Lögberg-Heimskringla - 18.09.1975, Blaðsíða 7

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 18. SEPTEMBEIJ 1975
7
Indriði Indriðason:
VESTUR-ÍSLENSKT SKÁLD OG LJÓÐAÞÝÐANDI
. "ÝMSIR munu þeir vera með-
al* okkar hér heima, sem
kemur nafnið Páll Bjarnason
'iítt kunnuglega fyrir sjónir og
vita óljós deili á manni þeim,
og er það að vonum.
Þeir, sem kunnugir eru vest-
anblöðunum, Heimskringlu og
Xögbergi, að fornu og nýju,
kannast aftur á móti mætavel
við stafina P. B. §g hafa lengi
haft hugmynd um, að bak við
þá dyldist skáld, sem fróðlegt
væri að kynnast nánar en lest-
wr stakra vísna og ljóða endr-
vm og eins á skotspónum gefur
íækifæri til.
Það hefur lítið verið skrifað
om Pál Bjarnason og ljóðagerð
'hans og þýðingar, enda hafa
kvæði hans ekki verið tiltæk
r.ema á tvístringi. Það var nú
íyrst fyrir fáum árum, að hann
gaf út ljóð sín á íslenzku og
þýðingar á ensku í tveimur
bókum.
Árið 1953 gaf Páll út kvæða-
tókina Fleygar, prentuð í
Winnipeg, 270 blaðsíður að
Stærð. Tæpir tveir hlutar bók-
arinnar eru frumort ljóð, en
þriðji hlutinn þýðingar úr
ensku. Er þar á meðal ýmislegt
rnerkra kvæða, svo sem Graf-
reiturinn eftir Thomas Gray og
Fanginn í Reading eftir Oscar
Wilde. — Ári síðar gaf Páll út
aðra Ijóðabók. Hún er öll á
enskri tungu og heitir Odes' and
Echoes, prentuð í Vancouver,
186 blaðsíður. í bókinni eru
nokkur kvæði frumort á ensku,
en að meginstofni er bókin býð-
ingar úr íslenzku. Eru það
rúmlega sjötíu kvæði eftir
þrjátíu íslenzka höfunda. Er
þar af skemmst að segja, að hér
er um að ræða merkilegt verk,
©g vafasamt að annað sé merk-
ara að finna varðandi íslenzkar
Ijóðabýðingar á enska tungu,
þrátt fyrir - þýðingar Watsons
Kirkconell, Jakobínu Johnson
©g ýmislegt fleira, er vel hefur
.verið gert í þeim efnum.
Það er mikið tómlæti, að ekki
fkuli hafa verið vakin meiri at-
hygli hér heima á þessum bók-
um og höfundi þeirra en raun
er á. Þó mun liggja til þess sú
höfuðástæða, að bækur þessar
hafa ekki verið sendar hér heim
til sölu, og því ekki borið fyrir
augu lesenda eða þær rekið á
íjörur bókagagnrýnenda, til að
verkja athygli. Væri það vel, ef
einhver þau félagssamtök, er
áhusa þvkjast hafa fyrir Vest-
'ur-íslendingum og viðhaldi
tengsla þeirra og okkar í milli,
vildu stuðla að því að koma
bókmenntum þeim, er enn
kunna að skapast á íslenzka
tungu í Vesturheimi, á fram-
færi meðal lesenda hér heima.
Aðstaða rithöfunda vestanhafs
til að koma bókum sínum hér
á markað er óhæg, og möguleik
ar þeirra til útgáfu örðugir, ef
við ekkert er að stvðjast annað
en smáfækkandi hóp þeirra
landa vestanhafs, er áhuga hafa
fyrir íslenzku lesefni. Við slíka
aðstöðu eru’þeim flestar bjarg-
ir bannaðar og það sýnt, að til
lítils sé að nota íslenzkt mál og
tungutak til skáldmennta, ef les
endur vanti. Hitt aftur jafn aug"
ljóst og handvisst, að er þeir
frændur vorir hætta að nytja
tunguna til bókmenntalegra
starfa, er sögu þeirA lokið.
Sá skerfur, er Vestur-íslend-
ingar. og þá fyrst og fremst ljóð
Páll Biarnason.
skáld þeirra, hafa lagt til ís-
lenzka nútímabókmennta, er
mikill að vöxtum og harla
merkilegur til rannsóknar.
