Dagskrá - 08.02.1898, Qupperneq 5

3 67
Þá Hrólf, inum stolta, var stillingin hörð —
Þó stórslysum vildi hann fresta —
Er hornið hann tæmdi og henti á jörð
ÞHm hring, sem var gersemin besta
Og ónotað höggfærið eygði
Er Aðils til hringsins sig teygði.
En háðslegt var brosið, er hleypti hann
svig
Og hestinn sinn sporunum læsti —
„Að tína upp gullið mitt svínbeygir sig
Nú Svíinn inn ríkasti’ og æsti!
En hann sem er hermaður gildur
Og hugrakkur, er líka mildur«,
Og baugarnir tindruðu’ um túnið í kring,
Það tíndi þar hver sem hann lysti;
Hver fátækur drengur fjekk dýrmætan
hring,
Hver drós tók þar men eða nisti —
En öðling frá óvinadróma
Slapp arflaus, en ríkur af sóma!
* * * * *
* * :j: *
Þið liðfáu sveinar, sem lánað er það,
Að losna’ úr þeim fjandmanna kvíum:
Þar grálynda Fyrnskan ber eldana að
Þeim yngri, og hugsjónum nýjum,
Uns sjálfra sín hofum og höllum
Hún hlæðir loks, kolbrendum öllum.
Sem stóðust þann hatrama ættmanna eld
Sem opt brennir sárast og heitast;
Og sviðuð til atfylgis sjálfs ykkar feld
Ef sáuð í loganum þreytast
Inn yngsta, o’g allra’ ykkar maka,
Hann Oð-konung — HrólfykkarKraka!
Æ, spillið ei sigri með svíðingalund,
Þó sæki’ eptir fjandmenn úr höllu,
En stráið úr göfugri gjöfulli mund
Því gulli’ yfir braut ykkar öliu,
Sem gaf ykkur móðirin góða,
Af gersemum mannvits og ljóða.
Listamenn og dómar um þá.
Vjer eigum ekki því láni að fagna enn
sem komið er að sönn list geti þrifist hjer
eða unnið það hlutverk í menning fólksins sem
listinni er ætlað.
Þjóðin er enn of fámenn, velmegun henn-
ar er á svo veikum fótum að mest öllu hand-
bæru fje verður að verja til lífsnauðsynja — en
Xífcnautnimar verða að sitja á hakanum.
Þetta hefur verið margtekið fram af svo
fjölda mörgum að um það þarf ekki að deila.
En þó hin fullkomna list hafi ekki nóg lífs-
skilyrði enn hjá Islendingum, geta tilraunir í
þá átt komið hjer fram og hljóta að koma
fram í ýmsum myndum listarinnar, svo sem
málverkum myndaskurði, söng, ljóðum leikj-
um o. s. frv. — Og þessar tilraunir eru vott-
ur um að vjer erum á framfara skeiði, og hafa
mikla þýðingu fyrir hugsunarhátt þjóðarinn-
ar þótt þær sjeu ófullkomnar. — Vjer verð-
um því að líta á þær á líkan hátt, eins og
aðrar ríkari og mannaðri þjóðir líta á hinasönnu
list, sem þrífst og lifir hjá þeim, í ýmsum
myndum og á ýmsum stigum.
Það eru tveir meginaðilar máls sem um
•er að ræða þegar meta skal verðleika einhverr-
•ar listar eða tilraunar í þá átt. Menn verða
að gæta þess á hverju stigi mennirnir sjálfir
standa og menn verða einnig að líta á það
fyrir hverja listirnar eru unnar. — Hvorttveggja
til samans ákvarðar gildi þess sem boðið er
undir listarinnar nafni.
Hjer á landi má óhætt fullyrða að hin
almenna dómgreind eða þekking á list stend-
ur tiltölulega mikið lægra heldur en jafnvel
sú ófullkomna list sem mönnum gefst kost-
ur á að sjá hjer. — Þannig eru nýíslensk skáld-
verk margfallt lengra á leið komin til fullkomn-
unar heldur en ritdómar þeir sem birst hafa
í bókmenntum vorum. Hjer eru og hafa ver-
ið mörg skáld sem ort hafsC af sannri list við
og við að minnsta kosti, innanum allt rím-
gjálfrið, en hversu opt heyra menti heilbrigt
og rökstutt last eða lof um þessi verk í blöðum
eða bókum er hjer koma út? — Og hvernig
taka menn því, ef hreinskilið orð heyrist um
skáldskap í þessu landi? Fjölnisritdómurinn al-
kunni, um leirburð hins hroðvirka sniílings Sig-
urðar Breiðfjörðs stendur einn sjer og hátt
settur yfir flest annað í þessari grein, sem vott-
ur þess hve sárt sannleikurinn getur stungið
hið gegndarlausa umburðarlyndi manna hjer
gegn vinsælum, illa yrkjandi kvæðasmiðum. —
Dómgreindin í flestum öðrum listum en
einmitt Ijóðalistinni stendur jafnvel svo lágtenn-
þa að engin rödd heyrist segja eitt orð um
þær hvorki til iofs nje lasts. Þess eru þann-
ig dæmi að menn hafa gjört misjafnlega heppi-
legar tilraunir í málverkalist og myndasmíði,
og hjer er jafnvel til safn af nokkrum erlend-
um sýnishornum hinnar svokölluðu myndalist-
ar. — En það má kallast dæmalaust að nokk-
ur hafi vakist upp til þess að þykjast bera
nokkurt skyn á. slíkt, hvað þá heldur að gjöra
það í raun og veru.
