Dagskrá - 11.05.1898, Page 1

r
II,
102.
Reykjavík,
miðvikudaginn 11. maí.
1898.
Munið eptir að borga Dagskrá.
ÞINGVALLAFUNDARBOÐ.
Með því að svo má gjöra ráð fyrir, að
á næstkomandi sumri, eigi síðar en 20. dag
ágústmánaðar, verði búið að byggia hús það
á Þingvelli, er styrkur er veittur til í núgild-
andi fjárlögum, fyrir þjóðlegar samkomur og
erlenda ferðamenn, þá viljum vjer undirritað-
ir leyfa oss að skora á hin einstöku kjör-
dæmi landsins að kjósa og senda þangað
fulltrúa, einn eður tvo, eins og ákveðið er
um þjóðkjörna alþingismenn.
Tilgang fundarins höfum vjer hugsað
oss þann að ræða mest um-varðandi almenn
þjóðmálefni, sjer í lagi stjórnarskipunarmál-
ið, en tengja þar við jafnframt þjóðmenn-
ingarsamkomu fyrir land allt með svipuðu
fyrirkomulagi og gjört var í Reykjavík síð-
astliðið sumar.
Vjer fulltreystum því, Islendingar, að
þjer munuð gefa þessari áskorun því ræki-
legri gaum, sem þjer munuð finna til þess,
eins og vjer, að aldrei hefur verið brýnni
ástæða til þess, en nú, að sameina beztu
krapta fósturjarðarinnar henni sjálfri til vegs
og frama.
Fundurinn verður settur fyrnefndan dag,
20. ágústm. á hádegi.
Ritað í aprílmánuði i8g8.
B. Sveinsson. Sigurður Gunnarsson
Kl. Jónsson. Jón Jónsson.
f>m. Eyfirðinga.
Pjetur Jónsson.
*
* ❖
Til skýringar þessu fundarboði skal það
tekið fram, að það er tilætlun vor fundarboð-
enda, að allir kjósendur í hverjum hreppi
hinna ýmsu kjördæma landsins, eða því sem
næst, eigi fund með sjer fyrir iorgöngu beztu
manna, að þeir á þeim fundi kjósi kjörmenn,
I fyrir hverja io kjósendur eptir hinum
gildandi kjörskrám, að þeir kjósendur sem
mæta, verði nafngreindir í fundargjörðunum
á sama hátt sem í kjörskránum, og að allir
kjörmenn hreppanna, að því búnu, komi sam-
an á einn fund, og kjósi þar fulltrúa til þing-
vallafundarins I eða 2, eptir því sem alþing-
ismennirnir eru. Það segir sig sjálft að al-
þingismennirnir eru ekki kjörgengir, hvorki
sem kjörmenn, nje þingvallafundarfulltrúar.
Fundarboðendurnir.
Frjettaþráðarmálið.
Dr. Valtýr Guðmundsson hefur gjörst
milligöngumaður milli Dana og Islendinga,
einnig í þessu máli, óbeðinn, og ekki til
neinna góðra happa en vafalaust í góðu
skyni. Hann vill fá frjettaþráðarfjelagið nor-
ræna til þess að leggja þráðinn að Aust-
fjörðum og þaðan yfir land að Reykjavík,
fyrir áætlað viðbótarframlag frá ísl. c. 150
þús. krónur. — En bæði er það í sjálfu sjer
óheppilegt vegna Reykjavíkur að leggja þráð-
inn þannig, þó það væri gerlegt, og svo
virðist það furða að menn skuli tala um það
í alvöru að leggja þráðinn yfir feikna langan
veg í óbyggðum öræfum hjer á landi, þar
sem ómögulegt mundi nema með afarkostn-
aði að komast að því að gjöra við þráðinn
ef hann bilaði um vetrartíma. Þessi uppá-
stunga getur ekki álitist til neins annars nýt en
að tefja fyrir framkvæmd þessa nauðsynlega
fyrirtækis, og er vonandi að frá henni verði
horfið algjörlega sem fyrst, af öllum sem
eiga hjer hlut að. — Mælingar kvað fjelagið
ætla að láta gjöra í sumar.
Saltfisk til Brasiliu.
