
geta kallast góðir latínumenn og má vera að
sumum hugsist að í því sjeu fólgnar framfar-
ir að vera illa lærðir í gömlum tungumálum.
Er það þó ekki álitið hjá þeim þjóðum sem
langt eru komnar í menning, svo sem Bret-
um og Bandaríkjamönnum. Þar er lögð mik-
il rækt við hinar fornu bókménntatungur, og
eru ekki orðnar þær byltingar hjer enn í fram-
fara eða nýjungaáttina að ekki mætti vel særna
að íslendingar lærðu að minnsta kosti latínu
nokkurnveginn til fullnustu. —
I öllu falli ætti mönnum að geta komið
saman um að þeim tíma bæri þó að verja
til þessa, sem er ákveðinn til þessa lærdóms-
greina.
-—• Kunnáttan í nýju tungunum og kennsl-
an í þeim er enn ófullkomnari að sínu leyti
heldur enn í gömlu málunum. — Piltar eru
ekki látnir læra að tala málin og stílagerð í
hinum þremur menningarmálum þýsku, ensku
og frakknesku að sínu leyti jafn áfátt. Yfir-
leitt má segja að þessi mál sjeu kennd og numin
að eins sem dauð mál, — rjett svo að það
á að heita að meðalfróður piltur geti flotið í
gegnum ljett lesmál þegar náminu er lokið,
og það þó naumlega án orðabókar.
Það er enginn gild mótbára á móti þessu
þó piltar finnist er kunna betur en hjer er sagt.
Eins og menn vita leggja piltar opt fyrir
sig eitt mál öðrum fremur, og ná því meiri
lærdómi í því heldur en hinum, og auðvitað
er, að menn geta „lært af sjálfum sjer“ ekki
síður í latínuskólanum en annarsstaðar. En
hjer er aðeins talað um það sem almennt er
og undantekningar gjóra í rauninni ekki ann-
að en að staðfesta regluna.
Það mun óhætt mega fullyrða að piltar
eru yfirleitt engu síður ástundunarsamir í þess-
um skóla heldur en í öðrum latínuskólum —
og það er því kennsluaðferðin sem öll skuld-
in er á, ef nám pilta verður ekki yfirleitt að
eins góðum notum eins og heimta má ept-
ir þeim tíma og fje sem varið er til þess. -
Jeg vil ekki fara hjer út í það að dæma
um þekking hinna einstöku kennara sumra
hverra er kenna og kennt hafa til skamms
tíma við latínuskólann — enda þótt finna mundi
mega dæmi þess, að menn hafa verið settir
hjer til þess að kenna í latínuskólanum þó þeir
hafi ekki haft öllu betri þekking á kennslu-
grein sinni heldur en tíðkást um greindan
og vel lesinn skólásvein". — —