Dagskrá - 04.03.1899, Blaðsíða 2

122
Ekki mun það ráð og ekki mun
það sæmd að láta klökkvast svo
fyrir bónkjálkum stjórnarinnar,
að vér seljum róttindi vor og niðja
vorra fyrir aðrar eins glertölur og
Valtýs frumvarp er, eða koma
stjórninni úr sjálfsköpuðum ógöng-
um.
Ráðgjafabréfið er í ísafold 30.
nóv. f. á. sem að framan er um-
talað, svo kemur kafli úr öðru
ráðgjafabréfi.
20. desbr. 1895 ritar landshöfð-
ingi ráðgjafanum, og leiðir ljós
rök að því, að svo skýr ákvæði
séu í stöðulögunum og stjórnar-
skránni um sérstjórn sérmála
vorra, að eftir ákvæðuin þeirra
eigi ráðgjafi íslands sérmála ekki
heima í ríkisráðinu.
Ráðgjafinn svarar þannig ástæð-
um landshöfðingja í bréíi dags
29. maí 1897 að því leyti, sem
því er haldið fram, að ráð-
gjaíinn fyrir ísland eigi að réttu
iagi samkvæmt gildandi stjórnar-
skipunarlögum ekki að bera hin
sérstöku málefni íslands upp í
ríkisráðinu, Þá er þetta bygt á
misskilningi, bæði á sjálfum ákvæð-
um laganna 2. jan. 1871 og 5.
jan. 1874, og sambandi þessara
laga við hinn sameiginlega grund-
völl sinn, grundvallarlög hins dansk-
a konungsrikis. Að vísu er það
eigi beint tekið fram í lögunum
frá 1871 og 1874 eins og í hin-
um eldri frumvörpum, um stjórn-
arlega stöðu íslands í ríkinu, að
ráðgjafinn fyrir ísland skuli eiga
sæti í ríkisráðinu. En þótt þetta
só eigi beint tekið fram í umgetn-
um lögum, þá var hvorki til ætl-
að né gerð breyting í þessu efni,
eins og ijóslega kemur fram í um-
ræðunum um lögin frá 1871 í
ríkisþinginu. Að það er eigi tek-
ið fram í lögunum að ráðgjafinn
fyrir ísland skuli eiga 'sæti í rík-
isráðinu, kemur til af því einu,
að það þótti óþarfi, að taka inn í
lögin bein ákvæði um það, því að j
það liggur samkvæmt grundvall-
arlögunum beint í hugmyndinni
ráðgjaíi, að hann skuli eiga sæti
í ríkisráðinu, og bera upp í því
öll þau lög, sem heyra undir verka- j
hring hans og allar þýðingar mikl- j
ar stjórnarathafnir. Því er það, j
að úr því að æðsta stjórn íslenzkra i
mála í Kaupmannahöfn, sú er urn
er rætt í lögunum 1871 og þeim j
greinum í lögunum frá 1874, er j
landshöfðingi tilfærir, er falin á j
hendi íslenzkum ráðgjafa, þá er
staða hans að sjálfsögðu að því
leyti hin sama, sem annara ráð-
gjafa ríkisins, og ísland hefir eins
fyrir því stjórn út af fyrir sig,
svo sem því ber í hinum sérstöku
málum. J- B.
(BpinSaran lygara
lýsi ég Jón Ólafsson að þeim
atriðum í N. Öldinni síðast, sem
mér virðast eiga að benda á, að
ég hafi slegið minni hendi á fé
það, sem um er að ræða, og hika.
ég ekki við at álíta, að hann fari
þar vísvitandi með lygi af heift
og hatri til mín, liklega vegna
sannleikans er ég reit um hann
í fyrra í „Dagskrá“ með fyrirsögn-
inni „Yiltu meira, Jón?“ og sem
ég er fús á að sanna hvenær sem
harm þorir að hreifa þvi.
Að öðru leyti skal þess getið
að lygi N. Aldarinnar verður svarað
með því, sein liún verðskuldar, og er
það gagnheilræði frá mér til Jóns,
að hann lesi það, sem hér fer á
eftir:
Það er til sönn saga um það
að maður geklc í félag við nokkra
menn aðra, er hann vissi að höfðu
peninga — það var í Ameríku —,
hann tældi þá til að fela honum
féð til geymslu, en stal því öllu
og strauk i burtu.
Sami maður komst einhverju
sinni inn á préntsmiðjueiganda., sem
gerði hann að gjaldkera sínum, en
hann stal frá honum mörg hundruð
krónum og eyðilagði bækur og
skjöl, svo engir reikningar skyldu
sjást.
