Dagskrá - 13.05.1899, Page 1

I

DAGSKRA.
--- -.-----

III. No. 44. p Reykjavík, laugardaginn 13. maí. 1899.
Til minnis.
Bœjarstjórnar-fundir 1. og 3. Bmtd. í
mán., kl. B síðd.
Fátælcranefndar-fundir 2. og4. Pmtd. í.
mán. kl. 5 síðd.
Forngripasafnið Mkd. og Ld. kl. 11—12
árd.
Holdsveikra-spítalinn. Heimsóknartími
til sjúklinga dagl. kl. 2—31/2.
Landsbankinn kl. 11 árd. til 2 síðd. —
Bankastjóri viðst. kl. lF/a— H/g síðd.
Annar gæzlustj. vidstaddúr kl. 12—1.
Landsbókasafnið. Lestrarsalur opinn
dagl. 12—2; áMán d., Mvkd. og Ld.
tii kl. 3 síðd., og þá útlán.
Náttúrugripasafnið (Glasgow) op. kl.
2—3 á Sunnudögum.
Keykjavíkur-spitali. Okeypis lækning-
ar Priðjad. og Föstud. kl. 11—1.
Söfnunarsjóðurinn (í barnaskól.) op. kl.
B—6 síðd. 1. Mánd. í hv. mán.
Augnlækningar ókeypis 1. og 3. Föstud.
í hv. mán. á spitalanum kl. 11—1.
Tannlækningar ókeypis 1. og 3. Mánad.
í hv. mán. kl. 11—1., Hafnarstr. 16
(Y. Bernhöft).
„Ráðgjafinn á þingi“,
--0—
[Niðurl.]
Mór sýnist alt efnið í skiln-
ingstrénu vera samskonar spádóm-
ar og Krukkur sál. hefði setið
blindfullur á spáhjallinum, þvi hann
var aldrei tryggur bindindismaður,
og annars engum trúr. Æ-i! það
er eitthvað svo neðritiygðalegt við
allan þennan spádóms-vefnað, sem
er svo fláráður og villandi, að hann
hlýtur að afvega leiða alia óhygn-
ari menn. En satt er bezt að
segja um hann, að svo illa hefir
spádómurinn tekist, að ekki er
líklegt að hann hitti marga svo
óhygna menn að þeir sjái ekki
gegnum netið, en svo eru slæð-
urnar fullar af táldrætti og blekk-
ingartilraunum, að ekki er líklegt
að svo villandi dýki af ódrengskap
felist í nokkrum manni, eins og
þetta er, svo ég verð að ímynda
mór, og get ekki annað, að Skiln-
ingsbækill sé upprunninn frá ein-
hverjum svartálfum. Og að í skiin-
ingstrénu hafi búið höggormur, sem
skreið í myrkri með dýrgripinn
þangað, sem hann áleit hægast
að nota eitrið. Og svo enginn
vissi fyrri en það var búið að
læsa sig gegnum merg og bein
á þeim, sem það var ætlað. í’að
skilur þó hver maður að ekki
er það tilgangslaust að skríða svona
í dimmunni. Og varla getur held-
ur verið tilgangslaus hin ráðkæna
ákefð og ofurkapp, sem skilnings-
tréð hefir lagt á það, að komast
óhjndruð áfram. En er það þá
tilgangurinn að hefja og græða
íslenzku þjóðina? Lítið hafa svart-
álfar lagt þess konar í vana sinn.
Aldrei fyr heflr slíkur fáni verið
haflnn á neðsta sal ísafoldarprent-
smiðju. Og slíkir fánar eru sjaldan
reistir af skriödýrum.
„Enginn flugufótur fyrir mótbár-
u*num.“ í þessari grein, sem á
eftir fer, verður ekki betur séð, en
að skilningsbækill hafi skoðað skjól-
stæðinga sína í spegli.
Greinin hljóðar þannig: „Enn
hefir engum manni tekist að færa
nokkur gild rök fyrir því, að oss
geti orðið minsti bagi að þvi, að
þiggja tilboð stjórnarinnar eða það
myndi færa stjórnarfar vort á nokk-
urn hátt aflaga.“ Ekki er það þó
fyrir það, að ekki hafl það verið
reynt. Jafn ofsafengnum tiiraun-
um hefir aldrei vei ið beitt í stjórn-
armáli voru, eins og gegn þessu
stjórnartilboði, og sæmd þeirra
manna, er því hafa fylgt fram.
