Dagskrá - 25.03.1899, Page 1

I
III. No. 34.
Reykjavík, laugardaginn 25. marz.
1899.
\
I O'qIv TÚ kemur ú* á hverjum
UCL^OÍYlCL laugardegj^ árg, kostar
3,75 (erlendis 5 kr.), gjalddagi 1. olít.
A-fgreiðsla og skrifstofa er í Kirjustræti
4, opin hvern virkan dag kl. 11—12 og
4—5 siðd.
Innheimtu og reikningsskil á
Dagsskrá
annast búfræðingur Sigurðui* l^ór-
ólfsson, og er hann að hitta á af-
greiðslustofu blaðsins i Kirkjustræti 4,
kl. 4—5 síðdegis á virkum dögum.
Til minnis.
Bæjarstjórnar-fundir 1. og 3. h'mtd. í j
mán., kl. 5 síðd.
Fátækrauefndar-fundir 2. og 4. Pmtd. í |
mán. kl. 5 síðd.
Forngripasafnið Mkd. og Ld. kl. 11—12
árd.
Holdsveikra-spítalinn. Heimsóknartími !
til sjúklinga dagl. kl. 2—3V2.
Landsbankinn kl. 11 árd. til 2 síðd. — j
Bankastjóri viðst. kl. lll/2—1>/2 síðd.
Annar gæzlustj. vidstaddur kl. 12—1. j
Landsbókasafnið. Lestrarsalur opinn j
dagl. 12—2; á Mán d.,Mvkd. og Ld. j
til kl. 3 síðd., og þá útián.
Náttúrugripasafnið (Glasgow) op. kl.
2—3 á Sunnudögurn.
Keykjavikur-spítali. Ókeypis lækning-
ar JPriðjad. og Eöstud. kl. 11—1.
Söfnunarsjóðurinn (í barnaskól.) op. ld.
5—6 síðd. 1. Mánd. í hv. mán.
Augnlækningar ókeypis 1. og 3. Föstud. |
í hv. mán. á spítaianum kl. 11—1. j
Tannlækningar ókcypis 1. og 3. Mánad.
í hv. mán. kl. 11—1., Hafnarstr. 16 !
(V. Bernhöft).
Pingmál í sumar.
--0--
II.
Skólar og kennsEumál.
Eins og heyist hefir úr ýmsum
áttum nú á síðari tímum, eru
augu manna smám saraan að opn-
ast fyrir því, hversu kennsiumál- |
um vorum er ábótavant í mörg- j
um greinum, bæði að því, er hina j
æðri og lægri mentun snertii-. Um í
nám grísku og latínu í lærða skól-
anum, sem tekur upp mikinn part
af námstímanum, heíir þegar verið
rætt • svo rækilega, að ekki þykir
þurfa að fara um það mörgum
orðum, hversu nauðsynlegt væri
að hætta því, að mestu eða öllu
og láta eitthvað þarfa-ra skipa sæti
forntungnanna. Það dettur víst
engum í liug að álíta, að ekkert
gagn só að kunna þær, eins og
sumir vilja hakia fram, að and- ]
raælendur þeirra segi. Hér kero-
ur að eins til greina val, eins og í
í öllu öðru, þegar um það er að
ræða, að hætta námi forntungn- ]
anna, þá er alls ekki farið fraro |
á að stytta námstímann í skólan-
um yflr höfuð eða minka kennsl- ]
una, heldur er spurningin einung- j
is þessi:
Er .það heppilegt að verja lengst-
um tíma til þess að læra dauðu I
málin? væri ekki hægt að nema
eitthvað annað gágnlegra, prakt- j
iskara í þeirra stað? og oss finst
sem allir þeir, er skoða þetta mál
til hlítar, verði að komast að þeirri
niðurstöðu, að ástæðurnar verði
bæði þyngri og fleiri, er með því
inæla, að ryðja þeim úr sessi.
