Dagskrá - 17.09.1898, Qupperneq 2

24
David Ostlund.
Helgihald hvílclardagsins fyr og nú.
Bók þessi á það fyllilega skilið að henn-
ar sé getið, hvað sem menn annars kunna
að segja um skoðanir þær og kenningar, sem
þar er haldið fram, þá er hún vel rituð og
skynsamlega, hógvært og kurteislega eins og
höf. er lagið, og víst er það, að væri ég guð-
fræðingur, þá mundi ég telja mér skylt að
rita á móti henni, einmitt þess vegna. Það
eru aítaf meiri likur til að þær kenningar
festi rætur og vinni hyili, sem bornar eru
fram af öðrum eins manni og David Östlund
er, og með jafnmikilli stillingu og honum er
iagin, og þess vegna er meiri þörf á að rita
á móti kenningum hans og hrekja þær,
fyrir þá sem þeim eru andstæðir og færir
eru til þess. Ég hefi þá skoðun, að þeir sem
hafa tekist á hendur æfilangan starfa í þjón-
ustu einhvers málefnis, hljóti að finna sig
knúða tit þess að verja það og halda fyrir því
hlífiskildí, hvenær sem þörf er á. Prestarnir
hijóta því að gjöra eitthvað til þess að hrekja
skoðamr þær sem hr. Östlund heldur fram
og sendir á prenti út um alt land; þeir eru
jafnvel skyldir til þess.
Málið á bókinni er yfirleitt gott, sumstaðar
ágætt og mun það eins dæmi að nokkur út-
lendingur hafi lært íslenzku svo vel á jafn-
stuttum tíma, að'hann hafi getað ritað heilar
bækur hjálparlaust; það sýnir framúrskarandi
elju og áhuga og mikla námshæfileika.
David Östlund hefir ritað smágreinar
um ísland og íslendinga í blaðið „Evangeliets
Sendebud eller Sandhedstidende" og er þar
farið einkar hlýjum orðum um oss. Er all-
líklegt að koma hans hingað verði til þess
að styrkja vináttubandið milli vor og frænda
vorra Norðmanna og leiða athygli þeirra að
oss.
ÞiIskipakau p .
Nú á síðari árum hefir sjávarútvegurinn
breyzt þannig aö opnir bátar eru að mestu
lagðirniður og eingöngu stundaðarfiskveiðar á
þilskipum. Flest þessi skip eru keypt frá
útlöndum og hafa fengist fyrir mjög lágt
verð, En væri það samt ekki tilvinnandi að
smíða þau heldur heima, ef einhverjir efni-
legir menn og duglegir vildu læra stórskipa-
smíðarf Ég er ekki svo fróður að ég geti
svarað því með nokkurri vissu, en vil beina
þessari spurningu að útvegsmönnum og smið-
um. Heigi kaupm. Helgason hefir þegar
smíðað 3 þiiskip og þykir mér ólíklegt að
hann hefði gjört það, ef hann héldi ekki eða
jafnvel þættist viss um að það svaraði
kostnaði.
Ivennt er það að minnsta kosti, sem
mælir með því að skipin væru smíðuð hér
heima; fyrst og fremst hefðu nokkrir menn
atvinnu við það og vinnulaunin lentu í land-
inu sjálfu og í öðru lagi væru skipin áreiðan-
lega ósvikin; þau hlytu að endast miklu bet-
ur, pvi þótt þau skip, sem nú éru keypt,
kunni að vera góð í alla staði, þá eru samt
flest eða öll nokkuð gömul. Vér þurfum að
fá því komið til leiðar, að sem allra flest
sé gjört hér heitna en sem fæst keypt að;
að peningarnir lendi sem mestir inni í land-
inu en fari ekki út úr því. Ég skil ekki
annað en að tveir, þrír duglegir og efnilegir
menn gætu haft góða atvinnu við þilskipa-
smíðar ef þeir lærðu þær, eftir því sem nú
er útlit til.
