Dagskrá - 08.10.1898, Blaðsíða 2

46
Búfræðis-
Og
búnaðarbálkur.
ii.
Jarðvegurinn og jurtalífið.
Jarðvegurinn er tilorðinn af moldar- og
mælmingarefnum. Kuldinn, hitinn, vatnið,
j'oklarnir og loftsefnin hafa smátt og
smátt mulið berg og kletta í leir, sand,
vi'ól og grjót. Eru undirlög jarðvegs-
ins einkum mynduð af þessum jarðefn-
um. Efsta jarðvegslagið, (matjörðin
svo kallaða) er mest megnis mynd-
að af fúnum jurtaleifum, mold og torf-
efnum.
Hinir ýmsu eiginleikar jarðvegsins,
bæði þeir „fýsisku og kemisku“ fara að
mestu leyti eftir blöndunar hlutföllum
þessara áminstu jarðefna, hvað mikið
er af hverju fyrir sig, og í hvaða ásig-
komulagi þau eru. Þannig er t. a. m.
sá jarðvegur laus og of þur, og alloft-
ast ófrjósamur, sem er mestmegnis mynd-
aður af sandi. Þó fer það og aftur eft-
ir því, hvað sandurinn er smágerður og
af hvaða bergtegundum hann er kom-
inn. Sandjörð, sem er mynduð af smá
kornóttum sandi, er betur löguð til not-
kunar en önnur, sem er stórkornótt, því
hún hefir meiri hárpípukraft og heldur
betur í sér uppleystum efnum. Sama
er að segja um leirjörðina. Eftir þvf
sem meira er af sandi saman við leir-
inn eftir því er jarðtegundin frjósam-
ari og heppilegri bústaður fyrir jurtirnar.
Bezt af öllu er að þessi jarðefni séu
sem mest blönduð saman. Þegar því
dæma á um, hvort ein eða önnur jarð-
tegund sé frjósöm eða heppileg til not-
kunar, verður vel að athuga hina „mek-
anisku" blöndun jarðvegsins, þ. e. hve
mikið er af sandi, leir, mold og torfi,
og svo ásigkomulág hvers þessa jarð-
efnis fyrir sig, og er svo jarðvegurinn
eftir þvínefndur: sandj'órð, leirj'órð, mold-
jórð Og torfj'órð. Hver þessara jarð-
tegunda er því sem næst ónýt, og ein
út affyrir sig ónýt til ræktunar. Þegarþær
blandast saman, meira eða minna, eru
þær ágætar. Svokemurogtilálits hárpípu-
kraftur jarðvegsins. Er það mikils varð-
andi eiginleiki, að hann hafi mikinn hár-
pípukraft. En það er mest undir sam-
blöndun hinna áður nefndu jarðtegunda
komið og ásigkomulagi þeirra, hvortjörð-
in verður hagkvæm til ræktunar. Sú jörð,
sem mikinn hárpípukraft hefir, þorn-
ar sjaldan til mikils skaða í þurkum. Og
sú jörð fær einnig meiri hárpípukraft
við framræslu.