Sami maður lét kjósa sig í
embætti í Goodtemplarastúku, en
sat við drykkju á meðan, náði í
hendur sér sjóði stúkunnar og stal
honum eins og hann var — það
fé skifti hundruðum.
.Sami maður hjálpaði til að koma
á fót sjóði fyrir fátækar ekkjur,
tók á móti peningum, er gáfust í
því skyni og stal þeim öllum.
Sami maður hefir gert margt
fleira þessu líkt og dettur vísj; eng-
um í hug, sem þekkir, að>efast
um, að liann sé jijófur.
Sig. Júl. Jóhannesson.
Umgangskensla.
Eitt af málum þeim, sem jafn-
an verðskulda að standa framarl.
meðal velferðarmála þjóðar vorrar,
er fræðsla og uppeldi ungmenna.
Yér lifum á framfaratímum, og
viljura feta með í hinum stórstígu
biltingum og framförum sem aðrir
siðaðir menn; en það er afar torvelt
að hugsa sér framfarir — verk-
legar framfarir — nema andlegar
framfarir og þroski sé fyrir, eða að
minsta kosti samfara. Hinni æðri
mentun virðist vera sæmilega fyrir-
komið hér á landi eftir efnum og
ástæðum, en mentun aiþýðunnar
er enn, þrátt fyrir nokkra viðleitni, j
ekki nándar nærri nægilega stund-
uð og studd. Alþýðumentunar-
málið í heild sinni er svo umfangs-
mikið mál, að mér dettur eigi í
hug að gjöra það í heild sinni að
umtalsefni hér; að eins ætla ég
að fara nokkrum orðum um frum-
stig hennar — fi'aíðslu barnanna 1
■ ef ske mætti, að ég gæti bent
á atiiði, er b tur mætti fara. —
Barnak n: 1;>n hjá oss fer fram a
þ: nnan h.-.tt: 1. a 'ieimiiin m af
föður, móður og heimafólki. 2. á j
heimilunum með umgangskerinará. j
3. í barnaskólum. — Af þessu
þrennu er skólafræðslan efalaust
hin bezta; þar eru flest skilyrði
fyrir góðri kenslu, kappi og and-
legum þroska. Þetta sjáum vér
allir, en „fátæktin er mín fyigikona"
og hún. meinar oss að njóta þess-
ara gæða ásamt íslenzkum stað-
háttum, sem gera skólagöngur og
kenslu alls ómögulega yflr alt land.
Því verður að eins viðkomið í
þéttbýlum sjóplássum og kaupstöð-
um, sem ættu lika að kappkosta
að hafa góðan barnaskóla og muriu
þeir víða vera. — Allur fjöldi ung-
mennanna fer þannig á mis við
hana. Til þess eins og að veita
sveitalýðnum „reykinn af réttun-
um“, heflr verið gripið til annara
ráða, miðandi í sömu átt; má
einkum þar til nefna hina svo
nefndu umgangskenslu. Svo óeðli-
leg og annmarkasöm sem fræðsiu-
aðferð þessi er, þá álít ég hana þó
eigi með öllu óhafandi, ef lag er
á, enda tæpast aðrir mögulegleik-
ar, pn að senda kennarann til
barnanna, og skiftir litlu um nafn-
ið á þeirri aðferð. Þessi svo nefnda
umgangskensla verður þá um leið
að vera mentabrunnur þorra ung-
menna hinnar ísl. þjóðar, en til
þess nokkuð verði ágengt og eigi
kastað peningum í sjó, þarf að
breyta og bæta ýmislegt hér að
lútandi. — Það er kunnugra en
frá þurfl áð skýra, að fjöldi manna,
einkum í seinni tið, heflr enga
verulega atvinnu yflr veturinn.