Aðrar þjóðir, sem komnar eru
miklu lengra en vér á vegi ment-
unar og menningar, hafa þegar stig-
ið spor í þessa átt. Það er gamall
og góður málsháttur, að vér lær-
um ekki fyrir skólann, heldur fyr-
ir líflð, en eftir því sem skóla-
mentun vor er nú, virðist mega
snúa þessum setningum við, að
því er oss snertir. Ætli prestarnir
á íslandi gætu ekki eins vel stáðið
i stöðu sinni, þótt þeir hefðu var-
ið að ininsta kosti styttri tíma til
grískunáms og latínu? ætli það
væri ekki nauðsynlegra fyrir þá,
að geta talað við tækifæri skýrt
og skipulega, án þess að þurfa að
sitja kófsveittir heilan dag á und-
an hverjum ræðustúf, til þess að
búa sig undir og tína svo alt, upp
af blöðum illa og óáheyrilega?
ætli það væri ekki nær fyrir þá
að læra dálítið meira í nýju má-
unum, t. d. ensku, til þess að
þeir þurfi ekki að standa eins og
glópar, glápandi á útlenda ferða-
menn, án þess að skilja nokkra
setningu, þegar þeir heimsækja þá,
sem mentaða menn, lærða menn,
og vilja fræðast af þeim um hitt
og þetta? Annars finnst oss ekki
þörf að mæla frekar með afnámi
griskukennslu og latínu, það vinn-
ur æ meira og meira fylgi, þrátt
fyrir það, þótt einstakir „forngripir"
haldi í það dauðahaldi. Latínu-
skólinn, eða réttara sagt lærði skól-
inti, á að vera til þess að búa menn
sem bezt undir lifið og þar þarf
kennslu að vera öðruvísi háttað
að möi'gu leyti en nú á sér stað.
Ilöfum vór áður ritað um það
helzta í þá átt í þessu blaði og
vísum til þess þeim, er lesa vilja.
Þá er að minnast á stóra málið, •
deilumálið mikla, háskólann, sem
sumir hafa viljað gera að stórkost-
legri og ægilegri grílu. „ísafold"
hefir nýlega minst á það mál og i
er ekki armað að hej7ra, en hún j
vilji nú fyrir hvern mun hafa há-
skóla. Ivveðst hún áður hafa fyigt |
þeirri stefnu, en það er hlægilegt !
misminni. Yý munum ekki bet- j
ur en að hún hafl einmitt verið j
andstæðinguy þessa máls. „í’jóð- j
ólfur“ og „Ðagskrá" eru þau blöð, j
sem hafa haldið því frarn, en „ísa-
fold“ e/chi. Þa.ð gleður oss samt j
að hún er nú komin á þá réttu
skoðun, að háskóli eígi að vera
hér heima. Ég man eítir því í
gamalli sögu, að sagt er að ekk- i
ert sé svo aumt., að ekki sé betra !
að hafa það með sér en m*>ti, cg
það er eflaust satt.
Flestir íslendingar, sem náms-
veginn ganga, læra eitt af þrennu: .
lögfræði, guðfræði og læktiisfræði.
Tvent hið síðartalda eiga þeir að
vísu kost á að nema hér heima,
en bæði löggjöfin og stjórnin hafa
tekið saman höndum til þess að
gera það næstum frágangssök að
nota þesfear stofnanir, þar sem
hafnarsmognu kandidatarnir eru
altaf látnir sitja í fyrirrúmi fyrir
þeim er, heima hafa numið, og það
þótt hinir fyi/nefndu standi þeim
langt að baki. Ef þetta er ekki
banatilræði við þær stofnanir, er
vér nú höfum, þá vitum vér ekki
hvað banatilræði er.
Éingið í sumar ætti að sam-
þykkja lög um háskóla, þar sem
kend væri guðfræði, læknisfræði, lög-
fræði og Norræna, og ekki nóg með
það, þingið ætti að hafa þau ákvæði í
lögunum, að kandidatar af íslenzka
háskólanum gengi fyrir þeim, er
erlendis hefðu lært. Ef sú stefna
er heppileg að draga mentunina
inn í landið, sem vér vonum að
enginn mæli á móti, og vitum að
enginn sannur íslendingur gerir, þá
verður líka að gera eitthvað til
þess að hvetja menn til að nota
það, sem fæst heima, en ekki gera
þeim þá afar-kosti að þeir sjái sér
vænna að flýja landið, á meðan
þeir eru að búa sig undir lífsstarf
sitt.
Aldrei heflr komið nokkur skyn-
samleg ástæða á móti því, að
kenna hér lög, og hún er ekki til
að vorri hyggju. 'Skóli þessi ætti
að geta haft afarmikla þýðingu í
þá átt, að auka álit vort í aug-
um grannþjóða vorra. Eins og
vór mintumst á, ætti að kenna
þar Norrænu og kenna hana vel.