En að því er snertir sönglist og leiki
má að vísu kannast við að enginn skortur er
á dómurum þar um. En hvernig eru dóm-
arnir flestir hverjir?—Þeir eru vafalaust að
sínu leyti af mikið lægra og lakara tagi held-
ur en frammistaða þejrra’ sem syngja eða
leika.
Með örfáum góðum undantekningum má
svo segja sem hjer heyrist aldrei sagt eitt
orð rjcttlátr eða fræðandi um slíka hluti.
Annaðhvort er allt látið heita óhafandi eða
allt ágætt — það er aðalreglan, en rökin fyr-
ir dómunum eru ekki til þess fallin að sanna
neitt annað, en það að hlutaðeigandi lista-
dómari hafi sjálfur ekki hið allra minnsta vit
á því, sem hann talar um. — Og sje farið
út í einstök atriði, svo að dómarinn neyðist
til þess, að setja eitthvað fram, eitthvað sem
fest verði hönd á, þá fer fyrsfi skörin upp í
bekkinn.
Menn hafa sagt hjer opt og einatt að
of mikið lof sje borið á söngvara og leikara,
en því er ekki þannig varið. Ranglátar og
ástæðulausar útásetningar eru einmitt mik-
ið tíðari hjer tiltölulega, og er eðlilegt að
misbeiting almannadómsins einmitt fari
yfirleitt í þessa átt, en ekkihina, — hjá þeiin
sem vilja gjöra sig »merkilega« yfir því, að
þeir hafi meiri smekkvísi og betri dómgreind
heldur þeim er lánuð.
Eins og kunnugt er hefur enginn innlend-
ur maður sem leikið hefur hjer númið neitt í þeirri
list öðru vísi heldur en af eigin æfing. Meira
að segja hafa fæstir af þeim sem leika hjer
nú, sjeð neina leikaralist — og það má því
segja að öll furða sje hve vel mörgum leikurum
tekst hjer í Reykjavík. Líkt er að segja um
söng og spil. Þeir sem helst gefa sig við
slíku hjer, eru menn sem verða að taka æf-
ingarstundir sínar frá öðrum störfum og fá
aldrei og hafa aldrei fengið neitt annað telj-
andi endurgjald fyrir frammistöðu sína held-
ur en sleggjudóma hinna og þessara, sem
þykjast hafa fengið þá köllun að dæma um
fagrar listir, án þess að þeir hafi minnstu
hugmynd um hvað list er — en það verða
menn að hafa til þess að geta verið rjettlát-
ir í dómum um þær tilraunir, semmenngera
hjer af góðum vilja, en litlum mætti í þá átt.
Frh.
Verðmæti lyginnar.
(Að nokkru leyti þýtt).
Eitt af því, sem allra mest ber á og leikur
aðal-þáttinn, jöfnum höndum, í hinu almenna og
»prívat«. lífi þjóðanna, er lygin. Hún heitir auðvit-
að ekki ávallt því nafni; því með hinum blinda
ákafa sínum hafa ýmsir grúskarar og hugsjóna-
menn talið hana löst, og fólk sem heldur sjer við
þessa skoðun, hefir því fundið upp orðið »sann-
leika«, sem gagnstæði. Annars á hún ýms gælu-
nöfn eins og eftirlætisbörnin. — Það eru ekki
aðrir en dónar og rustamenni sem hafa um hana hið
óvirðuglega orð lýgi; — þannig kallast hún í hirð-
inni og fjelagslífinu kurteysi, lítillæti og lofsyrði.
Aftur á móti heitir hún á tungu bersöglisúianna
smjaður og hræsni. í viðskiftalífinu heitir hún
viðskiftahagsýni. í landsmálum „pólitíkinni" stjórn-
kænska, stjórnvísi, rnálsnilld, í hinu daglega sam-
lífi og heimilislífinu kallast hún umhyggjusemi fyr-
ir tilfinningum annara = orðhlífni, siðmenning,
tíska, snið, etc.
Hún leikur þannig einn alvarlegasta aðalþátt-
inn í öllu skipulagi þjóðanna. Hún er bandið sem
bindur fjelagsheild ríkjanna og þjóðanna saman og
heldur þjóðarfriðnum hjarandi. — Hún er í einu
orði sagt höfuðgrundvöllurinn undir gjörvöllu fjel-
agslífi, siðfágun og menning (Civilisation) hins
menntaða heims.
