Dagskrá - 24.09.1898, Blaðsíða 2

38
árinu. Bóndinn er mesti dugnaðarmaður og
konan eins, börnin eru mannvænleg, en það
er ekki sjón að sjá þau, ásamt móðirinni eru
þaú bæði köld og svöng, því þau vantar bæði
föt og fæði. enginn af ættingjum þeirra hef-
ir veitt þeim nokkra aðstoð, og þóbóndinn
vinm baki brotnu, er engin leið til þess að
hann koniist af, hann verður því nauðugur
viijugur a3 knýja á náðardyr sveitarstjórn-
ar sinnar, og biðja hana hjálpar, henni þykir
beiðni hans vera á góðum og gildum rökum
bygð, og fær náð fyrir hennar augum, en sú
náð!! Honum eru nú á „hreppskilunum,, á-
kveðnar 6 vættir, það á að samgilda með-
lagi með einum krakkanum. En — hvern-
ig eru nú útlátin á þessum 6 vætta sveita-
styrk? Er það í peningum? í peningum!
hvaða csköp eru að heyra þetta, það skyldu
þá vera til 5 aurar í allri sveitinni. Það er
þá í þeim landvörum, sem með lögum er
ákveðið að borga megi með opinber gjöld,
eins sveitar útsvör sem önnur. Ó nei, það
varð ekki heldur aeitt af því. í þess stað
fær bóndi þessi seðil, hvar á er skrifað að
hann c igi að taka bennastyrk í 20 stöðum hing-
að og þangað um sveitina. Og nú leggur
hann upp í þessi ferðalög með poka á baki
og staf í hönd, og skulum við nú verða
honum samferða dálítinn spotta, sjá hvernig
nonúiii gengur í þessum leiðangri, það er
þá fyrst, að hann kemur til harrs Ólafs í
Skjaldarvík; þar fær hann afsláttarhross, sem
hann lætur á 1 vætt, og áskilur sér að auki
að háin sé rökuð oghert og fléttað reiptagl
úr hárinu. Svo kemur þessi ferðalangur til
Bjarna í Bolavík, þar fær hann tólfrætt hundr-
að aí hertum haf, það er bezti matur, gefur
við sér ^jálfur, hann er svo feitur. Svokem-
ur haim til þriðja bóndans, það er elnagóður
maður, hnnn iætur 20 pund aftólg jafngilda
20 pundum smjörs, þetta alt saman eru góð
útlát! I Svo fær þessi þurfamaður þá aftur
betra hjá hinum, þó enganveginn sé það gott
eða iogum samkvæmt, hann fær skinnskæði
út úr búð með okurverði og þannig færhann
þessar 6 vættir úti látnar í mesta reitingi
um a!la sveitina og ekki nokkurt álnarvz'rði
löglega af hendi látið, og heimilið litlu góðu
nær fyrir þetta. Sá sem línur þessar hefir
skrifaö, hefir verið í sveit og séð og heyrt
athæn sveitarstjóranna og þekkir þessi dæmi,
þó þau séu að vísu með þeim lakari, en„til
-þesr eru vond dæmi að varast þau“
Nú kemur nokkuð nýtt til sögunarl
Sveitarstjórninni dettur gott ráð í hug til þess að
létta af sér þessari þungu byrgði, sem þeir
eru r.ú búnir að þjást undir í nokkur ár, og
ráðið er það að koma fjölskyldu þessari
til Ameriku, það kostar að vísu marga pen-
inga, en það er tilvinnandi að losast við
þennan þyngsla böggul, sem svc- þungt hvflir
á herðum v, eiíarfélagsins. Og svo var það
að mariru. ð konu og börnum var með
samskotum sveitarmanna komið burt úr kongs-
ríkinu, það var gleðilegur léttir á útgjöldun-
um. En enginn var svo glöggskygn af Bakka-
bræörum þessum, að sjá hvaða óhag, tap og
tjóu þexr hafái með háttarlagi þessu unnið
þjóö siuiá, og meta meir stuttan stundarhagn-
að, cn þ~ð ,-,'óra tjón, er þeir vinna föður-
landinu með fákænsku sinni og nöprum nirf-
ilsb.ætti. Það er nokkuð svipað því, að ef
bóndi nokkur. ætti fáein lömb, og vildi ekki
setja þau á vetur af þeirri einföldu ástæðu,
aö honum þætti þau eyða heyjunum frá öðr-
um skepnum hans, þá gæfi hann ekki ein-
ungir lömbin hverjum sem hafa vill, heldur
gæfi hann líka meðgjöfina með þeim.
