Lögberg-Heimskringla - 13.01.1966, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 13. JANÚAR 1966
Lögberg-Heímskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Edilor and Busines* Manager: INGIBJÖRG JÓNSSON
Board of Directors' Executive Committee
President, Grettir Eggertson; Vice-President, S. Aleck Thorarinson; Secretary,
Dr. L. Sigurdson; Treasurer, K. Wilhelm Johannson.
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Prof. Haraldur Bessason, chairman; Dr. P. H. T. Thorlakson, Dr.
Valdimar J. Eylands, Caroline Gunnarsson, Dr. Thorvaldur Johnson, Rev. Philip
M. Petursson. Vancouver: Dr. S. E. Bjornsson, Gudlaug Johannesson, Bogi
Bjarnason. Los Angeles: Skuli G. Bjarnason. Minncapolis: Hon. Valdimar Bjorn-
son. Grond Forks: Dr. Richard Beck. Iceland: Birgir Thorlacius, Steindor Stein-
dorsson, Rev. Robert Jack. London: Dr. Karl Strand.
Subscriplion $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorized as second class mail by the Post Office Department, Ottawa,
and for payment of Postage in cash.
Ræða SIGURÐAR LÍNDALS hæslarétlarritara 1. des.:
Varðveizla þjóðernis
Ein athyglisverðasta ræða, er við höfum lesið í blöðum
frá íslandi, er ræða sú er Sigurður Líndal hæslaréllarritari
flutti á þjóðfrelsishálíð slúdenta í háskóla íslands 1. desem-
ber 1965, enda var hún birt í fleslum ef ekki öllum dag-
blöðum Reykjavíkurborgar.
Ræða þessi slær á viðkvæma strengi; hún lætur kunnug-
lega í eyrum okkar Veslur-íslendinga. Síðan við komum
hingað fyrir rúmum 90 árum höfum við óttast um afdrif
þjóðernis okkar og tungu og höfum reynt á ýmissan hált að
varna því að týnasl í þjóðahafinu hér vestra. Ræður sams-
konar þessari hafa verið flutlar í þúsunda lali á þessum
árum — á íslendingadögunum og öðrum samkomum V.-ís-
lendinga, skáld okkar hafa brýnt fyrir okkur í máltugum
ljóðum að varðveita íslenzka þjóðararfinn. íslenzk blöð og
límaril hafa verið gefin út í þeim lilgangi að varðveita
íslenzkt þjóðerni; þjóðræknisfélag var stofnað og háskóla-
stóll í íslenzkum fræðum, svo fátt sé nefnt. En okkur kemur
á óvænt, að þjóðræknisbarállu verði nú að heyja á íslandi
sjálfu — ættlandi okkar.
Við leyfum okkur að birta ræðu Sigurðar Líndals í
Lögbergi-Heimskringlu — fyrri hlula hennar þessa viku. - I. J.
* * *
ÞJÓÐERNI ÍSLENDINGA er
grundvöllur sjálfstæðrar til-
veru þeirra og því undirstaða
atburðar, sem í dag er minnzt
er þessi sjálfstæða tilvera
þeirra var lögformlega viður-
kennd fyrir 47 árum.
Ef íslendingar vilja halda
þá braut, sem mörkuð var 1.
desember 1918, hlýtur hann
öðrum dögum fremur að
vera dagur íslenzks þjóðernis,
og telst það góðs viti, að stúd-
entar láti sig nú þetta mál
varða öllum öðrum málefnum
fremur.
Hvað er þjóðerni?
Ekki er mér kunnugt um,
að til sé algild skilgreining á
orðinu þjóð eða þjóðerni, og
má ekki líta á það, sem hér
mun sagt verða sem neina
tilraun til slíkrar skilgrein-
ingar, heldur einungis við-
leitni til að varpa örlitlu ljósi
yfir þessi hugtök.
