Alþýðublaðið - 04.01.1961, Blaðsíða 7

MANNTAL2Ð 1703 nefnist
hefti af Hagskýrslum íslands,
sem Hagstofan gaf út skömmu
fyrir jól, stórfróðlegt rit um
íslendinga, fjölda þeirra, kyn-
ferSi, þldsur, hjúskaparstétt,
atvinmi, heimili og þurfa-
menn í landinu auk annarra
upplýsinga um landsfóikið
skömmu eftir aldamótin 1700.
I inngangsorðum segir frá
því, að manntalið 1703 hafi
verið fyrsta manntalið á ís-
landi, tekið að tilhlutan Arna
Magnússonar prófessors og
Páls Vídalíns varalögmanns,
sem árið áður höfðu verið skip
aðir til þess að rannsaka ná-
kvæmlega hagi landsfólksins
og gera tillögur til umbóta á
ástanainu. í manntali þessu
eru tilgreindir allir lands-
menn með nafni, getið aldurs
þeirra og stöðu á heimili, svo
að slíka nákvæmni í manntali
gat tæpast í heiminum fyrr en
komið var fram á 19. öld, —
Manntal þetta mun þó ekki
hafa verið eins dæmi í sögu
þess tíma, því að svipað mann
tal hafði %rerið tekið í Nýja
Frakklandi 1 Kanada árið
1666 og éndurtekið oft eftir
það. Þess ber þó að geta, að
þessi franska nýlenda var þá
tæpast mannfleiri en ein væn
sýsla á íslandi. í Evrópu mun
ekki vera kunnugt um al-
mennt manntal svo víðtækt
sem hið íslenzka, er sé eldra.
Tekið var manntal í Englandi
og Wales árið 1695, þar sem
átt hefur að geta allra lands-
manna, en megnið af þeirn
skýrslum mun vera glatað. Þá
voru tekin manntöl í Noregi
árin 1664—66 og árið 1701, en
þau náðu aðeins til sveiíanna
utan kaupstaða, og slepptu þar
að auki öllu. kvenfólki, nema
ekkjum, sem stóðu fyrir búi.
Þar á ofan er mikið af mann
taislistunum glatað. íslenzka
manntalið frá 1703 nær a.Ctur
á móti til allra ladsmanna og
hefur geymzt svo veh að ekki
vannar einn einasta hrepp seg
ir í inngangsorðum yfirlits
Hagstofunnar.
Manrífjöldi á öllu landinu
1703 telst vera 50.358, eftir að
gerðar hafa verið lagfæringar
á því vegna tvítalninga, eða
fleirtalninga, sem m. a. stafa
af því. að manntalið var ekki
tekið a'.lt á sama degi. Flakk-
arar voru taldir sérstaklega
aftan við manntalið, en skyldu
þar að auki taldir í framfærslu
sveit sinní. Reyndust þeir vera
rúmlega 460 talsins, en aðeins
70 þeirra fundust taldir í
sjálfu manntalinu, enda mun
samband þeirra við fram-
færslusveitir sínar hafa verið
orðið nokkuð laust sumra
hverra. Alls munu 567 nöfn
hafa verið felld niður úr mann
talinu vegna endurtekninga,
svo að nákvæmnin virðist
hafa verið allgóð.
Þá segir orðrétt í bæklingi
Hagstofunnar: ,,Mannfjöld-
inn á öllu landinu 1703 hefur
verið réttur þriðjungur af því
sem hann yar 250 árum síðar,
eða árið 1953, en þá var hann
rúmlega 150.000. Mannfjöld-
in 1703 var svipaður og mann-
fjöldinn 1953 í sveitum lands-
ins, að meðtöldum kauptúnum
og þorpum með færri íbúum
en 800 manns, en öll aukníng
mannfjöldans síðan 1703 hef-
ur lent í kaupstöðum og stærri
kauptúnum. Reyndar er sú
íjölgun öll til komin á síðari
helmingi þess tímabils, bví að
öll sú mannfjölgun, sem varð
á 18. öldinni, nægði hvergi
nærri til þess að vega upp á
móti þeirri mannfækkun, sem
stafaði af drepsóttum, eldgos-
um, hafísum og öðrum harð-
indum. Það var því ekki fyrr
en sköpamu eftir 1820, — að
mannfjöldinn komst aftur
upp úr 50 000.“
Eftirfarandi tafla, sem gerð
er eftir útreikningum Arn-
ljóts Ólafssonar á mannfjöida
á íslandi, er birt í heftinu:
1703 ............. 50.358
1734 ............. 43.377
1751 ............. 48.799
1755 ............. 48.298
1759 ............. 42.822
1778 ............ 49.863
1783 ............. 48.884
1786 ............. 38.363
1801 ............. 47.852
1805 ............. . 46.197
1811 ............ 48.808
1816 ............. 47.691
1823 ............. 50.088
Mest varð fækkunin á 3ja
ára tímabilinu 1784—1786, er
hún varð 10.521, eða 3.507 að
meðaltali árlega. Hins vegar
varð manfjölgun mest á 15
ára tímabilinu 1787—1801 eða
9.489, þ. e. a. s. 633 að meðal-
tali á ári.
KYNFERÐI.
Við manntalið 1703 voru
karlar 22.481 talsins, en kon-
ur 27.491. Voru konur þann-
ig 4.624 eða rúmlega fimm-
tungi fleiri en karlar. Hafa
konur löngum verið i meiri-
hluta hér á landi, segir í skýrsl
unni. 1703 voru 1202 konur á
móti 1000 körlum, en 1801
voru 1192 konur á móti hverj-
um, 1000 körlum. Síðan hefur
munurinn farið minnkandi,
þar til árið 1950, að konur
voru komnar í minnihluta, 993
á móti hverjum 1000 körlum.