Og þó eru menn að kvarta undan fólksekl,
unni í landinu.
Það er oft mjög sorglega tilfinnanlegt-
hvernig farið er með þurfamennina, en van
inn hefir helgað gildi þess; það er særandi
fyrir þurfamanninn þegar hann, hvenær
sem tækiíæri býðst, er mintur á ósjálfstæði
oíU ug hversu íiann er hjálparþurn, og þetta
ei o þær þakkir og viðurkenningar, er hann
fær fyrir alt sitt strit og starf í þarfir föður-
landsms. Nokkuð væri nær að breyta öðru-
vísi, að leiðbeina honum, hugga hann,
uppörfa hann og glæða hjá honum vonina
um betri framtíð, útvega honurn vinnu þegar
hann þaií. Það hefir oft komið fyrir, að fá-
tækur maðui iieíir barist með sinn barna-
hóp fyrir tilverunni, án þess að neitt væri
skift sér af bonum, eða hlynt neitt verulega
að högum hans. Hann fær þannig óvild til
sveitarstjórnarinnar, og hún til hans, þannig
iamast sú virðing að mestu, er hver á til
annars ao ixaia. Þetta þarf nauðsynlega að
iagasí og hagsunaihátturinn að breytast til
latrrAir
Að endingu vildi ég minnast á eitt at-
riði, og það eru eftirlaunin, þau fá tvenns-
konar menn. Uppgjafa embættismenn og
uppgjafa alþýðumenn. Hinir fyrtöldu fá eftir-
laun sín úr landsjóði, það eru menn sem lif-
að hafa við góð laun, og margir þeirra lifað
hversdagslega í vellystingum, þeir hafa ekki
nauðsynlega þurft að safna til elliáranna, því
landssjóður sér þeim borgið. Alt er öðru-
vísi varið hinum síðarnefndu, þeir fá líka eft-
irlaun af þjóðarfé, nefnilega sveitar- eða bæj-
arfélagi, en þau eftirlaun eru langtum verri,
það heitir að vera kominn á sveitina, vera
hreppsómagi o. fl. þ. h. Þar að auki eru
eftirlaun þessi svo lítil, að varla er við þau
tórandi, og svo kemur nú eitt, og það er
það, að undir eins og maðurinn er kominn
á sveitina, er hann lögum samkvæmt búinn
að missa nokkuð af réttindum sínum, en það
er hart að alþýðumaðurinn skuli þá fremur
en uppgjafaembættismaðurinn hljóta að missa
réttinda sinna, þó má finna hér bót í máli,
með þessu móti er fengin nokkur trygging
þess að segja sig ekki til sveitar fyr en ekki er
mögulegt öðruvísi af af komast.
Og þessu líkur er endirinn, embættis-
mennirnir eru jarðaðir með mikilli viðhöín og
fjölsóttri samkomu, ensá fátæki erlíka grafinn
og getur verið að hann komist í Abrahams
faðm. —• Svo jafnar sig alt, og alt gleymist
að eilífu, og þannig er saga meiri hluta
mannkynsins.
A Krossmessu á hausti 1898,
Arni H. Hannesson.
Ferðapistlar
eftir Sig. Júl. Jóhannesson.
II.
