Dagskrá - 29.04.1899, Síða 2

158
vísi fyrir en gert er í frumvörp-
unum. Viðleitni stjórnarinnar að
breiða yfir þenna galla frumvarps-
ins dugir því eigi, hann verður að
* dragast fram“.
Það þykir ekki hæfa heiðarleg-
um mönnum, að hanga í smá-
göllum í ritgerðum, sem þeir ráða
ekki við, en ekki er það heiðar-
legra að skapa einhverjum mein-
ingu eða skoðun, eftir því sem
hann talar þegar úr verstu vand-
ræðum er að ráða, og af tvennu
illu verður að taka hið skárra. Svo
bazlið með það að koma Benedikt
í þessu efni í mótsögn við sjálfan
sig, er óhlutvendni, sem hlýtur að
verða árangurslaus í sannsýnna
manna augum. Ég hefi með öðr-
um fleirum sýnt fram á það, á
hve góðum grundvelli Valtýr stend-
ur. Ég veit þér munið skilja það,
háttvirtu landar, að þegar eitt-
hvert málefni er bygt á tómum
ranghverfum og umsnúningi á
öllu sönnu og skynsamlegu, muni
það viðsjárvert vera. Ég tek
þetta. eins og sýnishorn. En rit-
gerðin morar öil af jafnröngum
röksemdum, það væri ekki hægra
að tína það alt saman heldui- en
að flétta reipi úr sandinum. Éað
hefir inargur tortrygt fræðslu ann-
ara, þegar hún hefir morað af
ranghverfum, þó færri bei' hafi
verið í skyrinu en hér eru. Væri
nú stjórnarástand vort eins og
Valtýr lýsir því, væfi oss ekki til
setu boðið. Sama má segja um
fyfgismenn hans og hann sjálfan,
því lærisveinninn er ekki yfir meist- •
aranum.
Það ætti ekki illa við að Val-
týsar hefðu kerlingarsvuntu úr
þorskhöfði fyrir fána, þegar þeir
fagna sigri yfir Benedikt í ríkis-
ráðsmáinu; það væri þeim sannar-
lega samboðið; eins gætu þeir með
henni krýnt stjórnkænsku sína í
innlimunarröksemdunum o. fl. o. fl.
eftir því sem að fráman er sýnt.
Framh.
BÆKUR OG RÍT
SESVD „DAGSKRÁ.‘<
—o—
Aldamót VIII. ár. Ritstjóri
séra Friðrik J. Bergmann. Winni-
geg 1898.
Rit þetta er Jang myndarlegast
af hinum kirkjulegu tímaritum
vonim, og einskorðar sig ekki við
eitt sérstakt efni, heldur gefur því
flestu gaum, sem við ber, og nokk-
urs er vert. Vér getum ekki að
því gert, að oss finst altaf sem
þeir skrifi af meira fjöri og lifandi
sannfæringu, með meiri hita, meira
lífi, Vesturheimsprestarnir, en prest-
ar vorir hér heima. Það getur
ekki verið af neirmi hlutdrægni fyr-
ir oss, því vér höfum aldrei talist
í þeim flokki, sem níðir ait heima,
en fofar alt erlent um skör fram.
Andlegu straumarnir hljóta að
vera sterkari þar vestra en hér og
þeir prestar þar, sem vér höfum
nokkuð heyrt eða séð eftir, eru
gæddir meiri mælsku og tala bet-
ur til tilfinninganna, með öðrum
orðum hafa meiri prestshæfileika,
en vér eigum hér að venjast. Má
þar til nefna þá: séra Friðrik J.
Bergmann, sóra Jón Bjarnason,
séra Hafstein Pétursson, séra Jón-
as A. Sigurðsson o. fl. Éótt vér
séum alveg gagnstæðrar skoðunar
við þá í mörgum atriðum, þá virð-
um vér þá eigi að síður mjög fyr-
ir það, að þeir auðsýnilega bera
fram mál sitt af sannfæringu; það
er ómögulegt að þeim yrðu lögð
svo fögur orð í munn ella. Það,
að vita mann halda fram máli
sínu af innilegustu sannfæringu,
og brennandi löngun til þess að
koma því áleiðis, vekur hjá manni
djúpa lotningu fyrir þeim, sem það
gjörir, hvað sem um skoðanirnar
er að segja að öðru leyti.
Fremst í ritinu eru „Landskjálfta-
ljóð“ í tólf flokkum, eftir séra
Valdemar Briem. Þar er margt
fagurt erindi, eins og allstaðar hjá
Valdemar, en víða eru eintóm orð
sett „í eyður verðleikanna" eins
og Steingr. kemst að orði. Ljóðin
eru yfir höfuð mjög fögur og eink-
ar lipur og létt.