Merkur íslendingur ytra skrifar Dagskrá
meðal annars, með síðasta póstskipi:
„ . . . Nú verða ísl. kaupmenn að lík-
indum að sæta því að selja víxla þá er þeir
fá til borgunar saltfisksförmum að heiman,
með afarmiklum afföllum og getur það orðið
landsmönnum til voðahnekkis. En sjálfsagt
hækkar verð á fiskinum sjálfum innan Spán-
ar vegna ófriðarins, og ef kaupmenn þyrðu
sjálfir eða þyldu að geyma skuldabrjef sín
til borgunardags, þá er að sönnu lítil hætta
á því, að þeir gætu ekki fengið sitt hjástór-
auðugum viðskiptamönnum. — En mjer dett-
ur annað í hug. — Því selja íslendingar
ekki saltfisk sinn til Brasilíu, þar sem áreið-
anlega finnst hinn besti markaður fyrir þenn-
an varning? I öllu falli finnst mjer að slíkt
gæti komið til álita fyrir óháða ísl. kaupmenn
nú, þegar hinn venjulegi aðalkaupandi Spánn,
er álitin svo gott sem kaupleysingi . . . «.
r
Ofriðurinn
milli Spánverja og Bandaríkjanna hófst 21.
f. m. og var það forseti fylkjanna er lýsti
yfir ófriðnum gegn Spánverjum út af því
að Spánv. neituðu áskorun Banclar. um að
taka herlið sitt burt úr Kuba, eins og áð-
ur hefur verið skýrt frá í Dagskrá. Síðustu
frjettir segja lítil tíðindi enn af víðureigninni.
Það helsta sem skeð hafði var það að Ame-
ríkumenn hjeldu Havana, höfuðbænum á Kúba,
í herkvíum, og höfðu skotið á vígið Matanz-
as, um nokkurn tíma og fjellu þar nokkrir
Spánverjar. Tvö herskip spánversk höfðu
nýlega brotist gegnum herkvíarnar, og var
yfirleitt lítið magn í aðförum hvorugra enn
sem komið var, enda segja útlend blöð sam-
hljóða að fyrirbúnaður hafi verið ófullkominn
mjög hjá háðum. Ekki er unnt aðgjöraallt
með peningum og rígur milli silfurmannanna
og annara flokka á þingi Ameríkumanna hafði
þegar í byrjun dregið nokkuð úr framkvæmd-
um fylkjaforsetans Mc Kinleys. — Meginfloti
Spánverja var nýlagður af stað vestur á bóg-
inn, með innsigluðum fyrirskipunum, og ætl-
uðu flestir að ráðgjört væri að byrja á því
að skjóta á ýmsa verslunarstaði Bandaríkjanna.
Eptir því sem „Times" hermir frá Spáni
er ekki ástæða til að ætla að Spv. sjeu strax
þrotnir að fje, og hafa gagngert skynsamleg-
ar fjármálaráðstafanir verið gjörðar af
þingi og stjórn til þess að halda uppi ófriðn-
um. Fjármálaráðgjafinn lýsti því um ieið
yfir að ástæður landsins væru mikið betri en
menn ætluðu almennt. — Sú fregn hefur
einnig breiðst út að Spv. sjeu kolalausir en
ótakmarkaðar kolabyrgðir eru fluttar til her-
skipastöðvanna frá innlendum námum. Ev-
rópuþjóðirnar munu undir niðri hallast að
málstað Spánverja en eru opinberlega af-
skiptalausar af ófriðnum. Lausar fregnir um
bandalóg milli Ameríku og Englands gegn
Spáni, og heityrði Rússa um hjálp til handa
Spánverjum að sama skapi sem Bretar hlut-
ist til um málið, hafa verið teknar upp í
mörg heldri blöð Þjóðverja, en lítt er mark
takandi á því, og er ætlun flestra að ófrið-
ui þessi muni skjótlega háður án íhlutunar
frá hálfu annara þjóða, með þeim malalok-
um að hinir fjárauðgu Vestanvjerar sigri hina
fátæku, dremþilátu Spánarmenn. — Menn
bjuggust við aðalorustu á sjó innan skamms
tíma einhversstaðar í nánd við eyjuna Kúba.
Stjórnarmálið og Þ. G.
Því er svo varið, að það er leiðinlegt bæði að
lesa skammir eptir Þorstein Gíslason og um hann.
— Hann kann ekki að skrifa svo að það sie læsi-
legt siðuðum mönnum. Fúkyrði hans eru ófynd-
in og ekki í neinu hugsunarsambandi hvort við
annað; hann hefur ekkert vald yfir því efni sem
hann velur sjer og hinar einstöku klausur sem
hann setur saman, eina úr austri og aðra úr vestri
af handa-hófi, eru jafnan andasnauðar að sínu leyti
eins og öll heildin fer langt fyrir ofan garða eg
neðan.
