Dagskrá - 01.05.1899, Síða 1

DAGSKRÁ.
III. No. 41.
Reykjavík, mánadaginn 1. maí.
1899.
Til minnis.
Bœjarstjórnar-fundir 1. og 3. Fmtd. í
mán., kl. 5 síðd.
Fátækranefndar-fundir 2. og 4. Fmtd. í
mán. kl. B síðd.
Forngripasafnið Mkd. og Ld. kl. 11—12
árd.
Holdsveikra-spítalinn. Heimsóknartími
til sjúklinga dagl. kl. 2—3V2-
Landsbankinn kl. 11 árd. til 2 síðd. —
Bankastjóri viðst. kl. IB/2—IV2 síðd.
Annar gæzlustj. vidstaddur kl. 12—1.
Landsbókasafnið. Lestrarsalur opinn
dagl. 12—2; á Mán d., Mvkd. og Ld.
til kl. 3 síðd., og þá útlán.
Náttúrugripasafnið (Glasgow) op. kl.
2—3 á Sunnudögum.
Reykjavíkur-spítali. Okeypis lækning-
ar Priðjad. og Föstud. kl. 11—1.
Söfnunarsjóðurinn (í barnaskól.) op. kl.
5—6 síðd. 1. Mánd. í hv. mán.
Augnlækningar ókeypis 1. og 3. Föstud.
í hv. mán. á spítalanum kl. 11—1.
Tannlækningar ókeypis 1. og 3. Mánad.
í hv. mán. kl. 11—-1., Hafnarstr. 16
(V. Bernhöft).
Pingmál í sumar.
—o—
IV.
[Framh.].
Takmörkun fyrir stjórnar-
baráttu vorri.
[LÉIÐRÉTTING: Seiini«t;i bl.,
1. síðu, 2. dálki neðstu línu vant-
ar eftir orðið „fjárhag", orðin:
„landsins frá fjárhag" 0. s. frv.
2. síðu 1. dálk, 47. og 48. línu að
ofan, hafaorðin: Væri þeirn sann-
arlega samboðið" slæðst einhvern-
vegin inn í handritið.].
„Valdið út úr landinu". Þegar
hann er búinn áð fimbulfamba og
gullinkamba um ráðgjafann, sem
er íslendingur, segir hann: „Hvaða
vald getur nú verið hér um að
ræða? Ekki það vald, sem lands-
höfðingi nú hefir til að ráða ýms-
um málum til lykta, veita ýms
embætti 0. s. frv. Því við þeim
á ekkert að liagga. Það getur því
að eins verið átt við afskifti hans
af löggjafarmálum og þeim öðrum
málum, er liggja undir úrskurð
konungs eða stjórnarinnar. En
hefir landshöfðingi þá nokkurt veru-
legt vald í þessum málum? Nei,
hann hefir aðeins tillögurétt í þeim,
en valdið sjálft er hjá stjórninni
og landshöfðingi verður að lúta í
lægra haldi, hvenær sem henni
þóknast aðbeitaþví.“ Hér fer nú
doktorinn fljótt yfir sögu, sem við
er að búast, því hann hefir talað
það að sögn í votta viðurvist, að
hann vilji alt valdið út úr landinu.
Við fyrri valdslið landshöfðingja,
sem hann telur, segir hann: „ekk-
ert eigi að hagga við honum."
Hann getur aðeins sagt, að það
standi ekkert um það í frumvarpi
sínu, að hagga því, um annað veit
hann ekkert, og gæti ekkert sagt,
ef hann vildi orðvár maður vera.
Hann kallar það viðrinisstefnu. að
auka vald landshöfðingja. í „Dag-
ens Nyheder" 1885 stóð. fegar
stjórnin ærðist mest yfir endur-
skoðuninni, stóð tillaga um það,
að gera landshöfðingja að vii'kileg-
um landshöfðingja, með miklu úm-
boðsvaldi. Þetta var stjórnarblað,
og greinin sýndist ekki viðrinis-
legri en stjórnvizka Valtýs.
En til leiðbeiningar fyrir almenn-
ing, ætla ég að sýna vald það,
sem inn í landið kom með lands-
h öf ðingj aembættinu.