Frá Akranesi héldum við til Stykkis-
hólms og komum þangað kl. 12 á hádegi
þ. 14. Var veður hið bezta, blæjalogn og
sléttur sær. Þótti okkur fagurt að líta yfir
Breiðafjörð, og eyjarnar til mikillar prýði og
sama sögðu Englendingarnir, en hált ætlaði
þeim að verða á því. Þeir fengu sér bát og
réru út í ey eina við Stykkishólm og skutu
þar nokkra fugla, en fyrir það. átti
að draga þá fyrir lög og dóm, þar sem
þetta voru friðaðir fuglar og þar að auki
sunnudagur. Var lengi leitið að embættis-
merki hreppstjóra — sem ég vissi ekki hvort
nokkurn tíma fanst — og átti hann að leita
uppi sökudólgana og afhenda þá sýslumanni,
en sjálfur sat hann heima. En svo gekk
illa að ná fundi þeirra og fá nöfn þeirra, að
eftir því sem ég komst næst varð ekkert
úr sektinni. En mikil umsvif og marga snún-
inga leiddi af þessu lögbroti þeirra.
í Stykkishólmi fann ég cand. theol. Har-
ald Níelsson, er dvalið hafði þar um tíma,
ætlaði hann með hjálp séra Sigurðar próf-
fasts Gunnarssonar að koma þar upp Good-
Templarstúku, ef auðið væri, en báðir sögðu
þeir að það myndi erfitt verða í bráð, og
lítil líkindi til að það tækist.
Daginn eftirkomum við til Patreksfjarðar.
Þar þótti okkur ekki eins fagurt og í Stykkis-
hólmi, en þó ekki ljóit, fjallahringur alt í
kring, en ekki mjög nálægt.
Sporbraut var löng á Patreksfirði, sem
iá með fram sjónum út eftir mölinni. Þar
var staddur Kristján skipstjóri Bjarnason frá
Reykjavík; var hann að fá sér ís. Þeir hafa
bygt sér íshús. Patreksfjarðarbúar, sem stend-
ur við lækjarmynni. Þar er allstór tjörn
gjörð af mannahöndum að öllu leyti, þannig
að grafið er niður og hlaðnir veggir um-
hverfis, en vatni hleypt í úr læknum. Sami
lækur er notaður til þess að snúa vatnsmilnu.
Er það alt saman, milnan, tjörnin og íshúsið.
Heldur virtust okkur verzlanirnar vera
þar fátæklegar, og til merkis uin það keypt
um við eitthvað í annari þeirra fyrir 20 aura,
en ekki var hægt að skifta einni krónu
nema í tóman kopar og þó var það um
miðjan dag. Þegar við létum í ljósi að
óþægilegt væri að taka svo mikið af eyr-
peningum, voru okkur boðin einhver peninga-
líki, er við höfðum aldrei fyr séð. Þau voru
gjörð sem líkust venjulegum silfurpeningum
og giltu frá 10—75 aura, þau sem við sá-
um, en á þeim stóð að ekki væri öðru svar-
að út á þau en vörunt. Við sáum að þetta
voru vörumerki þau, er Thorsteinssen hefir
auglýst í blöðunum og eru í líkingu við
vöruseðla kaupmanna hér. Eg held að þessi
vörumerki geti verið töluvert blekkjandi fyr-
ir alþýðu. Þetta gengur svo vel í augun
að fá t. d. 25 aura um tímann fyrir vinnu
sína og fá það í þessum peningum, sem
þó eru ekki. meira virði en 3/4 af því, sem
á þeim stendur, ef rétt er reiknað.
Það getur verið talið ófrjálslyndi, að
koma með þá uppástungu að þessi vöru-
merki séu bönnuð með lögum, en ég held
að það væri alveg rétt.