Þá er fyrirlestur eftir séra Frið-
rik J. Bergmann, er hann nefnir
Quo vadis? (hvert ferðu?), er fyr-
irlestur þessi 40 bls., og einkar
vel saminn. Miðar hann allur að
því, að sýna fram á, að vér nú á
tímum ekki síður en fyr á öldum,
getum rakið feril drottins í lífi
þjóðanna og séð höndina hans leið-
andi, suma til sigurs, en aðra til
ósigurs; ekki eftir handahófi, held-
ur launandi sumum og hegnandi
öðrum, hverjum eftir því, sem
hann verðskuldar. Fyrirlestur þessi
flytur margar heilnæmar kenning-
ar, ágætlega framsettar, lipurt,
ljóst og skiljanlega. Höf. sýnir
fram á, að oftast sé að leita ógæf-
unnar hjá sjálfum sér, hver mað-
ur eigi og geti smíðað sína eigin
gæfu, undir handleiðslu og stjórn
drottins.
fað er eitt í þessari grein, sem
víðar kemur fram hjá Vesturheims-
prestum: Þeir álíta að öll kristni
og allur guðdómur sé að deyja
út hér á landi, og dæma það alt
eftir ytri siðum; eftir bókstafnum,
ekki eftir andanum. Vér viljum
mótmæla þessu sem algeriega röngu.
Vér álítum að sannur kristindóm-
ur sé sífelt að aukast á meðal
vor; kærleiksverkum fjölgar og þau
eru ávextir kristindómsins. Þar
'með er alJs ekki sagt, að þetta
mætti ekki vera á hærra stigi; og
þótt djúpt sé telrið í árinni hjá
höf., þá er honum það fyrirgefandi,
því liann talar af lifandi sannfær-
ingu og brennandi áhuga. Yftr
höfuð er grein þessi stór-merkileg
og þess verð að vera lesin af hverju
mannsbarni á íslandi.
Næst er „Ræðan hennar móður
hans,“ eftir Jan Maclaren, Jjómandi
faJleg saga og vel þýdd. Éá er
kvæði eftir séra Matthíás „ Ambátt
drottins", gott kvæði, eins og vænta
mátti. Þar næst er prédikun eft-
ir séra Jón Bjarnason „Um bind-
indi“ og höfum vér aldrei heyrt
né séð, betur talað máli þess frá
þeirri hlið, kristindómslrliðinni. Á
einum stað kemst höf. þannig að
orði: „Að því, er til vor mann-
anna kemur, er hálfur kristindóm-
urinn bindindi og að þvi, er til
guðs kemur, er allur kristindóm-
urinn bindindi, og enn segir hann,
að það að stofna bindindisfélög
hafi vafalaust verið eina skynsam-
lega og kristilega ráðið til þess að
stemma stigu fyrir drykkjuskapa-
syndinni. Hafi séra Jón þökk —
þúsundfalda þökk fyrir þessa ágætu
ræðu sína. Þá koma „Tíðareglur
kirkju vorrar“, eftir séra Friðrik
J. Bergmann. Þar er það talið
mikilsvert og sjálfsagt, sem vér
höfum áður bent á í „Dagskrá",
að prestar tini ekki alt upp af
blöðum, lesi ekki altaf dauðan
bókstaf án hugsana, án tilfinninga,
í stað þess að tala Jifandi orð út
úr sínu eigin Jijarta. Það gladdi
oss mjög, að lesa það, að prestur-
inn er þar öldungis sömu skoðun-
ar og vér, og vér viljum enn á
ný vekja athygli íslenzku prest-
anna á þessu atriði. Þeir ættu að
lesa vel þessa ritgerð.
Þar á móti þykir oss óþarflega
margbrotið það guðsþjónustusnið,
sem séra Friðrik bendir á. Það
myndi ekki miða stórum til þess
að gera menn betri eða kristilegri.
Þó ber því ekki að neita, að há-
tíðlegar athafnir, fagur söngur og
margbreyttur o. fl. þvílikt hefir
mikil og djúp áhrif á hugi manna.
Síðast í ritinu er „Undir lindi-
trjánum" það eru ritdómar, og
víða mjög góðir. Þó er það eitt,
sem höf. hefir gert sig sekan í;
hann dæmir það alt of hart og
ósanngjarnlega, sem er á móti
skoðun hans eða kenningum kirkj-
unnar, og það er lionum ekki fyr-
irgefandi, jafn mentuðum manni
og skynsömum. Harðast hefir
þetta komið niður á David 0st-
Jund og Guðmundi Friðjónssyni.
Hann segir að orðfæri Guðm. só
samantvinnað af sérvizku, tilgerð
og fordild. Hann tekur upp rang-
hermi um Guðm. eftir Einari Hjör-
leifssyni og bríxJar honum um
það. Hann talar um að Guðm.
hafi nú loksins gefið út bók eftir
sig. Yeit hann það ekki að Guðm.
er kornungur, fátækur alþýðumað-
ur, sem hefir samið Jjóð sín og
sögur, jafnframt því sem hann heflr
orðið að berjast fyrir tilverunni
án nokkurrar verulegrar hjálpar,
og heflr gert mikið samt? Það
eru fleiri menn en prestar til í
heiminum, sem betur fer, og þess
vegna koma þeir tímar að Guðm.
fær réttJátari dóm en þenna.