Nægir í því efni að benda á
Stephan G. Stephansson, Krist-
in Stefánsson, Jón Runólfsson,
Káin og Jakobínu Johnson,
svo nokkrir séu nefndir.
En þótt mörgum hafi orðið
það efni til undrunar, hversu
vel þeim skáidum vorum vestrá
entist og treindist sú erfð, ,er
þeir fóru með úr föðurlándi, og
hversu þeir þroskuðu hana til
andlegra mennta. þá hefur þó
alhaf vakið ’.mér rneiri Áirðu,
hversu þeir menn af íslenzku
kvni, sem fæddir erú vestra,
þar upp aldir og alla vega
ókúnnugir íslandi nema af
spurn og umsögnum annarra,
hafa þó lagt merkilegan skerf
til bókmennta þeirrar þjóðar,
er þeir hafa aldrei gist. Slíkur
maður er Guttormur J. Gutt-
ormsson, höfuðskáld íslendinga
í Vesturheimi síðan St. G. St.
leið. Guttormur kom hér heim
sextugur að aldri og leit þá
fyrst augum þá þjóð og það
land, er hann hafði frægt í
kvæðum sínum langan aldur.
— Slíkur maður er og Páll
Bjarnason skáld. er heima á
The Gordian Knot that we tie
will in time come asunder.
The tombstone will crumble of
dust and in silence go under.“
Og rér er lokaerindið úr Hvarf
séra Odds á Miklabæ:
„And when they open the dor
next day,
At dawn, and look for a token,
Their master’s gear and gaunt-
lets lay-
In the grass, by the whipe-stock
broken.
•Nor horsé or parson has since
been seen.
They say, vvhile the 'folks were
' sleeping
An og 'ess down to her dark
demense
Had dragged them — and both
is keeping.“
Áður en lengra er haldið og
grein verður gerð fyrir ljóðum
Páls, vil ég gera lítilsháttar
grein fyrir skáldinu og ætt
hans, þótt kunnugleiki sé mjög
af skornum skammti.
Árið 1845 býr í Víðidal á
Fjalli í Möðrudalssókn Bjarni
Pálsson. Kona hans var Guðrún
Brynjólfsdóttir bónda á Hóli á
Hólsfjöllum Árnasonar. Synir
þeirra eru fimm, Páll, Bjarni,
Stefán, Þorsteinn og Jóhannes.
Bjarni bóndi var mývetnskur
að ætt, -sonur Páls bónda á
Grímsstöðum við Mývatn Jóns
sonar og bróðir Þorsteins
prests, er þá bjó að Hálsi í
Fnjóskadal og lengi síðan. Þor-
• steinn prestur var atgervis-
maður til sálar og líkama,
glímumaður mestur þeirra, er
komið höfðu í Bessastaðaskóla.
bréfvinur og samherji Jóns
Sigurðssonar og frumkvöðull
að ýmsu því í héraði, er stefndi
til framfara og viðreisnar.
Bjarni bóndi í Víðidal lézt
þar árið 1850. Bjó ekkjan þar
áfram með sonum sínum, unz
Páll er var elztur þeirra bræðra,
tók við búi í Víðidal. Næstur
honum að aldri var Bjarrii
fæddur 12. marz 1840. Hann fór
í vist að Möðrudal og var síðan
um skeið í vinpumennsku á
Hólsfjöllum og síðar í Vopna-
firði. Þar eystra kvæntist hann,
vestur á Kyrrahafsströnd Ame- ., ,.x
„ / * er timar liðu, og fluttust þau
nku. næstum halfattræður að
aldri og aldrei hefur komizt í
sjónhæfi eða kallfæri við ís-
land.
hjón til Vestuiheims eitt fyrsta
vesturferðaárið, 1873, þá ný
gift. Kona Bjarna Bjarnasonar
hét Gróa. Foreldrar hennar
Páll Bjarnason er í þeim fá- voru Jón Níelsson, Evertssonar
menna hópi manna af íslenzku Wíum og Málfríður Ólafsdótt-
kyni, sem fæddir eru vestra, er ir, Þau eru kennd við Ásgríms-
ort hafa á íslénzka tungu og staði í Hjaltastaðaþinghá.