Þannig fer það þegar Þorsteinn tekst það á
hendur ýmist fyrir, sjálfan sig eða húsbónda sinn
og meistara, Jón Olafsson, að rita dónaskammir,
og eru slík ritstörf þó langbest við hæfi hans, bæði sam-
kvæmt eðli hans og því menningarstigi sem hann
stendur á. — En þao leiðir einnig af sjálfu sjer
að mönnum er óskemmtun að því að heyra hann
skammaðan, því öll hans opinbera framkoma hef-
ur verið svo hlægilega ómerkileg frá því fyrsta,
að all-flestir munu álíta ,hann standa fyrir
neðan allt umtal. Kvæði hans sem birst hafa til
þessa dags geta ekki bætt úr hinni auðvirðilegu
frammistöðu hans í opinberum málum, enda má
segja það satt, án allrar hlutdrægni, að það mesta,
sem sjest hefur eptir hann, er ósvikinn íslenskur
leirbutður af lakara tagi. Fáein kvæði sem hann
hefur látið frá sjer slðar eru nokkuð betur gerð;
en þau hafa þó alltof lítið bókmenntalegt gildi,
til þess að þau.geti borið uppi svo illkynjuð brot
á móti góðum stíl og höfundskap sem Þorsteinn
hefur svo afiátslaust framið í atvinnurógi sínum,
sorpslettum til einstakra manna, bögubósaglósum,
og dæmalausu fáráðlingsgreinum um opinber máí
heimspekileg efni o. s. frv. einkum í þlaðinu,, ís-
land“.
En þrátt fyrir allt þetta álítum vjer að öllu
vel athuguðu að Þorsteinn eigi það skilið að hald-
in sje nokkurskonar skoðunargerð á ritmennsku
hans, í eitt skipti fyrir öll, og þá auðvitað með
þeim röksemdum og á þann hátt, að ekki þurfi
að endurtaka það mönnum til óskemmtunar nje
heldur að Þorsteinn þurfi sjálfur að ónáða lesend-
ur sína bráðlega með neinum skýringum á því
hvers virði hann sje fyrir bókmenntir vorar eða
fjelagsmál.
Astæðan til þess að Þ. getur að vorri hyggju
komið „til álita“ þrátt fyrir það sem hjer hefur
verið sagt, er sú, að hann er svo gott sýnishorn, að
hann er, sem maður segir á óíslensku máli, svo
tyjiskur jafningi þeirra lökustu og framhleypnustu
málaskúma vorra, sem hafaáýmsumtímum og á ýms-
um stöðum tekið að sjer, að halda há-kennimann-
lega fyrirlestra um það sem þeir hafa aídrei þekkt
eða skilið, að gjörast óskeikulir smekk-dómarar með
óáheyrilegum smekklausum sleggjudómum, að
karpa jafnvel á móti betri vitund og röksemda-
laust um það sem þeir höfðu frá fyrstu aldrei
neitt vit á — í einu orði að segja, að þykjast vera
stórmenntaðir spekingar en véra 1 raun rjettri ó-
menntaðir einfeldingar, — sem hefðu átt að þegja
og hlusta á hvað aðrir sögðu í stað þess að gjálfra
og glamra fram í hvað sem er. — Það er fyrir
pessara verðleika-sakir að það getur álitistjrjett og
þarft að gefa yfirlit yfir það sem Þ. G" hefur
þegar gjört sem rithöfundur.
Eins og áður er skýrt frá ætlum vjer fyrst og
fremst að tala um afskipti hans af stjórnarmálinu,
sem einnig er það helsta sem honum getur reikn-
ast, að því er snertir eiginleg fjelagsmálefni.
— Þegar þetta er skrifað (miðvikudag) hefur
reyndar ekki birst enn neitt áfram-hald af síðustu
stjórnmálagrein hans, oghefurhann þó haft meira
en misseri til þess að nugsa um þetta „meira“
sem hann þá gaf mönnum vonum. Yjer skulum
þvf að þessu sinni láta nægja að setja fram skýrt
og í fáum orðum hinar ýmsu stefnur er hann
hefur fylgt í eudurskoðunarmálinu:
JVs x. Eindreginn endurskodunarmaður (Sbr.
„Landsins Gagn og Nauðsynjar").
M 2. Adskilnaðar-postuli (sbr. „Island 9. jan. f.
á: Sá vegur ! 1 sem þetta blað vill benda á að
heppilegastur sje til að ná úrslitum í þessu máli
er algerður aðskilnaður).
M 3. Valtýssinni (sbr. „Island“ 28. ágúst f. á:
Við hefðum því átt að nota það tilboð sem nú er
fram komið frá stjórninni (o: Valtýs-frv.).
, M 4. »Með stjórnarskrdnni 1874« óbreyttri (sbr.
Isl. 18. sept. f. á. um breytingar á stjórnarfarinu
án allrar stjórnarskrárbreytingar).
JVS,5. Miðlunarmaðm (sbr. Isl. 23. okt. f. á.: nú
vill Island nota tilboð stjórnarinnar á þann hátt
að haldið sje fram frv. frá 8g.
„Meira« hefur ekki komið í ljós enn af póli-
tiskum trúarjátningum Þorsteins. Þegar J. 01.
vellir heilagraut í Öldinni, er Þ. vanur ao láta
ofurlítit lóuþrælskvak heyrast hæst uppi undir
Fjallatiifdum í Landinu — og lofa skýringum á
því f næsta blaði. „Meira", „Meira", en aldrei
verður nein framkvæmd á því. Er hann að búa
sig til að opinbera 6. trúarjátninguna ?
(Frh.j.