Margir þessir menn slá sér niður
á að verða. „barnakennarar". Það
er náðtigt lif og iítið strit, nokkuð
í munni, ábatavænlegt ef næst í
„styrk“ og í öllu falii gott til að
drífa tíðina og halda sér uppi j7fir
harðasta tímann. Þessir menn eiga
alloftast kunningja eða frænda í sveit-
’inni, hann tekur hann til að kenna
krökkunum sinum,því ekki er hann
kaupdýr og gustuk að skjóta skjóls-
húsi yflr hann, svo þarf nágrann-
inn á kennara að halda, og því
skyldi hann eklii geta notað þenna
fína herra handa sínum börnum
eins og hann Jón á Hóli. Þetta
j er dæmisaga eins og allar aðrar,
sýnishorn veruleikans. Með þessu
móti partast sveitirnar milli margra
j manna, manna, sem vissulega eru
í mörgum tilfellum alls óhæflr til
slíks vandaverks; enda gefa sig við
því af stærilæti, óbeit á erflðis
vinnu eða at.vinnuleysi. Þetta
j verður til þess að hinir hæfari
menn draga sig í hié; hér er um
enga atvinnu að ræða, atvinnu,
sem gefl nokkuð í aðra hönd þeim
manni, sem með tíma og fé heflr
aflað sér nægrar þekkingar eða
fyrir sakir æflngar og hæflleika
skarar fram úr og eigi getur unnið
fyrir ekki neitt. Slík sundurskift-
ing sveitanna milli margra óhæfra
eða lítt hæfra manna er niður-
drepið — eyðilegging þess árang-
urs, sem getur fengist af góðri
umgangsfræðslu, þarf því svo um
hnútana.að búa, að aliir þessir at-
vinnuiausu aulabárðar, sem ár frá
ári eru að káka \ið að kenna
börnum eitthvað, eigi ius greiðan
aðgang að þ..ssti, •. n koiua ita: flnu
með aðgengilegum kjörum í ir'iiuu;
hinna hæfari manna oiugðng'.i.
Til að looma þessu til vegar, liefir
mér hugkvæmst þetta:
1. Landinu öllu sé skift í
fræðslufylki (-héruð), er helzt fylgi
prestaköllum, sé 1 prestakali fylki.
2. í hverju fylki sé kenslu
stjórn, sem heflr eftirlit og umsjá
með ungmennum og uppfræðslu
þeirra. í stjtrninni eru prestur-
inn og 2 sóknarnefndarmenn, sinn
úr Jivorri sp£n, ef tvær eru.
3. Til hvers fylkis leggist af
opinberu fé 50—100 kr. til að launa
kennara o. s. frv.
Hver sá, sem komast viil að
sem umgangskennari, sæki form-
lega um það með bréfl; skal það
stýlað til viðkomandi sýsluma.nns,
en sendist kenslustjórninni í því
fyJki, sem um ræðir. — Er það
eitt hlutverk hennar að rannsaka
umsóknarbréf, velur hún svo hinn
hæfasta, eftir skólaprófum, vitnis-
burð um eða öðrum upplýsingum
og gefur þeirn meðmæli sín, sem
hæfastur virðist, en lögreglustjóri
veitir umdæmið þar eftir. Kenn-
ari þessi, og enginn annar, hefir
síðan rétt til að stunda barna-
kenslu í umdæminu þann vetur.
Sé þörf fyrir fleiri, veitist tveimur
aðgangur að sama umdæmi, en
foreldrar þeir ogumráðamennbarna,
sem kennara þurfa, noti hina skip-
uðu loennara og eigi aðra. — Þarna
eru þá í fám orðum atriði þau,
sem ég gat um í fyrstu að ég
vildi benda á. Að þau miði til
bóta, er mín sannfæring, og einnig
sé auðvelt að framkvæma þau; í öllu
falli vænti ég að tillögurnar séu i-
hugunarverðar og þá málið i lieild
sinni, vænti því að fleiri láti sínar
skoðanir í ljósi, er að svo stöddu
máli mínu lokið.
28/i — ’99.
Stef'án Eiríksson.
Hálfsögð sagan,
Aldrei er nema hálfsögð sagan
þá einn segir frá, það sannast á
fréttaritaranum á Stokkseyri í 29.
tölublaði Dagskrár þ. á. Hann á-
lítur að flskislcúturnar við Faxa-
flóa séu ekki góðar uppeldisstofnan-
ir, en þar áJít ég að honum skjátl-
ist, því það eru þær áreiðanlega
handa þeim, sem hafa upplag til
að verða sjómenn og eru lengur
en stuttan tíma í senn. Það sem
ég þekki til sjómensku, þá hefl ég
séð það, að sá sem ekki getur orð-
ið sjómaður á þilskipi, hann er
heJdur enginn sjómaður á opnum
slcipum, því það er hann elclci þótt
hann geti setið og damlað með ár-
inni. En það er þannig með þessa
menn, sem lcoma að austan til að
vera á þilskipum, að þeir reynast
sumir góðir, það er að segja þeg-
ar þeir ná að venjast þeirri sjó-
mensku, en alt of margir svo, að
þeir ættu ekki að láta. sjá sig í
þeim erindagerðum, en það er alt
á annan hátt; þessir menn lcoma
og spyrja eftir hvar sé hægt að
komast á þilslcip, elcki til að læra
F.jómensku, svo þeir geti oiðið sjálf-
’. jH ga m. un við þe atvinnu, held-
.' u,; i, n.; naðarkaiip, lu.lfdratt
uuí ekKÍ ut-nia við þa, því þ;. ktm-
ur \ .'intraustið fram hjá þ im.