Dagskrá - 29.04.1899, Page 1

III. No. 40.
Reykjavík, laugardaginn 29. apríl.
1899.
Tíl minnis.
Bæjarstjórnar-fundir 1. og 3. Fmtd. í
mán., kl. 5 síðd.
ITátækranefndar-fundir 2. og 4. Fmtd. í
mán. kl. 5 siðd.
Forngripasafnið Mkd. og Ld. kl. 11—12
árd.
Holdsveikra-spítalinn. Heimsóknartími
til sjúklinga dagl. kl. 2—'All2-
Landsbankinn kl. 11 árd. til 2 siðd. —
Bankastjóri viðst. kl. ÍH/V—IV2 síðd.
Annar gæzlustj. vidstaddur kl. 12—1.
Landsbókasafnið. Lestrarsalur opinn
dagl. 12—2; á Mán d.,Mvkd. og Ld.
til kl. 3 síðd., og þá útlán.
Náttúrugripasafnið (Glasgow) op. kl.
2—3 á Sunnudögum.
Reykjavíkur-spítali. Okeypis lækning-
ar Priðjad. og Föstud. kl. 11—1.
Söfnunarsjóðurinn (í barnaskól.) oj). kl.
5—6 síðd. 1. Mánd. í hv. mán.
Augnlækningar ókeypis 1. og 3. Föstud.
í hv. mán. á spítalanum kl. 11—1.
Tannlækningar ókeypis 1. og 3. Mánad.
í hv. mán. lcl. 11—1., Hafnarstr. 16
(V. Bernhöft).
Finamáí í surnar.
—o—
IV.
[Framh.].
Takmðrkun fyrir síjórnaa*-
baráffu vorri.
(Eimreiðin bls. 41).
„Ef vór eigum að geta gert oss
nokkra von um árangur af stjórn-
arbaráttu vorri, verðum vér jafn-
an að hafa það hugfast, að vér
megum aldrei fara út yfir þann
grundvOll, er vér nú stöndum á.“
Svo spyr hann, og það ekki ófyr-
irsynju: „Hvað er róttur grundvöll-
ur? Áður hafði ísland óskertan
rótt eftir gamla sáttmála. Þetta
gátu menn gert með fullum rétti
fram að 1871, nú getum vér það
ekki“, segir hann ennfremur, „þvi
nú er réttargrundvöllur vor breytt-
ur og hin fornu landsróttindi vor
ekki framar óskert. Þau vóru
skert með stöðulögunum, að sönnu
móti vilja vorum, en þó á lögleg-
an hátt. Er þá ekki löngu búið
að innlima ísland í Danmörku?
Jú, sannlega, það var gert fyrir
28 árum með stöðulögunum 2. jan.
1871, þar var ákeðið, að ísland
skyldi vera óaðskiljanlegur hluti
Danaveldis. Innlimunin er hór svo
skýrt tekinn fram, að enginn vafi
getur á leikið. Með orðunum óað-
skiljanlegur hluti Danaveldis, eru
líka grundvalla.rlögin lögleidd á
íslandi. “
„Yér megum aldrei fara út fyr-
ir grundvöllinn í stjórnarbaráttu
vorri.“ En ég spyi- nú með liöf-
undinum, hver er sá grundvöllur,
og hver heflr' rétt á því að tjóði-a
oss ;i einliverjum grundvallarbletti?
Lögmenn geta skorið úr því, hvaða
lög það séu, sem Danir hafa sam-
ið í þeim tiigangi, að binda oss á
einhverjum grundvelli, en það er
stjórnfræðin, sem á að skera úr
því, hvort oss sé heimilt að leita
út af þessurn grundvelli eða ekki,
en hún dæmir eftir sögulegum rétt-
indum, þjóðarrétti og nauðsyn.
Það er lögmannsins að ákveða
hvað séu lög, og dæma eftir þeim.
En stjórnfræðin dæmir um það,
hvort lögin séu rótt eða röng,
heimil eða óheimil, gagnleg eða
skaðleg. Lögmaðurinn getur að
sönnu dæmt lög ógild, ef þau ber-
sýnilega brjóta niður löghelgaðan
rótt einstaklings eða almennings.
