Dagskrá - 01.05.1899, Síða 2

162
um en nú, þegar Valtýsan væri
búin að sitjajafn lengi að vöidum
eins og stjómarfarið, sem nú er.
Það er annars furðanlegt, hve fá-
ar ástæður þessir hljóðabelgir nefna.
Þeir hafa kvartað undan því, hve
lítinn ’ þátt stjórnin taki í laga-
samningi. Það verður sjálfsagt
notalegra hjá blessuðum Isiend-
ingnum í Höfn, heldur en hjá
landshöfðingja hér á landi. fá eru
lagasynjanir. Ég hefi sýnt nægi-
lega fram á það, að þessi nýbreytni
veitir enga verulega tryggingu í
því efni, sem meðferð ísiands mála
í ríkisráðinu.
J. B
Samband vort við Dani
Og
griindvallarlögin,
Vér erum ekki í neinu sambandi
við Dani nema samkvæmt gamla
sáttmálanum 1262. Ekkert annað
samband er til milli vor og þeirra,
sem bygt er á þjóðrétti og almenn-
um mannkynsrétti. Eigi sambönd
milli þjóða að byggjast á þessum
rétti, verða þau að grundvallast á
samkomulagi þjóðanna eða þjóða
og stjórnenda, eins og var í gamla
sáttmála. Þá gerðu íslendingar
samning við Hákon gamla Noregs-
konung og þann sáttmála hafa ís-
lendingar aldrei reynt að upphefja.
Éó stjórnendur valdbjóði lög i
stjórnarskipunarmálum, er það hern-
aður án vopnaburðar, ofbeldi og
yfirgangur, sem enginn réttur bygg-
ist á og sem er gagnstætt öllum
rétti. Enginn annar samningur er
til enn í dag en gamli sáttmálinn
milli íslendinga og Dana, fyrir ut-
an hina valdboðnu stjórnarskrá frá
1874. íslendingar samþyktu hana
sem bráðabirgða t.ilraun til sam-
komulags miili sín og Danastjórn-
ar. Hvort sem orðalagið var harð-
ara eða vægara í niðuriagsatriðum
alþingis í uppástungunum um
stjórnarbótina 1873, sýna þau samt
að hér skortir gersamlega sam-
þykki þingsins til þess að taka gilda
hina tilvonandi sljórnarskrá, öðru-
vísi en sem bráðabirgða stjórnar-
skipunariög.
Rikiseríðalögunum sleppi ég; þau
verðá líklega aldrei hér að þrætu-
epli. En öll þau lög, sem bundu
ísland við einveldi, eru fallin með
afsali Friðriks konungs 7. sjálfs.
Að einveldis-afsal konungs hafi náð
jafnt til íslands og Danmerkur,
efast enginn um; það er iíka auð-
velt að sýna það. Það sýna glögt
loforð konungs 1848, 1849 og 1852
og meira þarf ekki til að sanna
það að konungur hafi afsaiað sér
einveidi yíir ísiandi.
Stöðulögin eru ekkert annað en
afsal stjórnarinnar á nafngreindum
réttindum vorum. En íslendingaj- |
marg neituðu þeim sem stjórnar-
skipunarlögum, enda eru engin |
stjórnarskipunaratriði í þeim, ann- j
að en afsal frá Dana hendi. ís-
lendingar tóku við því, sem afsalað j
var, án þess að skuidbinda sig í
nokkurn máta til að fella það nið- j
ur, sem enn er útistandandi í
vörzium Danastjój-nar af réttindum
vorum og nauðsyn. Hvaða lög
eru þá til, sem stjórnarskipunar-
lög, er íslendingar hafi skilyj-ðis-
laust undirgengist samkvæmt þjóð-
rétti, önnur en gamli sáttmáh?
Konungur kvaddi nokkra íslend-
inga til að mæta á löggjafarþingi
Dana, er samdi grundvallarlögin.
Ekki samt í því skyni, að þeir
bindu íslendinga á nokkurn hátt,
eins og sjá má af loforðum konungs
23: sept. 1848. ísland lá á þessu
þingi milli hluta í véböndum kon-
ungsloforðanna þegar grundgalla.r-
lögin voru samin. Grundvallar-
lögin viðvíkja eingöngu stjórnfrelsi
Dana sjálfra, þau eru stjórnarskrá
hins takmarkaða einveldis handa
Dönum út af fyrir sig, óviðkom;
andi takmörkun einveldisins á ís-
landi; þau hafa engin ákvæði um
það,oggátu heldur ekki haftþað sam-
kvæmt þjóðaréttinum. Grundvall-
arlögin koma því íslandi ekkert
við og þeim kemur ísland ekkert
við og geta ■ aldrei orðið hér lög-
leidd nema með samþykki íslend-
inga, þvi þau eru stjórnarskipunar-
lög. Konungi eg íslendingum,
sem staddir voru á grund-
vailarJaga-þingi Dana, láðist það
eftir að sjá um það, að grundvallar-
lögin undanskildu svo mikið af ein-
veldi konungs, þó hann að öðru
leyti hefði slept einveldi, að honum
hefði verið heimilt a.ð semja við
íslendinga um stjórnarbót þeirra
án íhlutunar hins danska ríkisráðs.