Það ætti að vera föst regla að gagn-
ræsa alla þá jörð, sem er þétt, leir- og
rnoldtnikil, og hefir djúpan jarðveg,
enda þótt um tún sé að ræða, sem oft-
ast nær þó eru þur á yfirborðinu. Þótt
yfirborð jarðarinnar sje þurt, þá getur
of mikið vatn verið í honum neðar, sé
hann djúpur, einkum og sér í lagi sé
undirlagið þétt. Þegar nú þess er gætt,
að mikill hiti bindst við burt gufun vatns-
ins.þá erþað ljóst að þess meiri hiti eyð
ist frájurtagróðrinum.sem vatnið erlengur
að síga burtu úr jarðveginum. Þar sem
nú halli er lítill og jörð að meira eða
minna leyti þett, þarf vatnið langan tíma
til þess að sígjast niður í gegnum und-
irlagið eða til annara lægri liggjandi
staða. Eh sé jörðin ræst með hæfilegu
millibili (8—io faðm. millibili og 3-—4
feta djúpum skurðum) þá sígur vatnið
á einum eða tveimur dögum burtu úr
jarðv. í skurðina og flytja þeir það svo
í burtu. Sjálfsagt er að hafa fremur
lokræsi en opna skurði í þeirri jörð,
sem á að rækta fyllilega, (tún eðamat-
jurtagarða) því bæði er það að lok-
ræsi eru varanlegri, séu þau rétt gerð,
og svo er hægra að vinna að jörðinni
á eftir og lokræsi taka ekkert af land-
inu, sem opnir skurðir gera,
Harðbalatún, eða þau sem grunn-
an jarðveg hafa, líða alloftast af raka-
leysi á sumrum, og spretta þar afleið-
andi ver en ella. Aftur á móti er of-
mikið vatn í jarðveginum á láglendum
túnum, eða þar sem jarðv. er þéttur
og djúpur, marga daga, og jafnvel
vikum saman á eftir rigningum. Hið
lausa vatn sem jörðin ekki getur hald-
ið með hárpípukrafti sínum, þarf að
leiðast jafnóðum burt og það gerir það
í ræstum jarðvegi. Það sannar ekki
neitt þótt tún alla jafna spretti vel, ef
á þau er borið. Enginn, mér vitan-
lega, hefir ræst tún sitt, og þvf ekki
fengið neinrt samanburð á gagnræstu
landi og óræstu, eða illa ræstu, sem
miklu verra er en allsendis óræst, nema
ef til vill í forarmýrum, að því leyti að
hægra er að heyja þar.
Sumir eru hræddir við að gagn-
ræsa jörð vegna þess að hún kunni að
þorna um of. En slíkt er ástæðulaust.
í þurkatíð þornar framræst jörð aldrei
eins og sú sem er það af náttúr-
unni, eða hefir þornað án framræslu
og kemu'r það af því, sem hér að fram-
an var tekið fram, sem sé, að ræst
jörð hefði meiri hárpípukraft, en sú
sem er óræst, dregur því ræst jörð
meira vatn tll sín frá jarðgrunninum,
og sömuleiðis meira frá andrúmsloftinu
af „loptrakavatninu".
Þess ber ennfremur að gæta, að
ræst jörð hefir ekki í sér skaðleg efni;
þau hverfa fljótt úr þeim jarðvegi sem
gagnræstur er, fyrir áhrif loftsinsí honum,
þótt þau áður hafi verið þar tilfinnan-
lega mikil. Á meðan að allar holur
jarðvegsins eru fullar af vatni, kemst
lftið af lofti um hann, og fara þá litl-
ar, eða jafnvel engar gagnlegar efna-
breytingar fram í honum, heldur einungis
hinar, sem miður heppilegar eru fyrir
vöxt og viðgang jurtanna.
Athugasemd:
Hr. ritstjóril
I hina góðgjarnlegu frásögn í blaði
yðar af erindi því, er ég flutti á út-
breiðslufundi stúkunnar „HIín“ mánu-
dagskveldið 19. þ. m., hefir misskiln-
ingur nokkur slæðst inn. Það hefir
komið til orðs, að þessi ræða mín verði
prentuð í heilu lagi hér á landi áður
en mjög langt líður, og þess vegna
þykir mér ekki þörf á neinum leiðrétt-
ingum að þessu sinni.
p. t. Reykjavík 28. sept. 1898.
Með níikilli virðingu og vinsemd.
Jónas A. Sigurðsson.
Úr bréfi til Dagskrár,
undan Eyjafjöllum.
