Dagskrá - 01.10.1898, Side 1

III. M 1 i.
Reykjavík, laugardaglnn 1. október.
I 898.
lcemur héreftir út hvern laugardag', skriístofa
og afgreiðsla blaðsins verður til i. október
í „Aberdeen“ (við norðurendann á Glasgow),
en frá þeim tíma í Tjarnargötu I. Opin
hvern virkan dag kl. i<t—12 árd. og 4—5
síðd.
Nærsveitamenn eru vinsamlega beðnir
að vitja blaðsins á afgreiðslustofunni, þegar
þeir eru hér á ferð.
Til minnis.
Jiœjarstjórnaidundir 1. og 3. Fmtd. í mán., kl. 5
síðd.
-FdtœkranefndarJxmáir 2. og 4. Fmtd. í mán., kl. 5
síðd.
Jrorngripasafnid opið Mvkd. og Ld. kl. 11—12
árdegis.
Landslmnkinn opinn dagl. kl. 11 árdegis til 2 síð-
degis. — Bankastjóri við kl. n'Ar— i1/*. —
Annar gæzlustjóri við kl. 12—1.
Landsbókasafnið'. Lestrarsalur opinn dagl. kl. 12—2
síðd. á Mánud. Mvkd. og Ld. til kl. 3 síðd.
— Útlán sömu daga.
Náttúrugripasafnið (í Glasgow) opið á sunnudög-
um kl. 2—3 síðd.
Sifnunarsjóðurinn opinn í barnaskólanum gamla
kl. 5—6 síðdegis 1, Mánud. í hv. mánuði.
Fasíir fundir í Good-Templarhúsinu.
'iLIttn*. Mánud. kl, 8 síðd.
»Verðandh Þriðjud. - —
tBifrösU Miðv.d. - —
'sEmingin« Fimtudag - —
Ðavid 0stlund Sunnud. kl. 6V4 síðd.
Bindtndisfélag ísl. kvenna; 1. föstudag hvers
mánaðar kl. 8T/i síðd.
Fastir fundir í Framfarafélagshúsinu.
Fundir Framfarafélagsins á hverjum sunnudegi.
kl. 4 síðd.
Friðrik Friðtiksson stud. theol. heldur guðsþjónustu
iivern föstudag kl. 8 síðd.
Gunnar Einarsson.
kaupmaður
hefir bygt þrílyft hús í Tjarnargötu; er
það hið fyrsta þríiyfta íbúðarhús, sem bygt
hefir verið hér í bænum og vonandi að fleiri
taki það eitir og sjái, hversu hyggilegt það
er og kostnaðarminna tiltölulega. í þessu
nýja húsi verður skrifstofa og afgreiðsla Dag-
skrár og þar verður
alþýðuskólinn,
sem allir sækjast eftir að komastá, er eitthvað
vilja læra nytsamt og gott. Þegar hafa sótt
um inntöku á hann 10 karlmenn og 6 stúlk-
ur, flest héðan úr Reykjavík,
Menn sjá það, að betra tækifæri til þess
að öðlast nauðsynlega mentun fyrir lítið
verð, hefir aldrei boðist hér á landi.
Fallegasta blaðið.
/1 ' T/ A ^ T (barnablað með
ÆiS IvAJN myndum)
er fallegasta blaðið áíslandi. ÆSKAN
er gefin út af Stór-Stúku islands (I. O.
G. T.). Ritstjóri ÆSKUNNAR er Sig. Júi.
Jóhannesson. cand. phil. Annar ár-
gangur ÆSKUNNAR byrjar í október.
ÆSKAN er með mörgum ijómandi fall-
egum myndum. ÆSKAN flytur sögur,
kvæði, skrítlur, spakmæii, fræðigreinir,
gátur o. fl. o. fl. ÆBKAN kostar 1 kr.
20 au. utan Rvíkur, í Rvk. 1. kr.
Munið eftir að panta ÆSKUNA í
tima hjá afgreiðslumanni hennar:
Þorv. Þorvarðarsyni prentara,
Þingholtsstræti. 4 Rvík.
hafi haft töluverð áhrif til hins betra. Þann-
ig er þess oft getið að bráðafárið hafi drep-
ið fjölda fjár á sama bæ, sem ekki var bólu-
sett, en ekkert af því, sem bólusett var, og
af skýrslu hr. M. Einarssonar sést það, að
af 963 bólusettu ungfé, drápust sxðar 11,
þar af var ein kind sem ekki er hægt að
segja hvort drepist hafi úr bráðafári og 6 dráp-
ust áður en vika var liðin frá bólusetningu,
það er því 1.14%., en af 696 ungfjáróbólu-
settu drápust á sömu heimilum og á sama
tíma 45 eða 6.46%).