Hugsum oss aðeins eitt augnablik að sann-
leikurinn kæmi alstaðar fram á sjónarsviðið í stað
lyginnar.
Hugsum oss hina óviðfelldnu, en opinskáu við-
urkenning allra manna, fyrir því, hver verið hafi
tilgangur athafna þeirra; hin virkilega umhyggja
þeirra fyrir öðrum mönnum; hið rjetta sannvirði
þeirra í manngildi og menntun o. s. frv.
Leggðu svo höndina á hjartað lesari góður,
og seg mjer hvort þú hyggur að nokkur af oss
myndi til lengdar þola að standa augliti til aug-
litis frammi fyrir þessum allsnakta sannleika, og
hyggja sig hafa breytt um til batnaðar.
Mundi ekki hin sóðalegasta forarkelda vera
kristallstær uppspretta í augum þínum, borin sam-
an við díki hinnar siðferðislegu rotnunar gegn um
allar tiðir og stjórnarháttu ríkjanna og þjóðanna.
Lygin er gefin hinum ófullkomna manni, svo
að hann í fáráðshætti sínum beri þó með sjer ein-
hver ytri merki, er svari til þeirrar hugsjónar um
fullkomnun, sem hann hefir getað fengið einhver-
staðar að. — Það er einskonar leikhússfyrirkomu-
lag, sem við samþykki áhorfendanna er látið gilda
fyrir virkileika. Enginn verður þó dreginn á tál-
ar til lengdar, sem ekki er alveg blindur — vill
vera pad. Þegar smjaðrarinn ber lofsyrði á auð-
manninn sem hann hatar í hjarta sínu og vildi
helst geta komið á knje ef hann gæti; þegar prest-
urinn hrósar dauðum götuþjófum og nirflinum, sem
aldrei varð öðrum að liði, en sem allir vissu, að
hafði komist í álnirnar með því að svíkja aðra og
fjefletta; þegar stjórnarmálamaðurinn, sem vill koma
sjer inn undir hjá kjósendum, fullvissar tilheyrendur
sína um, að hann aldrei áður hafi sjeð þvílíkan
fjölda af jafn virðuglegum andlitum á einum stað;
þegar fjeglæframaðurinn og glysmangarinn sverja
það, að þeir selji fyrir neðan innkaupsverð, þótt
allur heimurinn viti að þeir leggja fleiri hundruð
prócent á vöru sína, þegar eiginmaðurirm, „sem
ávallt er ógiftur í verunni" fullvissar elskulegu kon-
una sína um hina órjúfanlegu ást sína; þegar tengda-
sonurinn faðmar tengdamóður sína að sjer; þegar
tvær vinkonur kyssast og íaðmast að skilnaði; þeg-
ar iooo svipaða hluti þessu ber fyrir augu vor í
daglega lífinu þá vitum vjer,— og allir þessir um
sjálfa sig, að þeir eru lygarar og hræsnarar, og
flestir hinir sjá það og vita það með þeim, en vjer
erum svo fast bundnir við venjur og viðtektir, að
eigi tjáir að reyna til að raska þeim höftum. Það
mundu verða algjörð endaskipti á öllum hlutum í
kringum oss. Vjer mundum hvorki þekkja —
sjálfa oss nje aðra. Allt myndi verða ein ófæra,
ægilegt ólgandi hafrót, sem engum mundi tjá að
ætla sjer að sigla. Það er lygin sem heldur yfir-
borðinu nokkurnveginn sljettu; hún eir jafnvægið,
sem hamlar því, að hann rjúki yfir með mann-
skaðabylinn; hún er nauðsynjavara, sem vjer get-
um eigi án verið fremur enn fæðunnar, og hún
er — ef svo mætti að orði kveða lífsloftið, sem
vjer öndum að oss. I henni lifum, störfum og hvll-
umst vjer. Hvað er skynhelgi, hræsni og smjað-
ur annað en andstæði göfugleikans, rjettlætisins og
sannleikans. Þannig breyta menn löstunum í dyggð-
ir en lyginni í sannleika; en sannleikurinn sem er
rjettlátur en beiskur verður að synd, synd gagn-
vart sjálfum manni og öðrum, og lífleysis-sök og
og dauðadómur þeirrar hreinskilni er hann drýgir.
»Alvörugefnir hugsandi menn, eiga ávallt í
stríði við áheyrendurna« segir Goethe. Það er
einkenni þessara manna að þeir fylgja ekki skoð-
unum fjöldans, heldur ryðja sjer nýjar brautir og
aka seglum eptir sínum eigin skoðunum. Allur
þorri manna verður þeim meir og meir andvígur;
að sama skapi einangrast þeir; torfærurnar auk-
ast smátt og smátt, jöfnum höndum við það
sem óvinsæld þeirra eykst, og að lokunum verða
þeir að lúta sökum aflsmunanna —• ef til vill lát-
a lífið fyrir öxi böðulsins. Samtíð þessara manna