Yér stöndum ekki á neinum dönsk-
um lagaboða grundvelli, sem. vór
megum ekki leita út fyrir; vér
leitum að og sækjumst eftir grund-
vélli til að standa á, það er grund-
völlur þjóðaréttarins og stjórnfræð-
innar. Hún hugsar um annað og
meira en það, hvað séu lögbönd
á einni þjóð, sem hún vegna van-
rnegnis getur ekki af sór slitið.
Hún spyr að því, hvaða rétt. hún
eigi. Hvort rétti hennar sé ekki
hallað. Hún spyr hvers þjóðin
þurfi til að ná menningu og þrif-
um. Hún fellir lög úr gildi og
býr til önnur í þeirra stað. Ilún
er drotning laganna. Pað er eft-
ir henni, sem málefni þjóðanna
eiga að dæmast, en ekki lögum,
sem troða rétt þeirra. Stjórnfræði
og lögvísi eru aðskildar vísinda-
greinir, þó. þær séu í sumum at-
riðum skyldar að veru. Lögmað-
urinn lærir hvað séu lög, og að
dæma eftirþeim. Flestir lögmenn
eru engu gildari stjórnmálamenn
heldur en greindir bændui', og hafa
fæstir gefist betur á þingum en
þeir; það er því hógóminn einber,
að vitna til lögmanna í stjórnar-
málefnum, því þeir hafa mjög lítið
í þeim numið, og geta verið beztu
lagamenn, en mjög ónýtir í stjórn
vísi. Það standa allir hlutfallslega
jafnt að vígi í henni, sem ekkert
hafa í henni lært, svo lögmenn
ei'U engir biblíustaðir, þó þeir fylgi
Yaltý að málum, til að sanna
með þeim gagn og farsæld af vand-
séðum nýmælum, né heldur óða-
mála-málgögn þeirra. Vér neiturn
því þverlega, að nokkurt lagaboð
bindi oss á nokkrum gj'undvelli,
svo oss sé óheimilt að brjótast
áfram til að ná grundveíli þjóð-
réttar vors og' nauðsynjar. Vér
erum skyldir að slíta af oss þessi
Valtýs fúa slitur.
fá er að líta á stöðulagakenn-
inguna. Höf. segir að þau hafi skert
rétt. voni og innlimað ísland í
Danmörku. Er það þá að innlima
og skerða sjálfstjórnarrétt, fiá því
áður viðgekst, að aðskilja fjár-
hag ríkisins, að fela landirm á
hendur, að mildu eða rnestu leyti
sérstjórn sína? er þaðinnlimunar at-
höfn að setja landshöfðingja, sem
hefir alla yfirstjórn landsins í sór-
stjórn þess, annaðhvort fullnaðar-
yfirstjórn, eða stjórn með nokkru
eftirliti ráðgjafans fyrir Island? Ég
vildi að Danir héldu áfram með
innlimanir af sömu tegund. Kon-
ungsfulltrúi sagði á alþingi 1869,
þegar mikið var talað um stöðu-
lögin, bls. 736, að stöðulögin heftu
ekkert rétt íslands, hann væri sam-
ur eftir sem áður; þau væru ein-
ungis til að ákveða (constatera),
stöðu landsins í ríkinu.
Pá kemurmálsgreinin: „Óaðskilj-
anlegur hluti Danaveldis". Hún
á nú að reka á smiðshöggið. Um
hana segir konungs fulltrúi 1869
bls. 723 „frá þeirn tíma (1262)
hefir ísland aldrei verið ríki út af
fyrir sig“. Þýðingin var sú að
orðin: „ Óaðskiljanlegur hlut.i Dana-
veldis hefði enga aðra þýðingu
en þá, að ísland mætti eklci slitna
úr sambandi við Danmörk1'. Eftir
gamla sáttmála getur ísland ekki
verið aðskiljanlegur hluti Dana-
veldis. — „Með sérstökum landsrétt-
indum“; þá eru þessi orð ekki
ótraustur liður í innlimuninni, en
höf. þarf • þeirra ekki með, honum
nægði langsamlega það, sem kom-
ið var. Meira áleit stjórnin við
þurfa á þjóðfundinum. Éá ætlaði
hún að innlima, en með því að
láta íslendinga mæta á ríkisþingi
og landsþingi Dana. Öll löggjöf
skyldi ganga gegnum dönsku þing-
in og ríkisráðið. Alþingi standa
jafnfætis efri sveitarstjórnarmálum
í Danmörku. Stjórnin var ekki
lítilþægari en þet.ta með innlim-
un.