Loksins má geta þess, að Jón læknir
Jónsson segir að sýkin hafi veriðmjög illkynjuð
í sínu umdæmi í fyrra vetur og að bólusetn-
ingin hafi án efa haft mikla þýðingu.
Núhefir verið beðið um bólusetningarefni í
nooootjár, en sökum þess að það er tölu-
verðum eifiðleikum undirorpið að fá bóluefni
höfum vér ekki getað látið meira en í 7 5000
fjír.
Bóluefnið, sem er lifandi en veiklaðar
sóttkveikjuagnir, er búið til á þann hátt, er
hér segir. Hreinræktaðar sóttkveikjuagnir
eru látnar í sambland af kjötseyði og blóð-
vatni, loftinu er náð í burt með því að leiða
ígegnum það vatnsefni (Brint) og því næst er
eimiflaskan látin vera 8daga í 37°C hita. Að
því búnu er skoðað í hana með sjónauka,
og ef frjóagnirnar eru myndaðar eru þær
látnar í 5 sinnum meira af sterkum spiritus.
Þá koma dreggjar á botninn og í því verða
allar sóttkveikjuagnirnar, einungis dreggjarn-
ar eru síaðar úrogþurkaðarí 37°hita. Þvínæst
er það mulið og hreinsað; þá er það hitað í 5—
10 mínútur þangað til það verður ioo0 og
loksins er það þurkað aftur.
Þegar ekki er hægt að ákveða árangur
bólusetningarinnar með efnafræðislegum rann-
sóknum, heldur aðeins með þvf að bólusetja
þar sem sýkin er, þá hefir það mikla þýðing,
að farið sé svo varlega með bólusetningar sem
frekast er unt, og að ekki gjóri það fyrst
aðrir en lœknar og dýralœknar eða áreiðan-
legir menn, sem hafa fengið tilsögn í því.
Bóluefni það, sem sent hefir verið, er
efnafræðislega rannsakað en þar sem um
svo mikið er að ræða finn ég ástæðu til að
áminna menn um það eins og ég gjörði í
fyrra að fara varlega og bólusetja aðeins fá-
ar kindur í senn, en ehki fleiri fyf^ en pað
hefir komið í Ijós, að hinar fyrri þola bólu-
setninguna.
Kaupmannahöfn 20, ágúst 1898.
C. O. Jensen.
Búfræðis-
Og
búnaðarbálkur.
Undir þessari fyrirsögn flytur »Dagskrá«
framvegis smá pistla, í hverju blaði.
I.
Jarðvegurinn og jurtalifið.
Jarðvegurinn sem framleiðir jurtalífið er
eins og kunnúgt er mismunandi að gæðum
og efnasamsetningu. Jurtirnar taka aðalnær-
ingarefni sín úr Jörðunni; hún er lífsefna-
forðabúr þeirra og bústaður.
Til þess að skilja vel áhrif þau er jarð-
vegurinn hefur á jurtagróðui inn og samband-
ið milli hans og jurtanna er óhjákvæmilegt
að minnast með fáum orðum á helztu lífs-
skilyrði jurtanna og efnsambönd þeirra, áður en
talað er um jarðveginn og eiginleika hans.
Til þess að jurtirnar geti lifað og þrosk-
ast í jarðveginum þurfa þær lopt, raka og
hita í hæfilegum mæli. Vanti jurtirnar eitt-
hvert af þessu þá er líf þeirra í veði. Þessir
þrír gjörendur verða allir að vera samverlc-
andi. Þótt nægur hiti sé í jarðveginum, og
andrúmsloptið bæði umhverfisjurtinaog íjarð-
veginum séþeim heilsusamlegt, ef vatnið erann-
aðhvort oflítið eða of mikið við rætur þeim
þá eykur það kyrking í þeim og efna-
samsetning þeirra verður næsta mjög ólík
þvísem þau ella mundu. Má með réttu telja
að vatnið sé aðal næringarefni jurtanna þar
sem það er um 90 % í sumum ungum jurt-
um. Hin föstu efni sem jurtirnar taka til
sín úr jarðveginum, taka þær með rót-
um sínum uppleyst í jarðvökvanum sem síð-
ar verður nánara tekið fram. Séu hinir
ýmsu jurtahlutir þurkaðir svo að alt laust
vatn í þeim fari á burt og þeir svo
rannsakaðir efnafræðislega, þá sést að meira
en heimingurinn af hinum þurru efrxum, sem
eptir er, erkolefni. Er því kolefnið annað að-
alefni jurtanna. Veitir náttúran jurtunum
þetta efni í ríkum mæli, því kolsýruna draga
þær til sín um blöðin úr andrúmsloptinu
og úr jarðveginum lítið eitt rneð rótargrein-
unum. En nú er kolefnið annað efni kol-
sýrunnar; það melta líffæri jurtanna en skila
aptur hinu efninu, súrefninu, sem í sambandi
við kolefnið myndar kolsýruna.