Meðal fólks, sem lifir í lang-
varandi lífssamfélagi, verður
margvísleg blóðblöndun. —
Skyldleikasambönd þau, sem
af stofnast, verða mikilvæg
fyrir andleg sameinkenni
þessa fólks. Verður það einnig
fyrir margháttuðum áhrifum
frá landslagi, loftslagi og
náttúruauðlindum þeim, sem
á landssvæðinu eru. Hafa
þessar aðstæður allar m.a.
áhrif á atvinnuhætti og hvers
konar lífsvenjur.
Verður þannig til meðal
fólks þessa meiri og minni
samsvörunaf hugsunarháttur
og verðmæta mats. Þetta fólk
eignast sameiginlegar sið-
venjur og erfðir, sameiginlega
sögu — það fær á sig sameig-
inlega eðlisþætti og verður að
einni sjálfstæðri heild — einni
þjóð.
Þjóðerni er þannig þau and-
legu sameinkenni — það and-
lega samfélag, sem til verður
við þær aðstæður, sem nú var
lýst.
Þjóðernisvitund vaknar,
þegar þjóð hefur fengið til-
finningu fyrir verðmæti eigin
þjóðernis. Hún styrkist, þegar
þjóðin hefur eignazt slíka arf-
leifð í list, bókmenntum og
vísindum að hana megi telja
til menningarþjóða. —
Þó að ein tungu sé engan
veginn skilyrði þess, að um
þjóð eða þjóðerni sé að ræða,
þá er þó lungan mjög mikil-
vægur þáilur þjóðernisins,
einkum þar sem svo hagar iil
að þjóðarsamfélagið er jafn-
framt mál—samfélag.
Því er það ofureðlilegi, að
varðveizla þjóðernis beinisl
einkum að verndun lungu,
bókmennla og annarra þáiia
menningarinnar, sem við mál-
ið eru lengdir — að verndun
mál-menningarinnar, ef svo
má komast að orði. Tungan
er forðabúr þess, sem þjóðin
heíur eignazi af reynslu og
hugsun. Tungan er því einn
mikilvægasti þáilur menning-
ar hverrar þjóðar.
Loks ber að hafa í huga, að
þjóðerni fær því aðeins notið
sín, að samfelld landfræðileg
heild myndi kjarnann í þessu
samfélagi, það sé skipulagt j
sem þjóðleg heild og borið
uppi af vilja til félagsskapar
í framtíðinni.
Vilja íslendingar
varðveiia þjóðerni siii?
Tímabært má nú teljast að
varpa fram þeirri spurningu,
hvert sé tilefni þess, að tekin
er til umræðu varðveizla ís-
lenzks þjóðernis og þjóð-
menningar.
Þessi spurning virðist þeim
mun eðlilegri, þegar haft er í
huga, að í öllum opinberum
umræðum á íslandi, einkum
ræðum forystumanna virðist
gengið að því vísu, að varð-
veizla þjóðernis og þjóðmenn-
ingar sé sjálfsagðari hlutur og
heilagra málefni en svo, að
þar þurfi umræðu við.
í annan stað hefur það
margsinnis verið fullyrt af
ábyrgum leiðtogum þjóðar-
innar, að íslenzkt þjóðerni og
menning standi nú mjög
traustum fótum, ef til vill
traustari fótum en nokkru
sinni fyrr, og sé því sízt
ástæða til að bera ugg í
brjósti út af framtíð hennar.
Þessar fullyrðingar hafa
aldrei verið rökstuddnr og því
virðist ástæða til aö hreyfa
því, hvort ekki sé tímabært
að kanna það á hlutlægan
hátt, hver séu raúnverulega
viðhorf almenningi á íslandi
til þjóðernis síns! og þjóð-
menningar. — Tvennt þyrfti
þar könnunar við, -t— hvort Is-
lendingar vilji raunverulega
varðveita þjóðerni sitt og
þjóðmenningu og — ef svar
þeirrar spurningar er jákvætt
— þá hvers vegna. — Mér
vitanlega hefur epgin slík
könnun farið fram og er því
skynsamlegt að stilla fullyrð-
ingum í hóf.