Þessu hefði þó konungur mátt fram
koma, en konungur og Islendingar
reiddu sig ófyrirsynju á loforð kon-
ungs og héldu þess mundi ekki við
þurfa. En þegar ráðgjafarnir voru
sestír að völdum með hinum lög-
gefandi þingum, hii ðir danska lög-
gjafarvaldið Jítið um loforð konungs
og skeytir því að engu. að það
nái fram að ganga. Af þessari
óframsýni konungs felur hann hinu
danska löggjafar og stjórnarvaJdi
einveldi það, er hann hafði yfir ís-’
landi en ekki Islendingum sjálfum
og brýtur þar með á oss þjóða-
réttinn eins og Jögfræðingur sýnir
glögglega í ísafold. Pegar konung-
ur þannig hafði ofurselt einveldi
sitt yfir Islandi dönsku löggjafar
•valdi fara ráðgjafarnir að herja og
ætla, sé þá fyist fyrir aJvöru að
leggja landið undir sig og gerðu
fyrst hina viðfrægu grundvallar-
laga-atlögu á þjóðfundinum 1851,
en urðu frá að hvej'fa.
Nú finna þeir upp á þvi loka-
ráði að búa til ríkisráðshælinn og
lialda þeir hafi rétt til þess að
binda oss við hann. En hann er
nú eins og a.Jlar þeirra tilraunir
gagnstæður þjóðaréttinuin. Hann
átti að vera þröskuldur í vegi
fyrir því að vér næðum frelsi voru,
fyrirvari ofbeldis og yfirgangs.
Þeir ætluðu að fela grundvallar-
Jögiri í þessum hæl og binda oss
' við hann. Þessi þröskuldur er illur
veftur í vaðmáli fyrir réttindi vor
og honum er alt af viðbarið þá
er vér leitum réttinda vorra og
nauðsynjar og af því vænta Danir
góðs að láta bylja á bæxlunum
á honum og vilja með einhverju
yfirskini koma honum inn undir
þjóðaréttarhelgi með því að vér :
gæfum einhverja samþyktar-tegund
til þess að bindast um þenna
hæl. En þar er undir komin rétt-
ur og nauðsyn vor og niðja vorra,
að vór gefum hér enga minstu
átyllu til samþyklds; það hljótum
vér að varast eins og heitan
eldinn. Vörumst í þessu efni dæmi
feðra vorra og látum ekki flekast
eins og þeir gerðu, af nokkrum
flækjum, fagurgala, loforðum, mál-
æði eða lagayfirvarpi til neins þess,
er með nokkurri hártogun yrði
teygt í þann veg að vér sa.m-
þyklíjumst bindingunni við ríkis-
ráðshælinn, í þvi hljótum vér að
vera jafn eindregnir og þjóðfundar-
menn voru 1851.
Éví til þess munu nú refarnir
skornir með Valtýs frumvarpi að
vér í blindni, hugsunarleysi, leiðslu,
vankunnáttu gefum þegjandi sam-
þykki vort til þess að láta binda
oss við ríkisráðshælinn, hér þarf
ekki meira en þögn eða einhver
skilyrði, sem telja má til sam-
þykkis. Vér höfum hingað til bar-
ist móti því með hnefum og hnúum
að bindast um þenna hæl. Pað
sýna bezt endurskoðunarJögin. Éegj-
andi samþykki er alloft. tekið gilt.
Það komast margir hlutir í fram-
lcvæmd og úrslit án þess samn-
ingur og úrslit séu ákveðin með
greinilegustu orðum, sem hugsast
geta og er alt álitið gott og skuld-
bindandi. fjóðir verða að láta
óvilja sinn í ljósi með ótvíræðum
orðum eigi þær að geyma rétt
sinn óskertan. Alt hukl, hálfvelgja
og þögn er hættuleg fyrir þjóða-
réttinn.