náð þar listrænum árangri. En Ári sjðan en Bjarni fór vest-
jafnframt því sem hann hefur ur, tók Páll bróðir hans sig upp
náð eyrum manna og athygli með konu og sex börn og ákvað
með ljóðum sínum á íslenzku, Ameríkuför, en þá hafði hann
hefur hann iðkað ljóðagerð og búið nokkur ár á Kambsstöð-
þýðingar á ensku og með fyrr- um -í Ljósavatnsskarði, landseti
nefndri bók, Odes and Echoes, 0g nágranni Þorsteins prests
hefur hann éýnt sig vera í allra föðurbróður síns. Meðan Páll
fremstu röð ljóðaþýðenda úr ís- beið skips á Akureyri með fjöl-
lenzku á ensku. í bók þessari er skyldu sína. veiktist kona hans
margt úrvalskvæða. Mest hefur og dó. Páll hélt för sinni áfram.
hann þýtt eftir Einar Benedikts en skilja varð hann eftir vngsta
son, 18 kvæði eða kvæðabrot, barn sitt. tveggja ára son. í
43 bls., og St. G. St. 7 kvæði, uppeldi hjá vandalausu fólki,
37 bls. Einnig eru kvæði eftir og sáust þeir ei síðar.
Þorstein Erlingsson, Matthías, Bjarni og Gróa settust fyrst
Benedikt Gröndal, Davíð, Jón að í Wisconsin-fvlki. en flutt-
Helgason og Öm Arnarson, svo ust 8 árum síðar til íslands-
að fáir séu nefndir. Sýnishorn byggðarinnar í Dakota Terri-
væri gaman að taka, en rúm tory, og þar er skáldið Páll
leyfir það ekki. Bjarnason fæddur, nálægt þeim
stað. er þorpið Mountain stend-
„As letters must fade and the ur, 27. marz 1882.
finest of bindings go rotten, Páll ólst upp í fátækt og naut
The fame that today is the rage ekki skólamenntuar annarrar
will be quickly forgotten. en 'venjulegrar barnafræðslu.
Hann vann á bvli föður síns við
landbúnaðarstörf og var nokkra
vetur við barnakennslu. Árið
1906 flutti hann norður til
Kanada og gerðist landnáms-
maður í Vatnabyggðinni í Sas-
atcbewan. Hann kvæntist 1912
Halldóru Jónsdóttur og um bað
I“Vti settist hann að í borpinu
Wvnvard og átti þar heimili
um. tuttugu ára skeið. Fékkst
hann bar við fasteignasölu og
bílasölu og fleiri skyld störf.
Arið 1933 fluttu þau hjón til
Vancouver á Kyrrahafsströnd
qv hafa átt þar heimili síðan
ctundaði hann þar aðallega
húsasmíðar og málningu, en
hefur nú hætt öllu umstangi,
enda orðinn eamall að árum.
Þau eiga siö börn uopkomin og
eift og tólf barnabörn. — „Það
er innstæðan. að mestu — okk-
ur nód og framtíðinni vonandi
til góðs. skrifar hann í bréfi
til mín síðastliðið' ^’mar.
Páll mun alltaf hafa verið
efnalítill, én * þó komizt af.
Hann er róttækur í skoðun og
hispurslaus í orðum. o<* fyrir
kemur að kenni beiskiu, er
hann hugleiðir misskiptingu
kjara og réttlætis T heimi hér.
Hvers konar yfirdrottnun er
eitur í hans beinum, og hanri
er óhlífinn í garð þeirra, er
honum þykir sitja yfir annarra
hlut. Hann gefur kirkju og
klerkum hornauga og hirtir þá,
en er heill og sannur í trú sinni,
þegar öllu lýkur.
Páll ólst upp við landhema-
kjör, skort og fábreytni. For-
eldrar hans voru snauð, enda
allstór barnahópur. I kvæðinu
Faðir minn kemst Páll svo að
orði:
„Hann leit ei lærðaskóla
né las i grammatik
og kunnáttan á kennslubók
var- engin;
hans fyrstu fræði „Njóla“,
við fátæklingsins brík,
og lexian á lífsins brautum
fengin.
Hann hlaut ei nafnið „Herra“
á heiðurstorgum lands,
því hann var seinn að safna
miklum auði.
Ein aldin uxakerra
var aðal tækið hans,
og trúin mest á mannúð,
ásamt brauði.