Landshöfðinginn framkvæmir,
undir yfirumsjón ráðgjafans fyrir
ísland, hið æðsta vald yfir hinum
sérstöku málum Islands í landinu,
Samkvæmt hinum gildandi lögum
og tilskipunum.
2. gr. „Landshöfðinginn skal
gera uppástungur til ráðgjafans
fyrir ísland í öllum sérstaklegum
íslenzkum málum, sem eftir þeim
reglum, sem hingað til hafa um
það gilt, hafa komið, eða eftir
nánari ákvarðanir kunna að koma
beinlínis undir úrskurð konungs.
Sömuleiðis skal hann senda ráð-
gjafanum þau mál, sem eru þess
eðlis, að semja þurfi um þau við
hina ráðgjafana, eða sem sam-
kværnt tilskipun eða sérstaklegri
ákvörðun ráðgjafans fyrir ísland,
koma beinlínis undir úrskurð
hans.“
3. gr. „Landshöfðingi gerir
uppástungur til stjónarráðsins um
ný lög og aðrar almennar ráðstaf-
anir í þarfir íslands, sem honum
kann að finnast vera ástæða til.
Landshöfðingi er yfirmaður allra
embættismanna í landinu. Hann
veitir ferðaleyfi öllum embættis-
mönnum í iandinu. Þegar em-
bætti eru laus, skipar hann þau
þangað til þau eru veitt. Hann
víkur embættismönnum úr em-
bætti um stundarsakir, þangað til
ráðgjafinn úrskurðar, hvort að þeir
skuli sæta lögsókn eða ekki.
Landshöfðingi setur umboðs-
menn og ákveður veð þau, er em-
bættismenn skulu setja, og ákveð-
ur bústaði þeirra, þar sem þess
þarf.
Landshöfðingi hefir æðsta vald
yfir innlendum póstmálum og fénu
til þeirra.
Lanþshöfðingi hefir æðsta vald
yfir útlendum fiskiveiðum hér við
land. Þurfi ekki samninga við
útlendar þjóðir.
Landshöfðinginn hefir vald til að
íella fullnaðarúrskurði um sveitar-
málefni.
Allar skýrslur, sem áður gengu
til stjórnarráðanna í Kaupmanna-
höfn, ganga nú til landshöfðingja,
og eru kyrrar í landinu.
Landshöfðingi veitir flestöll brauð
eftir uppástungum biskups.
Landshöfðinginn gefur út, sam-
kvæmt þeim tilskipunum, sem um
það gilda, eftirfarandi konungleg
leyfisbréf 0. s. frv.:
a. leyfisbréf þau, sem nefnd eru
í konungsúrskurði 25. maí 1844,
3., 4. og 5., til þess að ganga í
nýtt hjónaband. Undantekningar
frá D. L. 3—16—8.
b. leyfisbréf til ættleiðingar, sem
nefnd eru í konungsúrskurði 13.
des. 1815, og konungsúrskurði 23.
des 1874, I, 2.
c. uppgjöf frá eða lækkun á
sektum, sem fyrir - er mælt í síð-
astnefndum úrskurði I, 1. sem
ekki fara fram úr 50 kr., svo og
leyfi til hjónaskilnaðar, samkvæmt
téðum úrskurði, 1, 4, og 5.
Landshöfðinginn skal yfir höfuð
að tala, gjöra út um þau mál,
sem snerta hina innlendu stjórn
íslands, með þeim undantekning-
um, sem nefndar erú í annari
grein.
Landshöfðinginn er í fra.mkvæmd-
inni hart nær óháður fjármálaráð-
gjafi. Að sönnu bætir ráðgjafinn
stundum inn í fjárhagsáætlun lands-
höfðingja upphæðum, er sótt er um
beint til ráðgjafans og umsóknin
hefir ekki komið á skrifstofu lands-
höfðingja.
Stjórnarfrumvörpin semur lands-
höfðingi. Það ber við, að ráðgjaf-
inn breytir þeim eitthvað litið.