Valtýs menn hafa margar vara-
teygjur og tannaglamur til að
breiða yfir þenna tilgang með
frumvarpið. Þeir segja það sé
ekki nefnt í frumvarpi Valtýs að
ráðgjafinn yfir sérmálum íslands
eigi að sitja í ríkisráðinu, það sé
með öðrum orðum ekki nefnt að
sérmálin eigi að útkJjást í ríkis-
ráðinu. En svo koma skilmálarnir:
Málið skal falla niður nema því
að eins að allar kröfur séu niður
feldar, bæði sú að sérmálin liggi
ekki undir ríkisráðið og allar aðrar,
er vér fylgjum fram, só þess nokk-
ur kostur að fá að smjúga inn í
þetta net og láta þar við sitja
þangað til netstúfurinn er graut-
fúinn, hvort sem stjórnin yrði þá
ráðalaus að eyrlita það. Hvað
skyldi nú vera gildandi til sam-
þyktar, ef ekki alt þetta ? Ef vér
göngum að öllu þessu þó vór ger-
um það þegjandi, get.a Danir bund-
ið oss við hælinn sinn svo vér
ekki losnum samkvæmt þjóðarétt-
inum og þá þurfum vér ekki leng-
ur að veina undan þvi að berjast
fyrir róttindum vorum og niðja
vorra. Valtýs Jögmenn hafa oft
vandað dóma sína og vita það
manna bezt að oft er dæmt eftir
anda laganna og ástæðum, mál-
efna og saka, -þó ejfiðara sé að
sýna ástæðurnar með bókstöfum,
lieldur en það yrði að sýna það
að vér samþytumst ríklsráðshælinn
ef vér gengum inn á Valtýsfrum-
varpið. Éó eru stjórnendur miklu
djarfai'i í því að draga ályktanir
af atvikum og skilyrðum heldur
en nokkui'n tíma dómendur. fyr-
ir utan það hvað þeir þurfa oft
engar ástæður aðrar en ofbeldið
og kraftinn. AJt þetta vita lög-
menn Valtýs betur, en ég veit
það þó fullvel til að geta fullvissað
yður um það, landar, að danska
stjórnin treystir sér fullvel til þess
og er fullfær um það að nota
samþykt á Valtýs frumvarpi sem
fullnaðarsamþykt á því að hún
megi fara að hugsa fyrir böndun-
um og ætla oss bás við hælinn;
og þá erum vér, samkvæmt þjóða-
réttinum, innlimaðir í ríkisráðið,
eða Danmörku, með öllum vorum
sérmálum og sérstaklegu ástæð-
um, og mun það draga dilk eftir
sór. Þetta er nú hvorki meira né
minna en gersamlega gagnstætt
stjórnarskránni 1874. Henni hefir
auðvitað verið tylt niður við hæl-
inn, en gagnstætt þjóðarétti, og
hennar eigin orðum, en nú á að
kippa því í liðinn, svo þjóðaréttur-
inn fái rétt með samþykki voru,
en svo geia orðin ekki mikið fyr-
ir sér. Éað stendur í stjórnar-
skránni, að vér höfum löggjöf og
stjórn út af fyrir sig í sérmálun-
um. En ríkísráðið er nú enginn
afkimi útaf fyrir sig. Hór vantar
ekkert í stjórnarskrána; orðin:
„út af fyrir sig“ ákvarða stjórn-
ina yfir sérmálunum. Hún á líka
að vera út af fyrir sig. Konung-
ur gat haft nóga leiðbeiningu í
orðunum: „út af íyrir sig“, til
þess að laga stjórn sérmálanna
eftir stjórnarskránni. Ríkisráðið
er hin almennasta og yfirgrips-
mesta stjórn, sem til er í Dana-
veJdi, og samsvarar ærið illa sér-
stakri löggjöf og stjórn. Löggjöf
og stjórn út af fyrir sig getur
ekki haft aðra þýðingu en þá, að
löggjöfin og stjórnin sé undanþeg-
in hinu almennasta og yfirgrips-
mesta valdi ríkisins, að konungin-
um frátöldum, sem stjórnarskráin
tilgreinir, að skuli hafa hið æðsta
vald yfir sérmálunum, ásamt með
alþingi. 1 danska textanum eru
orðatiltækin enn sterkari. Þar er
„sin egen“, í staðinn fyrir, „út af
fyrir síg“. fað þýðir, „sína eigin“
„Sína eigin löggjöf og stjórn“, væri
því nær orðunum. En skyldu
Danir ekki missa spón úr askin-
um sínum, ef vér færum að lög-
festa alt ríkisráðið, og banna þeim
alla nytsemi þess? En spauglaust;
er það ekki einnaf göllum á stjórnar-
skránni, að yfirstjórn sérmálanna
er ekki samkvæm orðum hennar
og anda? Dað stafar alt af ríkis-
ráðshælnum, hann truflar öll
lög vor, og rétt. Og værum
vér losnaðir af honum, ætti
Danastjórn bágara með' að hafa
hendur í hári voru. Dað er því
ekki að undra, þó stjórninni sé
ant um, að Yaltýsfrumvarpið gangi
fram, eða þó Valtýr og vinir hans
séu fullir af orðum andagiftarinn-
ar, er síður um að tala.
Stöðulögin lögleiða hér grundvall-
arlögin eftir kenningu Valtýs með
þessum orðum „óaðskiljanlegur
hluti Danaveldis", svo hér er alt
felt og skelt! Ráðgjafinn segir í
brófinu aftur 29. mai 1897, að
stöðulögin og stjórnarskrá vor
sé bygð á grundvallarlögunum.
Hór verður ekki dæmt um hvort
stjórnvizkan skín skærar lijá ráð-
j