Gaum megum við Islend-
ingar að því gefa, að á Norð-
urlöndum hafa margir menn-
ingarfrömuðir og þjóðarleið-
togar þungar áhyggjur vegna
sívaxandi tómlætis þarlends
fólks fyrir þjóðerni sínu og
þjóðmenningu og þykjast
ýmsir sjá fyrir endalok nor-
rænnar menningar þar í lönd-
um eftir fáar kynslóðir, og
þá einkum vegna ásóknar
engilsaxneskar menningar.
Þegar haft er í huga, að ís-
lenzk menning er borin uppi
af hópi manna, sem er um
það bil 1/20—1/40 hluti af
þeim hópi, sem ber uppi
menningu hinna norðurlanda-
þjóðanna hverrar um sig,
virðist ekki síður ástæða fyrir
Islendinga að gefa því gaum,
hverjar séu framtíðarhorfur
íslenzks þjóðernis og þjóð-
menningar. Sú spurning hlýt-
ur að liggja nærri, hvort tóm-
lætis um þjóðerni kunni ekki
að gæta á Islandi, — hvort
ekki sé huganlegt, að til sé
hópur Islendinga og hann ef
til vill ekki ýkja fámennur,
sem telur varðveizlu þjóðern-
is og þjóðmenningar og þá
einkum varðveizlu íslenzkrar
tungu litlu eða engu máli
skipta, — jafnvel heldur til
trafala í sívaxandi samskipt-
um við aðrar þjóðir.
Aðstöðumunur menningar
smáþjóðar gagnvari
menningu stórþjóða.
Nauðsynlegt er til að öðlast
viðhlítandi skilningi á mál-
efni þessu að hafa í huga
þann mikla aðstöðumun, sem
hlýtur að vera milli menning-
ar stórþjóðar og smáþjóðar.
Ef dæmi er tekið af menn-
ingu stórþjóðar eins og til
dæmis Bandaríkjanna, er al-
kunnugt, að hún er borin
uppi af miklu fjölmenni og
miklum auði. Af því leiðir
m.a., að hún er mjög fjöl-
breytt og alhliða. Hún nær
til flestra sviða mannlegra
viðfangsefna. Um hitt er þó
ekki síður vert, að hún er
studd öllum öflugustu fjöl-
miðlunartækjum nútímans og
hvers konar þrauthugsaðri
auglýsingatækni.Þessvegna er
hún til í öllu formi bæði því,
sem hentar hinum þroskaðri
og vandlátari og einnig —
ekki síður í hinu einfalda og
ópersónulega formi múg-
menningarinnar. Hún getur
því náð til allra.
Það samfélag, sem hana ber
uppi, hefur því margt að
bjóða, fjölbreyttari kost til
menntunar, sérhæfingar og
starfa. Einnig víðari starfs-
vettvang, oft betri starfsaf-
stöðu, margfalt hærri laun og
um margt meiri lífsþægindi.
Um það, hver sé aðstaða
menningar smáþjóðar eins og
Islendinga — og mætti þó
alveg eins taka dæmi af marg-
falt stærri þjóð, — þarf ekki
að fjölyrða. Henni er hvorki
auður né fjölmenni til styrkt-
ar. Fjölbreytni hennar eru
takmörk sett í þeim skilningi,
að fjölmörg svið nútíma-
menningar eru alls ekki rækt
í íslenzku menningarsam-
félagi. Fjölmiðlunartæki þau,
sem hún hefur til ráðstöfunar
eru fá og fábrotin.
Verður því ekki neitað, að
hún hlýtur að standa að ýmsu
leyti höllum fæti í samkeppni
við áhrif þeirrar erlendu
menningar, sem ræður yfir
hvers konar útbreiðslu og
áróðurstækni.
Norðurlandamenn
eru næmir
fyrir erlendum áhrifum.