„ . . . Af síðustu blöðum Dagskrár
sé ég, að þér eruð búinn að taka við
ritstjórn hennar og óska ég yður vegs
og virðingar og blaðinu góðrar fram-
tíðar í yðar höndum, og ég er yður
þakklátur fyrir þá ytirlýsingu, sem þér
gefið um skoðun yðar á okkar marg-
umtalaða stjórnarbótarmáli, því ég vona
að sú stefna, sem Dagskrá o. fl. hafa
fylgt hingað til í því máli, vinni sigur
að lokum, svo framarlega sem altir
íslenzkir pingmenn gjörast ekki leik-
soppar í höndum hinnar dönsku stjórn-
ar, eins og mönnum vírtist brydda á,
á síðasta þingi. En það er vonandi
að þeim þingmönnum fækki við næstu
kosningar, sem eru svo sljófskygnir að
kalla það hvítt, sem svart er, einsognærri
lá að þeir Valtýsliðar gjörðu á síðasta
þingi. ..."
Gríska og latína.
Frakkneskur maður, Jules Lemaítre
sem er heimsfrægur rithöfundur og rit-
dómari, berst nú með hnúum og hnefum
fyrir afnámi grísku og latínu. Fyrst
reit hann um það allmargar greinar í
blaðið Figaro, sem urðu til þess að hver
ritfær maður í Paris tók sér penna í hönd,
ýmist til þess að taka í sama strenginn
eða til þess að andmæla Lemaítre.
Mynduðust þannig tveir harðsnúnir flokk-
ar, en liðfleiri voru þeir miklu, er héldu
fram afnámi gömlu málanna.
Lemaítre lét sér ekki nægja að
rita um þetta efni, heldur stefndi hann
mönnum til fundar og hélt fyrirlestur um
það, sem var svo fjölsóttur að undrum
sætti. Sýndi Lemaitre greinilega fram
á það, að þótt nauðsynleg hefði verið
kennsla í gömlu málunum fyr á tímum
t. d. þegar látínan var næstum alheims
mál, þá væri nú öðru máli að gegna,
þegar önnur mál væru komin í staðinn,
sem sjálfsagt væri að kenna. Hann gat
þess að ekki væri ráð að binda sig svo
við liðna tímann fremur í þessu en öðru,
að sjálfsagt þætti að halda uppi kredd-
um hans af vana, Flestir höfundarnir
fornu sagði hann að væru þýddir á
nýju málin, og þar gætu menn lesið þá;
það væri miklu nær að læra „praktisku-
málin" nokkurn veginn, en að eyða
mörgum árum til þess að læra að beygja
rosa, rosa, rosam, rosae, rosae, rosa,
rosae, rosae, rosas, rosarum, rosis o. s.
frv. sem flestir lærðu utan að eins og
þulu og gleymdu jafnskjótt og þeir hefðu
yfirgefið skólana, af þeirri einföldu ástæðu
að þeir hefðu þess aldrei nokkur not.
Þetta mál er ofarlega á dagskrá víðar
en í Frakklandi, og víst er það, að marg-
ir hyggja sama hér á landi. Þótt ein-
stöku menn haldi enn dauðahaldi í
görnlu málin og þyki sjálfsagt að eyða
þriðja parti af skólatíð sinni til
þeirra.þá munuþeir samt fleiri,sem álíta að
nýju málin ættu að sitja í fyrirrúmi
fyrir þeim.
Tambs Lyche.
Kringsjá getur þess að hvervetna
streymi að viðurkenningar um það, hversu
mjög Tambs Lyche sé saknað um all-
an hinn mentaða heim. Kringsjá ber-
ast ótal greinir og kvæði, er sýna það
Þess er getið, að ekki sé hægt að birta
það sökum rúmleysis, og kemst ritsjórn-
in þannig að orði: „Kringsjá hefir ekki
rúm til þess, að taka upp neitt af því,
en þó skal hér prentað eitt erindi úr
ágætu kvæði á íslenzku eftir skáldið
Guðmund Friðjónsson
Með pósti hverjum líf og ljós
um löndin sendir þú,
og sýndir kreddu: kærleikann,
en klerki: von og trú,
í glöðum huga gekst þú kring
með góðra þinga val
— með lýsigull í karlsins kot
og kongsins hallarsal.