Hreysti n.
[Niðurl.j
Hreystin, hófið og ráðsvinnan
er eins töfrahornin og töfrapyngj-
urnar: Hornin fyltust ávalt aftur,
hve mikið sem úr þeim var drukk-
ið, ef þau voru ekki tæmd, en
væru þau tæmd, fyltust þau aldrei
framar; eins voru pyngjurnar, þær
fyltust ávalt aftur ef siðasti pen-
ingurinn var aldrei tekinn úr þeirn,
en væri hann tekinn, fvltust þær
aldrei og voru alt af tómar. Fram-
fa-ra- og blómaþjóðirnar hafa allar
tærnt hornið og sumar framfara-
og blómaþjóðirnar, sem nú eru,
virðast vera að drekka það í botn.
1 staðinn fyrir sólskin hreystinnar,
sparseminnar og mannkostanna,
kemur þoka og korgur munaðar
og bleyðiskapar. Hugurinn hættir
að hafa viðræður við stjörnuleiftrið
í himinblámanum; í þess stað sekk-
vur hann sér ofan í spekina og
fremdina á skytningi. Þar lýsa
honurn hræfarlogar eyðileggingar
og ófrægðar og skina fegurra í
augum hans en himinljósin.
Ég hefi enga trú á þeirri þjóð,
sem æpir í hverri þraut og kallar
starf og áreynslu ánauð og þræla-
kjör, eða sem býr sér til óteljandi
þarfir- úr hégóma og flugnayængj-
um, og lætur flugnavængjaglamp-
ann ginna sig ígildrur; ekki gildr-
ur sem búnar eru til fyrir refl,
heldur gildrur sem reíir búa til
fyrir sauðL Fjóð, sem lætur alt
dýrmæti sitt og helgasta sveita
Þingið ætti nú þegar að veita ein-
hverjum efnilegum manni styrk til
þess að lesa rækilega Norrænu í
því skyni. Yér stöndum betur að
vígi í því tilliti, en nokkur önnur
þjóð, og það stendur oss næst að
kenna þessa grein. Oss er engin
vorkunn á að kenna hana svo vel
að skölinn fyrir það fengi á sig
orð og álit og þjóðin yxi við það
ekki all-lítið. Skólinn ætti a.ð geta
orðið fyrirmynd í þeirri grein.
Þangað myndu sækja Danir, Svíar
og Norðmenn, þótt þeir, ef til vill
yrðu ekki margir.
Andstæðingar háskólamálsins
hafa það eitt með öðru að ástæðu
tL móti honuro, a.ð hann verði að
engu merkur, og verði einungis
þung byrði en aíli oss engrar
frægðar, einskis álits; en í þessari
grein, Norrænukennslunni, ætti
hann ekki einungis að stánda jain-
fætis öðrum háskólum á Norður-
löndum, heldur að geta tekið þeim
langt fram. Það er illa áhaldið
ef það getur. ekki orðið.
til þess að ala flugnahöfðingja og
þý þeirra, og ber ánauðarfesti um
hálsinn; sjálfkjörna ánauðarfesti.
Éó aðrar eins þjóðir vinni að frarn-
förum og vinni vel, stendur samt
á skildi framfaranna: „dýpra og
dýpra“ svo enginn veit livar lend-
ir þá er drukkið er út úr horninu
og heróp andans þagnar.
Bleyði, kveifarskapur og sérhlífni
er gagnstætt hreystinni; það er
uppspretta allrar vansælu, eymdar
og ófrægðar. Éá verður alt að
ógnunum, alt að emjandi þrautum,
alt að nauðurigarboðum; maðurinn
býr sér til harðstjóra úr hverju
viðviki, nauðsynin verður að harð-
stjóra svipum, þá er eins og öll
áreynsla komi við kviku. Þessu
lundarfari bleyðiskaparins íylgir og
munaðarsýkin. „Nú svínbeygði ég
Vátnsdælagoðann“ sagbi Bergur
rakki. En það er ekki Bergur
rakki, sem svínbeygir nú göðana,
það er brennivín og glysvarningur,
hégómi og flugnavængir, sem Ás-
geir Sigurðsson kveður um í aug-
lýsingum.