Séu hinir þurru jurtahlutir brendir,
þá rýkur kolefnið burtu en eptir verður ein-
ungis aska, sem er mjög mismunandi mikil,
eptir því úr hvaða jurtum hún er, og sömu-
leiðis úr hvaða jurtahlutum. Þannig er t. d. úr
1000 hlutum af þurrum efnum jarðepla 9,4 °/o
aska. En íþurrum efnum úr jarðeplagrasi 11, 8
%>. Askan er hin steinkendu efni sem jurtirn-
ar fá úr jarðveginum með jarðvökvanum.
Með einfaldri tilraun getum vér sannfært oss
um þýðingu þessara efna fyrir !íf og þroska jurt-
anna, og hvaða efni það einkum eru sem
næra jurtirnar. Vér tökum glas og fyllum
það með hreinsuðu vatni (destilleret Vand)
og látum lifandi jurtir í það. Þær deyja
von bráðar því þar vanta steinefni, sem sí-
uðust frá vatninu þegar það var hreinsað
En láti ég aptur á móti hérumbil 1/2 gram
í 1 liter af vatni af saltpéturssúru kalki,
saltpéturssúru kalí fosfórsúru kalki og
brennisteinssúrri magnisíu, og Iáti síðan lif-
andi jurtir í þessa blöndu þá þroskast þar
flestar jurtir sem í góðri moldarjörð. En
þess skal getið að saltpéturssúra kalkið verð-
ur að vera fjórum sinnum meira en hvort
hinna efnannna. Eru þetta aðalnwringarefni
jurtanna. En fleiri eru þau efni sem jurtirn-
ar þurfa en þessi sem nefnd hafa verið, og
ef nokkurt þeirra vantar, hnekkir það þroska
jurtarinnar að meira eða minna leyti. En
svo er nú ekki þar með nóg að þessi efni
séu til í jarðveginum þau verða að vera í
því ásigkomulagi sem jurtunum er hentugast,
þ. e. uppleyst í hæfilegum hlutföllum, og eru
það hinir ýmsu eiginleikar jai'ðvegsins se>.
hafa áhrif a þetta, og verður skýrt frá bvf
síðar.
Sérhver lifandi vera, hvert heloe • . ,1'
jurtir eðadýr, þarf að hafanægjanlegt t
andrúmslopt til innöndunar. Þótt nú ju.
ar ekki hafi samskonar öndunarlíffæri os
dýrin hafa, þá anda þær að sér lopti og frá
sér eins og dýrin.það gera þær með blöðun-
um og með rótinni úr jarðveginum. A ein-
um ferh. þuml. á blöðum jurtanna eru milli-
jónir af smáum opum, sem ekki sjást nema í
góðum sjónauka. Um þessi op draga
jurtirnar til sín loptið og hagnýta sér úr því
ýms loptefni einkum kolsýruna. Kolefnið úr
kolsýrunni nota svo meltingarfæri jurtannatil
þess að mynda ýmsa hluti sína ásamt
öðrum efnum. Það er einungis að deg-
inum sem jurtirnar hafa krapt til að draga
til sín kolsýruna; í sólskini er kraptur blað-
anna mestur til þess að draga efni þessi til sín.
Að nóttunni melta jurtirnarkolsýruna.hagnýta
sér kolefnið og vaxa því jurtirnar ávallt meirað
nóttunni en deginum. Þegar kartöflugrasið fellur
hættir að mestu eða öllu leyti mjölefnismynd-
unin í þeim, þær verða bæði minni og lausari
í sér en þegar grasið fellur seint, það er kol-
efnið sem þær vanta úr loptinu. Þcgar önd-
unarfærin eru biluð, hættir framför jurtanna
all optast. Ur jarðvegitium draga og jurtirn-
ar til sín loptefni; verður því jarðvegurinn að
vera laus og loptríkur.
Vér höfum nú séð að jurtirnar þurfa á-
kveðin efni í uppleystu ástandi, að vatnið má
ekki vera of lítið eða of mikið, — jörðin
þarf að vera ræst, að hitinn verður að vera
hæfilegur og jarðv. svo laus að loptið geti
komist um hinar ofursmáu holur jarðvegsins.