En enga mótbáruna hefir noklcr-
um manni tekist að sanna, svo
framarlega sem þær ófarir séu
ekki að kenna hæfileikaskorti, þá
óverjandi. Sá gengur ekki sekur
af þingi, sem sjálfur dæmir. Það
er heldur engin von á því, að það
gangi betur að sjá ástæður þarna
í neðsta salnum, heldur en í efsta
salnum. Ástæður ætti skilnings-
tréð ekki að fást við. Pað hefir
aldrei haft ástæður, og veit ekkert
hvað ástæður eru. Þó það ræki
úr sér augun á ástæðum, sæi það
enga. Ef að það ætti að fara með
ástæður, bryti það þær undir eins
úr hálsliðnum. Skiiningsbækill
hrekur ekki með ástæðum, en hann
hreytir vanalega ’ í þeirra stað
skömmum, eins og illhryssingur,
sem hvorki lítur á annara mál,
eða málsástæður. Hann segir: þú
átt að þegja, ég er að tala og á
að taia. Það sem hann réttir að
andstæðingum sínum um ofsa-
fengnar tilraunir, á mestalt við
hann sjálfan. Ræða hans er vana-
lega samsett. af orðunum: bíræfni,
vitleysa, misskilningur, frámuna-
leg fásinna, bríxl um afturhald og
það, að vilja fyrirmuna þjóðinni
frelsi og framfarir, hatur, ofstæki
o. s. frv. Því fleira mætti margt
til tína, af sömu tegund. fað hafa
allir séð, sem lesið hafa skilnings-
tréð, að þar úir og grúir af þessu,
og eiginlega er alt innihaldið beislc-
yrði og orðháksskapur, í staðinn
fyrir efni og meining. Orð, sem
eru'álitin kjarnbezt til að skamm-
ast. Þá eru nú tilraunirnar. Skjól-
stæðingar Skilningsbækils hafa ung-
að út mestu kynstrum af Mor-
monabókum og blöðum. Eimreið-
in Andvari, stundum 5—6 biöð,
stöðugt 3, sum af þeim láta al-
drei aftur munn. Hinumegin kann
að mega telja 2—3 blöð. Sum
hafa örsjaldan hreift við máiinu,
og öil hreift við því á stangli.
Þetta lýsir ljósast; hvorir sækja
með meira æði og kappi. B. Sveins-
son heflr ritað bækling. Svo kom
skriðkvikindið. „Að ég ekki tali
um röddina; hún er eins og í reið-
um holgóma keisara eða reiðum
páfa, þegar einhver efast um, að
hann sé óskeikull. Endurskoðend-
ur hafa þar á móti líkst daufum
Alt útlit er á því, að skilningstréð
reiði sig ekki mikið á kraft og
sannleika málefnisins. Bls. 18,
þjóðin getur beitt kröftum sínum
til efnalegrar velgengni og andlegra
framfara og hvers kyns menning-
ar, þegar nýi ráðgjaflnn er kom-
inn. í>að er ekki lítið sem hann
hefir í pokahorninu sínu og alt
streymir það inn á þingið, frá rík-
isráðinu danska. En af þeirri stjórn
sem nú er, stafar alt böl, Kaup-
staðarskuldirnar, öll óhagsýni og
vankunnátta, öll niðurníðsla lands-
ins og það er stjórnarfarinu, sem
um er að kenna, að öll moldar-
hreysi eru ekki orðin að Aladins-
höllum; af því stafar alt fram-
taksleysi, fátækt og yanþekking.
fað er að sjá, sem hún hafi lært
af dönsku stjórninni, sem nú á
að verða uppspretta eldinganna og
lífsins, þegar hún kemur að valdi
sinu inn á þingið. Var það ekki
svona með höfuðsmenn danastjórn-
ar? Gerðu þeir ekki alþingi að
ensku parlamenti? Og ekki var
það lítil árgæzka og gullöld, sem
af þeim stóð. Það er ekki ný bóla
þó svona færi. Iíann verður naum-
ast ættleri, ráðgjaíinn eða ríkis-
ráðið. fá gróa grænir laukar og
drýpur smjör af hverjum kvisti,
alt er því að þakka, að ráðgjaflnn
kemur úr ríkisráðinu með valdið.