Alþýðuskólinn
sem auglýstur var í síðasta blaði verður í
Tjarnargötu i. 7 hafa þegar sótt um inn-
töku á hann, 5. piltar og 2 stúlkur. Ósk-
að er eftir að menn úr Rvík og nærsveitun-
um gefi sig fram sem allra fyrst. Alt, sem
þar er kent, er nauðsynlegt að læra. Það er
leiðinlegt að kunna ekki að rita rétt sendi-
bréf; það er leiðinlegt að geta lítið eða ekk-
ert reiknað, að lesa rangt og ógreinilega, að
vita ekkert um það nauðsynlegasta, sem fer
fram daglega og svo frv. og þá er ekki sízt
nauðsynlegt að kunna ettthvað í ensku; það
getur borgað sig að læra hana. Enskum
ferðamönnum fjölgar altaf hér á landi og
það er ilt að geta ekki talað við þá. Ensk-
an er alheimsmál, sá sem kann hana, getur
talað við nálega allar þjóðir.
María Stella.
(EFTIR KRINGSJÁ).
Það virðist nokkur efi um rétta ætt-
færslu konungsættarinnar af Orleans. Ymsir
sagnritarar, svo sem Michaud, Nettement og
fleiri efast um það, að Filippus íigalité hafi
verið sonarsonur Filippusar af Orleans og
þáð er næstum sannað, að Lúðvík konungur
Fillippus hafi ekki verið sonur Filippusar
Égalité. Það sem menn hafa fyrir sér í þessu
efni, er það sem hér segir. Nánari frásagn-
ir eru um það hjá Alexander Dumas.
Hann var skrifari um langan tíma hjá
Lúðvík Fllippusiog hafði því fremur tæki-
færi en nokkur annar til þess að komast,
effir þessum sögulega leyndardómi, er um
tíma hafði orðið konunginum til mikilla ó-
þæginda.
Filippus Egalíté kvæntist 1768 fríðri
konu, hertogadóttur frá Orleans. Eftir 4 ára
hjónaband hafði þeim ekki orðið barna auð-
ið, þetta þótti honum ilt, því allar eignir
hans féllu til rfkisins ef hann dæi barnlaus.
1772 ferðaðist hann til Italíu ásamt
konu sinni. Til þess að menn þektu hann
ekki erlendis nefndi hann sig Joinville greifa.
Fyrst fóru þau til Flórens, þaðan til Róma-
borgar og svo upp til Appenninfjalla. A
ferðum þessum lagðist kona Filippusar á
veitingahúsi einu og ól þar barn.
Þar urðu þau að dvelja árlangt; Filippus
komst þá í kunningsskap við fangavörð
nokkurn, er Chiappini hét. Kona fangavarð-
arins var þunguð og Filippus fékk hann til
þess að lofa því, að ef kona hans (fangav.)
æli sveinbarn, en kona Filippusar meybarn,
þá skyldu þeir hafa skifti á börnunum. Gegn
þessu skyldi Filippus greiða fangaverðinum
árlega fjárupphæð.
Nú hagaði forsjónin því þannig, að
kona fangavarðarins ól sveinbarn en kona
Filippusar meybarn. Konungur hafði svein-
inn heim með sér sem hann væri sonur
hans, en mærin varð eftir hjá fangaverði.
Hún ólst þar upp og var nefnd María Stella
Chiappini. Sveinninn var skírður Filippus af
Orleans og ólst upp við glaum og gleði.
María vissi ekki annað en hún væri
dóttir þeirra hjóna; kona fangavarðarins var
óþýð og ill við hana og barði hana oft
fyrir engar sakir. Það er í frásögur fært,
hversu fríð hún hafi verið; enda var hún
ekki nema 17 ára þegar Nenborough
lávarður var þar á ferðogtjáði henni ást sína.
Hún giftist honum og flutti með honum
til Lundúnaborgar. Þau lifðu saman þang-
að til hún var 25 ára og höfðu eignast
mörg börn, en þá dó lávarðurinn. Nokkru
síðar gekk hún að eiga Steinberg baron og
flutti með honum til Pétursborgar.
Þau eignuðust einn son.
Sambúð þeirra var ekki góð og er svo
aðorði kveðið að þau hafa ekki átt betur geð
saman en hundur og köttur. Það eina, sem
þau komu sjer saman um, var það að skilja.