Er nú sennilegt, að þrátt
fyrir allt, eigi íslenzk menn-
ingararfleifð svo rík ítök 1
hug alls þorra Islendinga, að
þessi aðstöðumunur geti eng-
in áhrif haft, — að hinn
áleitni og seiðmagnaði straum-
ur erlendra áhrifa megni
aldrei að gera íslendinga við-
skila við þjóðfélag sitt og
menningu? Ef svo er, felyr
það raunverulega í sér, að
öflugustu áróðurs og út-
breiðslutæki nútímans hafi
engin áhrif á Islendinga and-
stætt því, sem raunin er um
annað fólk. Hefðu þeir þá tiL
! að bera slíkan þroska og slíkt
andlegt atgerfi að með ólík-
indum er.
I síðasta hefti tímaritsins
The Icelandic Canadian er
þess getið, að velmetinn
kanadamaður, Joseph Martin,
hafi ávarpað fund í íslenzk-
Kanadíska-klúbbnum í Wpg.
Segir þar, að hann hafi lokið
lofsorði á íslenzku þjóðina,
en í lofsyrðum hans hafi falizt
skýr aðvörun. I ræðu sinni,
sem tilfærð er, bendir Martin
á, að Arnold Toynbee segi í
hinu mikla riti sínu The
Study of History, að sá eðlis-
kostur, sem sé einna augljós-
astur með íslendingum og
raunar öllum Norðurlandabú-
um leiði raunverulega til tor-
tímingar þeirra. Þetta ein-
kenni sé, hversu mjög þeir
séu næmir fyrir utanaðkom-
andi áhrifum. Fyrir um það
bil 1000 árum hafi Vilhjálm-
ur af Apúlíu bent á þetta í
latínuvísu sem sé efnislega
eitthvað á þessa leið: Norður-
landamenn taka upp siði og
tungu þeirra, sem skipa sér
undir merki þeirra, svo að úr
verður ein þjóð. Bezta sögu-
lega dæmið um þetta sé þó
innrásin í England árið 1066.
Aðeins einni og hálfri öld
áður hefðu víkingar brotið
undir sig Normandí, en á því
tímabili, sem liðið var frá
innrásinni í Normandí hefði
sú þjóð, sem víkingar sigruðu
gleypt þá svo gjörsamlega, að
þeir hefðu lagt undir sig
England \xk öld síðar sem
Frakkar en ekki Víkingar.
Líka þróun segir Martin, að
marka megi nú í dag í Winni-
peg. Islendingar séu það
þjóðarbrot, sem bezt hafi
samlagazt hinni nýju þjóð.
Afleiðing þessa sé sú, að ís-
lendingar séu óvenjulega góð-
ir þegnar fósturlands síns
Kanada. Ekkert þjóðarbrot
hafi bundizt hinu nýja landi
jafnskjótt sem íslendingar.
Ekki veit ég, við hvaða at-
huganir Martin styður þetta,
hve skjótt íslendingar í
Winnipeg hafa aðlagazt fóst-
urlandi sínu Kanada, en hitt
er athyglisvert, að ritstjórn
tímaritsins lætur þess getið,
að hér hafi verið um mjög
tímabæra hugvekju að ræða.
Þessi orð eru vissulega allr-
ar athygli verð og áminning
til manna að stilla í hóf full-
yrðingum sínum um tak-
markalítinn traustleika ís-
lenzkrar menningar.
Liggja íslendingum
þjóðernismál sín á hjarla?
Hver sá, sem fylgist með
opinberum umræðum á ís-
landi, getur sannfærzt um
það, að þau mál, sem mönnum
raunverulega liggja á hjarta,
eru ekki málefni, sem lúta að
varðveizlu þjóðernis og þjóð-
menningar. Að visu skortir
ekki, að minnst sé á málefni
þess, en það er gert með upp-
hrópunum og margskonar
j stöðluðum orðglósum, sem
, hver tekur upp eftir öðrum,
Framhald á bls. 7.