Hann átti aðeins tötra
og ekkert sparimál.
Á fordildinni fyrirlitning bar
hann.
En enginn festi fjötra
á- fót hans eða sál, ,
og óslípaður eðal-gimsteinn
var hann.“
Páll gerðist landnemi í
Vatnabyggð ungur að aldri. Svo
er að sjá sem ekki hafi það allt
verið sléttfarið og auðvelt,
fremur en títt er. í kvæðinú
Vatnabyggð, er hann yrkir ald-
arfjórðungi síðar, segir svo:
„í fyrstunni áttum við sjálf
vora sveit.
og sá var ei til, er í stór-
mennsku leit:
á fátæka náungann niður.
Þá fundum við betur, hve vit-
. . urlegt var
að vinna til samans að skyld-
unum þar,
svo yxi þó eining og friður.“
En þetta ástand varaði ekki
til lengdar. Með vaxandi láns-
fjármöguleikum og fjárbrelhim
urðu þeir skuldugir og ánauð-
ugir rentuþrælar og honum er
þungt í hug, þegar svo er komið.
,,Það angrar mig stórum þá
aUmingja að sjá.
sem eignarrétt tóku sér
heiminum á,'
en friðlausir ávallt þó erja.
En sárast af öllu þó sýnist
mér eitt:
Að sjá þennan grúa, sem
á ekki neitt,
en hamast við hlut sirin að
verja.
Því sagan er ennþá hin sama
og var:
að sá, sem að þungann og
efiðið bar,
varð drottnurum ávallt að æti.“
Þá er hér lokaerindið úr
kvæðinu Horfið. Hljómurinn
og hátturinn minnir á Þorstein
og Stephan, en orðin eru Páls:
.„Þeir básúna það, sem er
bitlaust og veilt,
en bannfæra allt, sem er
róttækt og heilt
og ílevgt hefur tízkunnar
trafi, —
sem deiit væri um nauðsynjar
drukkandi manns
og dálitið bjástrað við
andardrátt hans,
en honum þó haldið í kafi.“
Við könnumst öll við þá
manngerð, sem hér er lýst, og
hún mun lengst af verða til.
Þessi tvö erindi heita Fjár-
mál og vísindi:
„Eg skil að menntamaður hver
veit margt um það, sem lítið er.
Hann lærir stöðugt meir og
meir
um minna og færra. unz hann
deyr,
og loksins önd hans afarþreytt
veit allt um svo sem eldii neitt.
En hinn, sem mest með fjárraál'
fer,
veit fátt um.það, sem mikið er.
Hann lærir minna og minna
fljótt
um meira og fleira dag Qg nótt, #
unz vitið, lamað, liggur hallt
og loksins veit ei neitt-um aUt.“
Þá er komizt vel að orði í
þessari stöku, lokaerindinu úr
Auður og iðja. Ævagamalt yrk-
isefni og alltaf nýtt og gaati
verið ort út af atburðum síð-
ustu vikna í Ungverjaiandi:
„Og þannig í veröld það var
og er.
Hinn voldugi þrældóm rekur,
unz fólkið í einingu feng- sinn
ver
og forráðin hiklaust tekur.“
JÞað vekur engum furðu, held
ur eraukin sönnun þess kjarna,
er í Eáli býr, að hann var einn
í þeim fámenna hópi íslendinga
í Vesturheimi, er tók höudum
saman fyrir nærfeUt hájfri öld
til að kosta fyrstu heildarút-
gáfu kvæða St. G. St., Andvök-
ur I—-III, einna yngstur og
snauðasturþeirra ágætismanna.
Svo er Páll íslenzkur í eðli
sínu, hugsun og tungutaki, að
þar skortir ekkert á. Meira að
segja yrkir hann eins og heima
íslendingur, eins og þetta er-
indi úr kvæðinu Vor sýnir:
„Á íslandi þekktura viðárstíðir
tvær,
og allt, sem við Uðum, var
bundið við þær,
þótt oftast það væri nú vetur.
Því lofuðu allir þann aufúsu
gest,
sem örvaði gróður og lífgaði
flast.
Þá leið þeim og búnaðist
betur.“
Það vekur lesandanum gam-
an að finna mann, sem aldrei
hefur litið ísland augum. yrkia
Framh á bls. S