Rétt áður en María ætlaði að leggja af stað
frá manni sínum fékk hún bréf með ítölsku
frímerki. Það var frá föður hennar, semhún
hélt vera. Bréfið hljóðaði þannig.
„Milady!
Æfi mín er á enda. ég á einungis eftir
að segja yður frá nokkru, sem snertir okkur
bæði. Það er leyndarmál og mér finnst sem
ég geti ekki með góðri samvizku kvatt
heiminn án þess að segja yður frá því. Svo
sagði hann henni frá dvöl þeirra konungs-
hjónanna þar og frá öllu sem þeim hefði farið
á milli. Endir bréfsins hljóðaði þannig.
„Og nú þegar jeg hef sagt yður allan sann-
leika, bið ég yður fyrirgefningar á því, sem
ég hefi brotið á móti yður; og ég bið yður
jafnframt að halda því leyndu. Bréfið send-
ist yður ekki fyr en að mér látnum.
Laurentio Chiappini".
Fangavörðurinn var dauður. Þessifregn
kom yfir Maríu alveg eins og þruma úr
heiskýru lopti.
Hún bjóst jafnskjótt til ferða.
Hún ætlaði til Ítalíu, ef ske kynni að
hún kæmist þar að því, hvort þetta væri
sannleikur. A þeirri ferð komst hún að því
að hjón nokkur frakknesk höfðu ferðast þar
um einu ári áður en hún fæddist. Henni
var sagt að það hefði verið Joniville greifi
og kona hans,
Hún þurfti nú ekki lengur að vera í efa.
Plún fór rakleiðis til Frakklands og beiddist
áheyrnar hjá fangavarðarsyninum, hertoganum
af Orleans, er síðar varð konungur og nefnd-
ur Lúðvík Filippus. En hann veitti henni
ekki áheyrn. Hún neytti allra bragða, en
ekkert dugði.
Hann hafði tíma til að tala við alla nema
hana. Hvort hertoginn hefir sjálfur vitað
eitthvað um ætt sína eða einhver hefir við
hirðina komist á snoðir um það; er ekki
hægt að vita; en víst er það að María varð
loks að auglýsa það í blöðum að hún hefði mik-
ilsvarðandi málefni að flytja, er snerti erlíngja
greifans af Joinville, og því væri hún kom-
in til París. Það er athugavert að hún seg-
ir ekki Filippus Égalité eða hertoginn af
Orleans, heldur greifinn af Joniville.
Nú var Filippusi ekki lengur til setunn-
ar boðið þar sem hún tók að rita í blöðin
Og þetta vakti meiri og meiri eptirtekt í borg-
inni dag frá degi. Hann reit skrifara sín-
um, Alexander Dumas, varnarbréf, er átti að
drepa niður allt umtal um þetta mál. Hann
hafði heyrt að María hefði í hyggju að hefja
mál móti sér og þá ætlaði hann að leggja
fram skjal þetta.
Lagalegar sannanir voru þar fáar; þar á
móti talaði hann mikið um það, hversu líkir
þeir hefðu verið Luðvik 14 afi sinn og hann.
María fór aptur til Ítalíu til þess að fá
sér fyllri sannanir og þar íékk hún viður-
kenningu frá yfirréttinum, Faénza undirritað
af mörgum lögfræðingum Var þar fullyrt
og ótvírætt haldið fram að hún væri dóttir
Filippusar Égalité og konu hans, hertoga-
dótturinnar af Orleans.
Hún fékk skírnarseðil sinn staðfestan
og ritaði sig upp frá því María Stella New-
borough, baronsfrú afSternberg, fædd Join-
ville. Þegar hún kom aftur til Parísar hafði
hún ekki hin minnstu not af þessum skjöl-
um.
Hún fékk hinar verstu viðtökur hvervetna
Enginn dirfðist að taka að sér mál hennar,
hún var alveg aðstoðarlaus og orðin nærri
fimmtug. Þegar hertoginn af Orleans var
krýndur eptir dauða Karls 10. þá var öll
von úti.
Eftir þetta leigði hún sér lítið kvisther-
bergi í Rivoligötu.