Þá fer höf. ekki siður villur veg-
ar í dómi sínum um Yeginn til
Krists. Kveður hann hr. 0stlund
hafa haft þessa bók til þess að
smeygja sér inn og halda fyrst
fram öðru en þvi, sem aðallega
só kenning þeirra aðventista. Það
er rétt eins og höf. hafl tekið þetta
eftir Ljósinu, en vér verðum að
mótmæla þvi, að það sé satt, sem
það segir. 0stlund hefir komið
hér fram hreint og djarft, án þess
að vilja láta menn halda að hann
kendi annað en hann gerir í raun
réttri samkvæmt trú sinni, og
ekki þarf séra Friðrik að tala um
trúarofsa að því, er hann snertir,
það getum vér Reykvíkingar, sem
satt viljum segja, betur dæmt urn
en hann. Að kenning hans sé
ólútersk og óevangelisk held ég að
fðir verði til að fallast á. Það
er skaði þegar jafn gáfaðir, mentaðir
og góðir menn eins og séra Frið-
rik er, gera sig seka í þessari
synd. — Að finna það Bjarna kenn-
ara Jónssyni til foráttu að 3 menn
hafi kostað útgáfu bóka hans,
flnst oss satt að segja ekki við-
eigandi, það er svo að sjá af rit-
dómunum um Baldursbrá, sem höf.
vilji láta velja nefnd, sem ákveði
hverjir skuli hafa leyfl til þess að
setja fram hugsanir sínar í ljóð-
nm — og helzt vera sjálfur einn
í nefndinni. Slíkar kenningar eru
ekki samboðnar frelsisanda vorra
daga. Meginþorri manna elskar
ljóðin og óskar eftir þeim og hví
þá að svifta menn þeirri saklausu
skemtun, sem þeir hafa af því að
lesa þau? Þrátt fyrir einstöku
atriði, er vér höfum fundið ástæðu
til að flnna að, óskum vér helzt
Aldamótum inn á hvert heimili á
íslandi og óskum vér þess að vér
ættum marga jafnheita og and-
ríka menn hér heima og höfund-
ar þeirra eru.
(íarðyrkjukverið 1899. I því
eru nokkrar stuttar og gagnorðar
ritgerðir, fróðlegar fyrir almenn-
ing. (Kartöfiurœkt og Mómold eftir
Á. Th., Nýir sáðyarðar eftir Aðal-
stein Halldórsson, Kartöfiusýkin
eftir Einar Helgason, Eins árs blóm-
plöntur, Rabarberplantan og Hrafna-
klukkubróðir eftir sama. Og loks
upplýsingar um Garðyrkjufélagið
eftir séra Þórh. Bjarnarson.) Kver-
ið er vel úr garði gert, bæði að
innra og ytra búningi.
Almaiiak fyrir árið 1899,
geflð út í Winnipeg af Ólafl S.
Þorgeirssyni; einkar fróðlegt og
vel samið. í því eru t. d. fæðing-
ar- og dánardagar ýmsra merkis-
manna, bæði íslendinga og annara,
í staðinn fyrir messurnar gömlu,
og eru það góð skifti og skynsam-
leg. Innihald almanaksins er:
Thnatalið, Dagatafla fyrir árið 1900,
Saga barnsins (eftir Charles Dickens),
Safn til landnámssögu Vestur-
sJslendinga í Nýja-ísiandi, fróðlegt
mjög og vel samið, Maðurinn,
Hvað kostar barnið? Ráðaþáttur,
Haust- og vetrarís, það svarar
kostnaði, Tómstundirnar, Sparsemi,
Uppskerutiingl, Gyðingurinn gang-
andi, Um hestinn, Trjáiviður til
geymslu, Um vatnsafl, Ýmsir mceli-
kvarðar, Ferðhraði, Dýpstu námar,
Fiskmergðin, Helztu viðburðir og
mannalát meðal íslendinga í Vest-
urheimi. Almanakið er veJ þess
vert að það nái útbreiðslu hér á
landi; ekki síður en fyrir vestan haf.
Svava; alþýðlegt mánaðarrit,
geflð út í Vesturheimi, ritstjóri G.
M. Thompson; fróðlegt rit og skemti-
legt að mörgu leyti.
Stjarnan; útgefandi Stefán B.
Jónsson í Winnipeg. Þar er margs-
konar fróðleikur, sem nytsamt væri
og gagnlegt fyrir menn að lesa.
Sex smárit eftir Einar Joc-
humsson, flest í ljóðum, þrjú nefn-