Getur ekki landshöfðingi verið
ieiðtogi þings og þjóðar? spyr skiin-
ingstréð, „en neitar því.“ „Ekki
nema hann verði ráðgjafl." í>að
er eftir því, ekki vel kynjað augna-
ráð ráðgjafans, þó hann geri ekki
annað en líta á málin. Hann ger-
ir ekki annað; lítur á málatilbún-
ing landshöfðingja, nema þá sjald-
an er hann breytir þeim eitthvað
lítið. Skyldi það ekki geta vegið
upp á móti þessum óhollu augum
ráðgjafa, að landshöfðingi liflr hér
árið út og árið inn, með þjóðinni,
sýpur súrt og#sætt með henni, og
er altaf við hendina, með vald sitt
til hvers sem taka þarf. St.rit
þjóðarinnar gengur gegnum afltaug-
ar hans, og hann horfir á. alla
hennar viðleitni með eigin augum
og sér hvað hún getur og ekki
getur. Dýrlingur Yaltýs lifir hér
*/2 af tímanum. Hann lifir mest-
allan tímann með Dönum, og sýp-
ur með þeim sætindi og hóglífi.
Hér má vera mikill mannamunur
ef að málaundirbúningur ráðgjafa,
yrði betri eða hagkvæmari íslandi
en hjá landshöfðingja. Sá ráðgjafi
sem situr í Höfn, verður að hafa
gott ímyndunarafl, eigi hann að
taka iandshöfðingja fram. . Svo
dragast skjöl og skýrslur burt úr
landinu. Alt sem þarf að fá úr
þeim, verður þá að koma utan
yfir poilinn.
Það hofir engin áhrif þó lands-
höfðingi búi málin undir þegar ráð-
gjafinn samþykkir tilbúning, þó
skilningsbækill neiti því ranglega á
bls. 20. Skilningstréð segir að oss
liggi mikið á að hætta við stjórn-
arbaráttuna. En segir þó hvað
eftir annað — því alt er nógu
marg tekið-— að sigur í stjórnar-
baráttunni verði miklu auðfengnari
eins og alt annað gott, þegar kjör-
gripur Yaltýs er kominn. í>á er
kenningin þannig, að oss liggi mest
, á. að hætta þegar sigurinn er auð-
unninn. Ég held hann gæti ekki
talið hershöfðingja hughvarf um
þetta. Svó getur nú líka verið að
stjórnin þurfi að láta landsmenn
laga eitthvað stöðulögin, svo þeir
skilji innlimunina. Svo eftir kenn-
ingu skilningsbækla er ekki að
hugsa til hvíldar í stjórnarskrár-
baráttunni. En getum. vér ekki
slept því, að trúa lærimeistaranum
í þessu líka eins og öllu öðru, en
l’ærum setninguna, ef vér þurfum
að skrifa ættingjum vorum, þessa
nl., að oss liggur á að hætta við
stjórnarbaráttuna af því að sigur-
inn verður auðfengnari. Þegar
skilningstréð er að níða stjórnina,
sem nú er, framfarir landsmanna,
sem mun vera 7 sinnum upp-
staglað í skilningsbækli og ekki
sjaldnar tekin upp lofdýrðin um
kraftinn, sem gengur út af Valtýs-
ráðgjafa, þá kemur sem glöggast í
ljós, að það muni gróðursett vera
af álfum eða árum neðri bygða,
ég er nú líka orðinn hálf hjátrú-
arfullur sioan ellin fór að sækja
að mér, því allir þeir, sem í Ijósi
búa, geta naumast annað en dázt
að framförum landsins á rúmum
20 árum síðastliðnum, þó margt
og mikið vanti. Hefir þá stjórn-
in engan þátt átt í þessum fram-
förum? Hún hefir ávalt einkum
á seinni árum virst standa nokkru
framar en þjóðin. Hún hefir enga
krafta heft, leyst suma, sem heftir
voru og stundum hefir hún boðið
fram meira fé en þegið hefir ver-
ið, og hvatt til framtakssemi og
mentunar með fjárframlögum. En
bundin hefir hún verið við þingið
og krafta og hugsunarhátt þjóðar-
innar. Ef ráðgjafinn hans Valtýs
gerði það ekki, hlyti hann að vera
einn af goðunum. Allir hafa litið
svo á, sem vit þykjast á hafa, að
stjórnin liafi vei gefist og lítið hefir
heyrst um hana annað af efsta
sal ísafoldarprentsmiðju fyrir Val-
týr farið. Vægastur er dómurinn
á þeirri stefnunni hjá honum, að
landshöfðingi yrði ráðgjafi. En það
sé ófáanlégt. í>vi stjórnhr hafi
ekki eins þvertekið fyrir neitt
| eins og það að ráðgjafinn væri