Er það mikill heiður fyrir oss að þessa
unga íslenzka skálds er getið fremur en
allra annara, er sent hafa Kringsjá sakn.
aðarorð eftir Tambs Lyche, annaðhvort
í bundnu eða óbundnu máli — Svona
eru sumir íslenzku alþýðumennirnir
metnir úti í heimí, af þeim, sem vit hafa
á, þótt þeir séu kallaðir fífl og froðu-
snakkar heima. Það er fleira metið í
hinum sannmentuðu löndum heimsins
en gríska og latína.
Ferðapistlar.
Eftir Sig.Júl. Jóhannesson.
IV.
Klukkan 61/2 að kveldi hins 16.
komum við til ísafjarðar, höfuðstaðar
vesturlands. Mig hafði lengi langað til
að koma þangað. Eins og fleiri góðir
menn hafði ég með áhuga fylgt Skúla-
málinu forðum og fengið þá hugmynd
um ísfirðinga að þeir væru öðruvísi en
aðrir menn; þeir væru harðsnúnari og
meiri fyrir sér og líkari íslendingum
hinum fornu, en nú eru menn alment.
Ég hafði í hyggju að halda þar bind-
indisfyrirlestur ef tíminn leyfði, og skýra
það fyrir mönnum, hvað Good-Templar-
reglan hefði til síns ágætis fram yfir
önnur bindindisfélög; en ég hafði einn-
ig heyrt að ísfirðingar hefðu ilt auga á
henni og vildu ógjarna eða jafnvel alls
ekki snúa því bindindisfélagi, sem þar
er, upp í Good-Templarstúku. Ég
þóttist því eiga það víst að fá óvæg
mótmæli ef til kæmi, og bjóst við öllu.
Það sem mér var sagt að einkumværi
haft á móti Good-Templarreglunni þar,
var það að hún heimilaði kvennfólki
að vera í bindindi, en það teldu menn
óhæfu. Ég hefi aitaf verið þeiriar
skoðunar að kvennfólkið ynni jafnvel
meira gagn en við karlmennirnir í því
máli, og þótti því þetta næsta skrítin
skoðun. Loksins frétti ég þó við hvað
hún hafði að styðjast.
Fyrir nokkrum árum var þar Good-
Templarstúka er féJl niður. Sqgðu
mér það kunnugir menn að dans og
aðrar skemtanir hefðu gengið þar svo
fram úr öllu hófi að það hefði verið
talin stór ókostur á hverju vinnuhjúi, ef
það hefði verið í Good-Templarafélag-
inu, því allur sunnudagurinn og síðari
hluti laugardags hefði þá farið til skemt-
unar. Húsmæðurnar hefðu því beðið
hamingjuna að forða vinnukonunum
sínum frá Good-Templarfélaginu og
bændurnir beðið þann neðsta og, versta
að takavið vinnumönnunumefþeir gengju
í það. Þetta sýnir það hversu hægt er
að leiða jafnvel beztu og göfögustu
mál afvega, ef mist er sjónar á því, sem
göfugt er við þau og gott, en eitthvað
annað sett í þess stað eða tekið fram
yfir það.
Ekki fannst mér eins mikið um
byggingarnar á ísafirði og ég hafði
gjört mér hugmynd um. Húsin eru
flest lítil, örfá tvílyft og standa óreglu-
lega. Þó eru þar nokkur hús alllag-
leg.
Fiskverkunarvélar Ásgeirs kaup-
manns eru mjög stórkostlegar og bera
langt af öllu því er ég hafði áður séð
í þeirri grein; en sökum þess að þeim
hefir áður verið lýst allrækilega á prenti,
sleppi ég því hér. I kirkjugarðinum
eru allstórkostlcgir og fagrir minnis-
varðar. Á einum stað voru þar grafin
6 systkin ung, er öll höfðu dáið á ör-
stuttum tíma og móðir þeirra, er dáið
hafði rétt á eftir. Það var áhrifamik-
ið að skoða það leiði.
Tíg heimsótti bindindisbróður minn
Stefán Runólfsson ritsjóra. Sagði hann
mér greinilega alt það, er ég spurði
hann um. Er hann einkar áhugarmik-