Þetta eru nú þær helztu kröfur -sem
jurtirnar gera til jarðvegsins. Seinna
skulum vér athuga jarðveginn, eigínieika
hans o. s. frv. (Framh.).
Til allra augiýsenda
JO ajjiBkFá tekur auglýsingar fyrir það
verð sem hér segir:
Hverja línu með meginmálsletri (Corpus), ef
minna er auglýst en 1 þumlungur 12 aura.
Hvern þumlung, alt upp að j þuml. jý —
Hvernþuml. ef augl. er J—/oþuml. ój —
og sé auglýst meira en tíu þuml. þá jo —
og þar að auki afslátt ef oft er auglýst.
Þetta er svo lágt auglýsingagjald að
allir ættu að sjá sér hag í því að auglýsa í
Dagskrá, þar sem það er þriðjungi ódýr-
ara en í sumum hinum blöðunum og jafn-
wel meira.
Þakkarávörp verða tekin fyrir sama verð,
Skólapiltar!
ef ykkur vantar bækur, þá komið til njín;
óg hefi til sölu töluvert af flestum skólabók-
um fyrir alla bekki skólans, með ágætu verði.
Sig. Júl. Jóhannesson.
JÓHANN JÓHANNE8S0N.
SKÓ3M1ÐUR
selur allskonar skófatnað fyrir mjög lágt
verð.
Jóhann Jóhaimesson hefír
ekki annað en vandaða vöru að bjóða.
Jóhann Jóhannesson er eini
skósmiðurinn í öllum Skagafirði.
Jóhann Jóhannesson býr á
Sauðárkróki.
Hoi»ðle}tld.Ín.0aTT ef þérþurfiðað
kaupa skó og viljið fá -þá fallega, sterka og
ódýra þá komið til
JÓHANNS JÓHANNESSONAR.
falleg herbergi í nýbygðu
husi, fást til leigu með
eða án húsbunaðar. Ritstjóri
vísar á.
Skýrsla um bólusetning
vlð bráðafári á Islandi og Fœreyjum.
Eftir að ég í 2 ár hafði rannsakað bráða-
fárið efnafræðislega sendi ég haustið
1897 bólusetningarefni til Islands og Færeyja
nægilegt í 5000 lömb og nokkru minna til
Noregs og Meeklenburg Schwerin.
AUir þeir, sem þetta var sent, hafa nú
samið skýrslu og sent þær og eru þær þannig.
Hcira- ili. Bólu- aett fé Dautt fé at bólu- sctn. Dautt úr bráðafári eftir ból- una.
Effersö í Þórsbpfn. 14 384 — —
Paterson í Kirkjubæ 5? 402 3 I
M. Einarsson í Rvík. 2Ó 989 I 111)
0. Thorlac. á Berufirði. 8 691 43) 143)
Jón Jónsson á Vopnaf. II 661 3 24)
Fr. Jensson á Staðarhr. I 145 — I5)
Nielsen í Bergen. — 45 I —
Peters í Schwerin. I 2QO — 66)
Samtals. — 3.607 12 ! 3°7)
x) Þár af 6 í sömu viku sem bólusett var. 1
lamb hefir að líkindum drepist af öðrum sjúk-
dómi. 2). Það sést ekki á skýrslunni, hvort þessar
tværkindurhafadrepistafbólusetningunni. 3). Dráp-
ust allar fáum dögum eftir bólusetn. 4). Þar af
drapst annað lambið fám dögum eftir bólusetninguna.
s). Drapst daginn eftir bólusetninguna. 6). Drapst
4 dögum eftir bólusetninguna. ?). Þar af 23
fyrstu vikuna.
Af þessu sést það að engin hætta er
búin af bólusetningunni; þar sem ekki hafa
drepist nema 1 af 300 þess íjár, er bólusett
var; og þó hefði það að Iíkindum ekki þurft
að vera svo mikið þar sem það sjálfsagt er
að nokkru þ ví að kenna, að sílnurn hefir verið þrýst
oflangtinn. Afþví fé, sem bólusett var, drápust
síðar 30, en þar af 23 fyrstu vikuna eftir bólu-
setninguna, en á svo stuttum tíma geta menn
ekki búist við að bólusetningin hafi fullkom-
inn áhrif til varnaðar sýkinni. Þá eru eftir
7 sem drepist hafa af 3.600 eða hér um bil
2 af 1000. Því miður hefi ég ekki getað
fengið skýrslu yfir það fé sem ekki var bólu-
sett og hversu margt drepist hafi af því og
þess vegna er ekki hægt að álykta neitt
fastákveðið af tölum þeim, sem að ofan eru
nefndar. Þegar skýrslurnar eru lesnar virð-
ist þó óneitanlega svo, sem bólusetningin