En öllu er þessu haganlega fyr-
irkomið hjá höf., innlimunarkenn-
ingin á að sannfæra landið um.
það, að það innlimist ekki frekar
en orðið er, þó það sarnsinni setu
íslands ráðgjafa í ríkisráðinu. Svo
er hann nú búinn að hreinsa frá
rótinni, hann byggir nú eðlilega
hvað ofan á annað, hann sker
ekki legginn í sundur í miðjunni,
né vingsar rótarlausum blöðum, eins
og fylgismenn hans, það er auð-
séð að blöð hans og blóm spretta
upp af samkynja rót.
Þá kemur kenning höf. um það
að B. Sveinsson hafi samþykt
það á þingi 1869 að ráðgjafinn
sæti í ríkisváðinu. „1869“ segir höf.
„samþykti þingið með 21 atkvæð-
um af 27 svolátandi tillögu. „Jafnt
og hinir ráðgjafar ríkisins á
ráðgjafimi fyrir ísland sæti í rík-
isráðinu, og liefir ábyrgð á stjórn-
inni“, bls. 345: Svo segir höf.“
„Éess má og geta, að þessi tillaga
var þá borin fram af hinum nú-
verandi forvígismanni Benidikt.sk-
unnar, einmitt sama manninum,
sem nú hamast mest á móti nk-
isráðssetu ráðgjafans."
Til að sýna, hve ráðvandlega
hér er farið með málefni, verður
að geta þess, hvernig á stóð á
þinginu 1869, þá var nú fyrst. og
fremst ríkisráðshællinn þannig
að öllum óaði við honum. Þá
lagði konungur fyrir þingið 2 frum-
vörp, annað um stjórnarlega stöðu
íslands í ríkinu, hitt um stjórnar-
skrá. Éá va.r enginn annar kostur,
en ráðgjafinn skyldi sitja í ríkis-
ráðinu, og ábyrgð skyldi þingið
sækja gegnum ríkisþingið. Nefnd-
in lagði til að fella bæði frum-
vörpin. Konungs fulltrúi var orð-
inn leiður á þófinu og hótaði því
að málið skyldi þá aldrei framar
verða lagt fyrir þingið, og hann
skyldi aldrei frarnar leggja því liðs-
yrði. Undir þessum kringumstæð-
um tókst B. Sveinsson það á hend-
ur, að vera miðlunarmaður milli
konungsfulltrúa og nefndarinnar.
Býr hann þá til breytingaratkvæði
þetta: „Þangað til öðruvísi verð-
ur ákveðið með lögum, sem ríkis-
þingið og alþingi samþykkir, felur
konungur annaðhvort einhverjum
af ráðgjöfum sínum eða, sérstökum
ráðgjafa þau sérstök íslenzk mál-
efni, sem útheimta staðfestingu
konungs, sem íslands ráðgjafa,
jafnt og aðrir ráðgjafar konungs,
hefir hann sæti í ríkisráðinu og
hefir ábyrgð á stjórninni." Með
þessu bjargaðiB. Sveinsson stjórnar-
skrármálinu. Lað var- lagað en
ekki felt. Pað var samt aðeins
til málsbóta fyrir þingið. Konungs-
fulltrúi sagði það yrði ekki sam-
þykt, þegar hitt var felt [bls.
654].
Svona ljúfar voru kringumstæð-
urnar, þegar B. Sveinsson kom
með þessa tiilögu. En að hann
hafi verið þess ófús, sýnir byrjun-
in: „E’angað til öðruvísi verður
ákveðið með lögum.“ I. bls. 589
talar hann af sínu eigin: „Ég^ vii
i einu orði taka það fram, hvað
það er, sem frumvörp þessi eigin-
■lega. vantar, það er hjartað í hverri
stjórnarskipun, nefnil. ábyrð stjórn-
arinnar fyrir þjóðinni. Konungs-
fuiltrúi segir erfitt að koma þessu
fyrir, ,en þetta er þó öldungis nauð-
synlegt, svo nauðsynlegt, að það
er óhugsandi Constitution, óhugs-
andi nokkurt sjálfsforræði á ís-
landi, nerna þessu sé komið öðru-