Rétt fyrir vestan kaupstaðinn sáum við
einhver mannvirki, tókum við að athuga þau
og sáum að það var gamalt völundarhús,
þannig gjört, að mokaður hafði verið upp
hryggur í ótal krókum og hringum, Voru
dyr á einn veg og þaðan átti að komast
rétta leið inn í miðdepil völuudarhússins; en
það var töluverður vandi og ekki svo fljót-
gjört; þó komumst við það á endanum og
gjörðum teikning af mannvirki þessu. Er gam-
an að því mjög og illa farið að því skuli ekki
vera betur viðhaldið en svo, að óglögt sést fyr-
ir því sumstaðar. Engir af þeim, sem við hitt-
um að máli, gátu sagt okkur, hversu gamalt
það myndi vera.
Sama dag komum við að Bíldudal og
þótti okkur þar margt stórkostlegt og til-
komumikið, er til mannvirkjanna kom, og
einkum þegar við fréttum að kaupstaðurinn
væri nálega allur eign eins manns, hr. Thorst-
einsens, og allar eðaflestar framkvæmdir þar
honum að þakka. Eftir því sem við komumst
næst, er hann nokkurs konar konungur á
Bíldudal; handiðnamenn fiestir, er þar vinna,
vinna fyrir hann, hvað þá þá aðrir, en mest
furðaði mig á því, að allir báru honum hinn
ágætasta vitnisburð, því oft er það að litið
er öfundaraugum til þeirra manna, sem dug-
andi eru og framtakssamir, og ekki er það
sjaldnar að þeir miklast af auði sínum og
yfirráðum og líta smáum augum á aðra, en
enginn talaði eitt einasta orð í þá átt um
hr. Thorsteinssen heldur þvert á rnóti.
Eitt var það þó, er ég heyrði honum
fundið til foráttu, og það var það, að hann
takmarkaði áfengi við sjómenn og verka-
menn sína yfir höfuð. Þeir geta talið það
með ókostum, sem vilja; ég gjöri það ekki.
Á Bíldudal voru háar og breiðar bryggj-
ur, láréttar, en hallaði ekki niður í sjó, þann-
ig að helmingurinn væri oftast neðan sjávar
eins og er hér í Reykjavík. Sporbrautir lágu
bæði eftir bryggjunum og víða á landi
og svo var nálega á hverjum stað þar, sem
við komum. Þotti mér það töluverður mun-
ur að horfa á menn renna áfram vögnum
léttilega og fyrirhafnarlítið eftir sporbrautum,
eða horfa á karla og konur hálfbogin, vagg-
andi út á hlið til þess að hvíla fæturna á
víxl, stynjandi af þreytu með þunga kola-
poka, mjölsekki eða eitthvað annað á bakinu,
staulast upp eftir bröttu bryggjunum okkar
í Reykjavík. Skipin lágu við bryggjurn-
ar á Bíldudal, bæði seglskip og gufuskip og
spil voru þar til þess að ná vörum upp og
ofan.
Mæðumaðurinn.
Eg gat þess síðast að „Dagskrá" myndi
taka Valdimar Ásmundarson til bænar í næsta
blaði, en sökum þess að margs konar sorgir
hafa borið honum að höndum núna á þess-
um síðustu tímum, hefi ég komist að þeirri
niðurstöðu að ekki sé gustuk að bæta á þær,
þótt hann gæti ekki haldið sínum innra
manni í skefjum, þangað til fyrsta blað
Dagskrár kom út undir minni stjórn, hvað
þá lengúr.
Ein sorgin, sem sagt er að þjái hann nú,
er sú að íslandið lifir enn. Segja sumir að
hann hafi setið við kófsveittur nætur og
daga í heila viku að semja líkræðu yfir því,
en orðið að rífa handritið þegar sú sorgar-
fregn barst honum til eyrna að „Landið" væri
komið út. Er hverjum manni vorkunn sem
þannig verður að láta vinnu sína tyrir ekk-
ert.
Hvað var það annars lengi, sem Fjall-
konan kom ekki út hérna um árið þegar
pappírinn vantaði í hana og hvenær skyldi
Valdimar ætla að bæta upp blaðið, sem féll
úr í sumar og aldrei hefir komið?