En vilji stjórnin koma dönskum
lögum hér að, sendir hún þau á-
valt landshöfðingja til álita, áður
en hún sendir þau til þings. Þann-
ig gengur þetta í framkvæmdinni,
og tiltöluiega eru þær tillögur fáar
frá landshöfðingja, sem stjórnin
aðhyllist ekki.
Þetta er nú ekki.svo lítið inn-
lent vald, sem landshöfðingarnir
hafa haft i framkvæmdinni siðan
embættið var stofnað. En það
vald, sem kemur fram í fram-
kvæmd kalla ég verulegt vald, svo
hefir það reynst á Englandi- Það
er ekki hyggilegt að hreyfa við
þessu valdi með nýmælum, sem
líklegast yrðu til ils eins, og þó
þau í einhverju litlu og' óverulegu
hefðu gott í för með sór, yrði það
aldrei þúsundasti hluti móts við
þá hættu, sem innlenda valdinu
stæði af því. Hvað margir munn-
ar sem standa á blístri, hangir
þetta innlenda vald á veikum þræði
ef Yaltýs frumvarpið gengur fram.
Alt, sem viðvíkur löggjöf og til-
1 lögum um stjórnanuál, fellur ger-
samlega, svo álítur Yaltýr. Og
hvað umboðsvaldið snertir mun
sérskildi ráðgjafinn vilja hafa mat
sinn en engar refjar.
Valtýr skiftir valdi landsköfð-
ingja í tvent, og segir að ekki eigi
að hagga valdi hans til að ráða
ýmsum málum til lykta, veita
ýms embætti o. s. frv., treysti
þeir nú þessu loforði, sem vilja.
Henrik Bjelke lofaði hka í Kópa-
vogi, loforðin stóðu um hans daga.
síðan ekki við söguna meir. En
loforð Valtýs tel eg óvíst að standi
um hans daga, hvað þá lengur.
En í hinum liðum tiilöguréttar
ins telur hann litla eftirsjá og
telur það ekkert verulegt vald þó
stjórnin að eins mjög sjaldan ó-
nýti tlilögur hans, en ég lít löng-
um að litlu og þykir eftirsjá í
þessu valdi út úr landinu, tilbún-
ingi stjórnarfrumvarpa, fjárhags-
umráðum og réttinum til þess að
gjöra uppástungur um almenn
málefni. Ég vil ekki láta mitt
víst fyrir annara óvíst. Væri það
nú lögleitt að landshöfðingi bæii
ábyrgð fyrir konungi og þingi þá
er stjórnin komin inn í landið
yfir sérmálunum, og lægi það nær
ef valdið væri ótætt í sundur eins
og það nú er, en þjóðerni ráðgjaf-
ans og ábyrgðin á að tryggja vald-
ið í landinu, þar um dálítið seinna.
Valtýsar hafa engu meiri rétt
til að spá allri þeirri dýrð, sem
þeir spá um ráðgjafann, heldur
en ég að geta þess til, að mest
alt vald landshöfðingja hyrfi út úr
landinu þegar ráðgjafi þeirra væri
sestur á laggirnar, því getgátur
mínar styddust þó við reynslu um-
liðinna tíma, og innræti hinnar
dönsku stjórnar, sem alt af hefir
þjáðst af innlimunarsýki.
Svo er að öllu samanlögðu öid-
ungis óvíst hvort að ráðgjafi Val-
týs gerði meira gagn en ógagn
við lagastaðfestingu. Hann yrði
bundinn við ríkisráðið í öllum mál-
um, sem oss þvkir mestu varða,
jafnvei þó altýsar þagni Valdrei á
því skriílega og munnlega að bera
ofan í íslandsráðherrann það, sem
hann segir í bréfinu 29. maí
1897.* Sagnir þeirra um það efni
hlýtur að vera óreiðumál, ráðgjaf-
inn veit hvað hann segir, svo hafa
fleiri Danir látið í Ijósi sömu skoð-
un og hann og enginn er vorum
kæru herrum samdóma.
Þeir sem hljóða nú mest, og
rymja yfir ástandinu, sem er,
mundu varla verða frýnilegri álit-
*) Fullnaðarúrslitum er fyrirfram
svarað í þessu blaði.