Hún gekk aldrei út sér til skemtunar,
hún átti enga vini, enga kunningja. Hún,
þótti nokkuð einkennileg og sérlynd á síðari
árum, og það var nattúrlegt, menn höfðu
sýnt henni óþolandi hörku og ónærgætni.
Hún dó 1845, rétt eitir að þingsetning-
arræða hafði birst eftir konunginn. „ Réttið mér
blaðið" sagði hún „mig langar til að sjá“
hvað hann hefur sagt, þorparinn." Þetta var
hennar síðasta orð.
Hún var grafin með lítilli viðhöfn; að-
eins nokkrir guðsmenn og þjónustu fólk henn-
ar fylgdi henni til moldar.
Völdum og auði tekst oft að bæla nið-
ur sannleikann.
Ferðapistlar
eftir Sig. Júl. Jóhannesson.
I.
Þótt ég riti fáeinar línur, þá þurfa menn
ekki að vænta langrar né lærdómsríkrar
ferðasögu, þar sem eg hefi aðeins farið í
kring um litla landið okkar; sömu leiðina,
sem fjöldi manna fer árlega og margir oft-
ar en einu sinm á ári, og sjá ekkert ein-
kennilegt, ekkert merkilegt, ekkert nema
þetta sama, gamla, hrjóstur, nekt og harð-
indi; finna ekkert nema „íslenzka kuldann"
sem þeir kalla, heyra ekkert nema þytinn í vind-
inum, sem kveður hátt og tröllslega í háum
gljúfrum og gróðurlausum fjöllum. Þeim heyr-
ist hann kveða banaljóð með heljarrómi yfir
öllu lifandi og fara með válegum vígamóði
yfir hvern einasta stað:
»Þar sem lítið lautarblóm
langar til að gróa«
til þess að koma í veg fyrir vöxt þess og
þroska. Þetta heyra þeir; og þeir heýra
meira, þeir heyra til gamla Ægis, sem
drynur dimt Og syngur við sanda og háa
hamra. Þeir heyra hann syngja dánarljóð
yfir ótal líkum, sem hann hefir rænt ís-
lenzku þjóðina; yfir mörgum dugandi drengj-
um, hugrökkum hetjum og hælast yfir sigri
sínum. Það eru þeir Ægir og Kári, sem oft
hafa tekið höndum saman oss til tjóns og
gjöra gys að öllum bænum, öllum tárum
öllum harmatölum. Þetta er það, sem
flestir sjá, flestir finna og flestir heyra
á ferðum sínum kringum landið okkar; en
sínum augum lítur hver á silfrið og svo er
með þetta. Ég sá, fann og heyrði ýmislegt
annað, og mér fannst sem éghlyti að leggja
annan skilning í sumt af því fyrtalda en mér
virðast margir gjöra t. d. í söngva þeirra
Ægis og Kára og skal ég leyfa mér að fara
nokkrum orðum um það síðar, en byrja á ferð-
inni.
Það var að kveldi hins 13. ágúst, kl.
6V2 síðd. að við félagar cand. phil. Einar
Gunnarsson og ég, lögðum af stað af Rvík-
urhöfn áleiðis í kring um land með gufu-
skipinu „Thyra". Við vorum alveg eins og
börnin þegar þeim hefir verið lofað ein-
hverju t. d. fallegum fötum, skemmtiferð eða
einhverju því um líku. Þau telja dagana á
hverjum degi og klukkutímana síðasta dag-
inn; þau eru langt um skylduræknari og
betri börn en þau eiga að sér og hlaupa
hvern snúning með góðu geði. Við unnum
eins og hetjur, nærri því nótt og dag til þess
að alt yrði sem bezt undir það búið að við
gætum lyft huganum frá daglegum störfum
og þotið eitthvað út í buskann í fyrsta
skiftið á æfinni, þótt ekki væri um langa
ferð að ræða. Auðvitað byrjaði ekki glæsi-
lega förin þar sem við í fyrsta lagi lögðum
afstyðái3. degi mánaðarins, er flestumþyk-
ir óheillatala og í öðru lagi urðum við svo
seinir fyrir að skipið hafði kallað í þriðja
skifti þegar við komum á bryggjuna. Þar
var einn bátur að leggja frá landi en okkur
var neitað um far. Við tókum því það ráð
að brjóta 7. boðorðið og stela ferju. Góð
var byrjunin.