Hve lengi skyldi Kvennablaðið endast
til þess að kosta Fjallkonuna?
Ein sorgin, sem þjáir Valdim. er sú,
að þegar fyrsta blað Æskunnar kom út í
fyrra, þá segja menn að hann hafi dreymt,
að hann sæi eitthvert barnablað rifið í um-
búðir í einhverri sölubúð, þetta hélt hann
vera Æskuna og gladdist mjög í sínu göf-
uga hjarta.
Hann hugsar sér því að koma fram
sem spámaður og spá Æskunni hrakförum og
bráðumdauða. Menn trúðu honum ekki; því
hann hafði aldrei spáð rétt áður og
flestuni llkaði vel við Æskuna, en hann
þóttist viss í sinni sök fyrir vitranina, og
gjörir sitt ítrasta til þess að flýta fyrir því
að hún rætist. Hann skrifar um Æskuna
ýmsan óhróður, en enginn trúði. Þá kemur
konan hans honum til hjálpar og dettur það
óskaráð í hug að gefa út annað blað, því
það þykir henni örugt meðal til þess að
gjöra út afviðÆskuna.
Hún hélt að það hlyti að verða drep-
andi eitur fyrir „æskuna" og það var nátt-
úrlegt að hún héldi það.
En æskan var treg til þess að taka
inn eitrið. Barnablaðið hennar la í stórri
hrúgu óselt. Tekur þá valdimar sig til einn
góðan veðurdag og sendir með nokkur
hundruð niður í Sturlubúð og leggur það
inn til umbúða fyrir brennivín, skóleður eða
eitthvað annað. Að því búnu dettur
honum í hug draumurinn um barnablaðið,
sem hann hélt vera Æskuna, og sér nú að
hann var fram kominn, en það var barna-
blaðið hennar Bríetar, sem hann hafði dreymt
fyrir.
Svona hefi ég heyrt söguna og þykir
líklegt að hún sé sönn. Má af henni sjá að
Valdimar er næsta berdreyminn, en ekki að
því skapi góður að ráða drauma.
Ef einhverjum kynni að detta í hug. að
efast um, að sagan sé sönn, þá gjöri hann
svo vel að koma inn í Sturlubúð; þar er
sönunin óræk.
Mér þykir eðlilegt að Valdimar sé utan
við sig þegar svona gengur margt á móti
honum, og þess vegna væri það harðbrjósta
maður, sem hefði samvizku til að bæta a
hann nýrri sorg, svo sem með því að bera
saman verð á blöðunum hans þremur við verð
hinna blaðanna t. d. Dagskrár eða yfir höf-
uð að hreifa nokkuð við því, hvernig þau
eru; en þó læt ég hann vita það, að í hvert
skifti sem hundur fitjar upp á trýnið framan í
mig, þá sveia ég honum og í hvert skifti
þegar hann ætlar að bíta mig, þá ber ég
hann.
Frú Briet Bjarnhéðinsdóttir hafði sér það
til skemtunar á ferð sinni í kringum landið,
ásamt öðru, að telja mönnum trú um að
blaðið Framsókn hefði ekki nema 4—600
kaupendur og væri lítilsvirði í alla staði;
hefir hún áður farið óverðugum orðum um það í
Fj.k. en útgefendur Framsóknar svara því
engu og dettur mér því í hug þessi smellna
vísa eftir skáldið Steingrím Thorsteinsson:
„Hundaþúfa hreykti kamb,
hróðug mjög með þurradramb;
skamma tók hún fremdarfjall:
„Fáðu skömm, þú ljóti karl!“.
Fjallið þagði — það ég skil —
það vissi’ ekki’ að hún var til“.
Auk þeirra, sem talið var að komið
hefðu með »Skálholti«, var P. Thorsteinsson
kaupm. á Bíldudal og frú Sigrídur Árnadótt-
ir frá Patreksfirði.