Þegar við komum út á skip, varð þar
ekki þverfótað fyrir fólki, af ýmsum stig-
um og ýmsum þjóðum. Þar voru Frakkar,
Danir, Rúmenar, Englendingar og fjöldi ís-
lendinga. Mátti þar sjá greinilegan mismun
fátæktar og auðæfa; það var auðséð að tím-
inn og hamingjan hafði eklci tekið sömu
höndum á öllum, ekki sett sama merki á
alla. — Tíminn var kominn, það var létt at-
kerum og farið af stað. Fjöldi báta var í
kring um skipið, hlaðnir vinum og kunningj-
um þeirra, sem í burtu héldu, er veifuðu
hvítum klútum í kveðju skyni. Við höfum
sjálfsagt öll átt einhvern vin í landi, sem
óskaði okkur góðrar ferðar. Bátarnir fóru í
land, við héldum út á hafið, út í nóttína
út í myrkrið. Mér fannst sem þetta kveld
hlyti að minna hvern einasta mann á þá
stund þegar hann leggur út á djúp lífsins;
þegar foreldrar og vandamenn sleppa af honum
hendinni; þegar hann á að byrja að hugsa
fyrir sig sjálfur, lifa fyrir sig sjálfur. Þegar
ótal heillaóskir fylgja honum og hann áset-
ur sér að fara sigurför, ávinna sér heiðurs-
sveig á leikvelli lífsins.
það er annars ótrúlega margt, sem manni
dettur í hug þegar maður ferðast á sjónum.
Ég held að ímyndunaraflið sé þar miklu
sterkan, tilfinningarnar miklu næmari og
betur \akandi.
------Þegar við vorum mitt á milli
Reykjavíkur og Akraness, heyrði ég að dansk-
ur maður og nokkrir Englendingar deildu um
það, hvort fagurt væri hér á Islandi eða
ekki. Englendingunum þótti víða einkarfag-
urt. Stórkostleg fjöll, gjár og hverir, og yf-
ir höfuð alt breytilegt og tilkomumikið. Dansk-
inum fannst minna um það alt, en einkum
snéri áann sér að íslendingum, hversu dáð-
lausir þeir væru og framkvæmdarlitlir. Þar
var einnig annar danskur maður frá Reykja-
vík og töldu þeir upp ýmislegt, er Danir
gætu gjört og hefðu gjört á svo og svo stuttum
tíma en Islendingar þyrftu til þess 6—7 sinn-
um lengri tíma, t. d. gætu þeir gengið á
tveimur tímum sama veg, er Isl. gengi á
13. og svo frv. og svo ráku þeir upp skelli-
hlátur að þessari makalausu fyndni sjálfra
sín — aumingja mennirnir! Það var auð-
heyrt á þeim að alt, sem Danir ættu saman við
oss að sælda, væri í guðsþakkarskyni gjört.
Ég liefi aldrei fylt þeirra flokk, sem allstað-
ar hifa birt rótgróið Danahatur; ég hefi
altaf skoðað þá sem bræður vora og haldið
að þeir gjörðu hið sama; en þótt það sé
ekki talað fyrir munn þjóðarinnar dönsku,
sem þessir ferðalangar höfðu sér tll skemtun-
ar, þá gat égekki að því gjört að mér þóttí
það leiðinlegt. Mér duttu í hug orð sem
piltur einn í latínuskólanum sagði fyrir nokkr-
um árum við mann, sem honum þótti ekki
hafa gefið sér réttan vitnisburð. «Ég er
svo reiður við yður, að ég get ekki skamm-
að yður!» sagði hann og stælti hnefann fram-
an í hann.
£g hafði heyrt að ekki væri sem þægi-
legast að ferðast með »Thyra« og þótti mér
ekki ofsögum sagt af því. Við félagar vor-
um á öðru farrými, en satt að segja var
ekki mönnum bjóðandi þar að vera. Við
urðum að biðja 6—8 sinnum um vatn til að
þvo okkur í hvert skifti áður en við fengum
það, og stundum kom það'aldrei; engir hráka-
dallar á gólfinu og það sjaldan þurkað upp