Að jafnaði fæðast fleiri
sveinbörn en meybörn og er
því venjan, að karlar séu fleiri
en konur í yngstu aldursflokk
unura, en með aldrinum kom-
ast þær í meirihluta vegna
meiri dauðsfalla meðal karla.
Árið 1703 var kvenfólk hins
vegar í meirihluta í öllum ald
ursflokkum, jafnvel þegar á
fyrstu aldursárunum. Virðist
barnadauði því hafa verið
mjög mikill, svo mikill, að
umframtala sveinbama hafi
horfið þegar í stað.
ATVINNA.
í manntalinu 1703 ,er getið
hinna ýmsu starfa manna,
sem þá voru langt frá því a 5
vera eins fjölbreytt og þau eru
nú. Bændum er skipt niður í
þrjá flokka: þá, sem lifa af
landbúnaði eingöngu (69 Sé),
landbúnaði og nokkrum sjáv-
arútvegi (15%) og loks þá,
sem eingöngu teljast sjávar-
bændur, þ. e. sjávaraflinn vrer-
ið meginstoð búsins, en þeir
eru þá aðeins 16%.
24 tegunda starfa er getið
meðal karla, en 5 tegunda
meðal kvenna, Fjölmennastir
voru hreppstjórar, 670, enauk
þeirra eru 43 lögréttumenn í
landinu auk 25 sýslumanna
og annarra valdsmanna og 7
böðla. Prestar voru taldir 245,
að meðtöldum 14 próföstum,
svo að komið hefur llá prest-
ur á hvern hrepp í landínu.
Kennarar og skólalærðir
menn eru taldir 32 og skóla-
piltar 76. í verzlunarstétt eru
taldir aðeins 5 menn, en hins
vegar eru 6 fálkafangarar. —
Fjöldi er af smiðum, alls 108,
en aðrir iðnaðarmenn ekki, ut
an tveir bókbindarar. Segir í
skýrslunni,'að ékki muni hafa
verið fylgt sömu reglum alls
staðar um, hvemig telja
skyldi T. d. eru 70 smiðir í
Þingeyjarsýslu, 16 á Snæfells-
nesi, en aðeins 22 í öðrum
sýslum,' og í .12 sýslum ekki
talinn neinn smiður. Auk.fyrr
Hólmfríður Kolbrún
París, 16. desember.
ÚTI fyrir , Ijósskreyttu
vöruhúsinu leikur betlar-
inn Heims um ból, — og jól
in eru að koma.
Pappírseskimóar með
bómullarskegg renna sér á
skautum í búðargluggun-
um. og börnin þrýsta nef-
inu upp að rúðunum.
Hér virðast jólin vera
nokkurs konar verzlunar-
mannahelgi. Alls staðar em
auglýsingar frá ferðafélög-
um, járnbrautafélögum og
hótelum um ódýrar ferðir,
ódýra dvöl, góðan snjó! —
,,Jól í snjó, jól í snjó“ . . .
er skrifað með stórum stöf-
um á auglýsingarnar.
Hér í húsinu býr húsa-
meistari með frú sína og
fjóra syni, Þau eiga gamlar
myndir og mikið af spegl-
um, (en í París eru marg-
ir speglar), — t. d. eru tveir
stórir speglar í setustof-
unni .En það, sem einkum
og sér í lagi varpar þó
Ijóma á allt saman, er afinn
í húsinu, — sem að vísu
dó fyrir þrem árum, en var
á sínum tíma frægur í París
—T^gott ef ekki var í Frakk-
landi öllu, — oghafði feng-
ið verðlaun frá Skóla hinna
fögm lista.
Auk þess býr hér í hús-
inu óáæilandi fjöldi gam-
alla kvenna, sem að vísu
eru misjafniega feitar éða
horaðar, en að litlu frá-
brugðnar hvorri annarri að
öðru leyti.
Hér minnist enginn á að
skúra loft og veggi á bæn-
um fyrir jólin, — aukin
heldur að minnzt sé á að
baka til jólanna svo mikið
sem. jólaköku eða kleinur,
— að ég nú ekki tali um
hálfmána eða gyðingakök-
ur.
Hér hafa þeir heldur
enga jólasveina ,.einn og
átta“, sem „ofan koma af
fjöllunum“,bara einn, ,,föð -
ur jólanna“, sem klöngrast
niður um skorsteininn á
jólanótt og lætur eitthvað
fallegt í skó barnanna, sem
þau hafa látið fyrir framan
arininn.
Á aðfangadagskvöld er
víst heldur lítið um dýrðir,
— nema hvað sumir halda
svokallaða „vöku“ og vaka
við að borða og drekka á
jólanótt. Margir fara lika
kirkju um miðnætti.
Á jóladaginn er hin eig-
inlega hátíð. Þá er mikið
borðað, mikið drukkið og
jólanótt. Margir fara líka í
kruss í heimsóknir.
Á annan í jólum er
draumurinn búinn. — Þá
hefst hversdagurinn á ný,
verzlanir opnar, og fólkið
heldur heim úr svæitinni
og snjónum.
Um áramótin er sagt, að
meira sé um að vera. Á
gamlárskvöld gerir fólk
það, sem því þykir allra
skemmtilegast, þ. e. a. s.:
borðar, dansar, drekkur og
á nýársdag síciptist full-
orðna fólkið á „jólagjöf-
um“. Nýársfagnaðurinn er
hátíð hinna fullorðnu, —
jólin eru bara fyrir börnin.
Hjónin hér í húsinu ætla
með mig upp í sveit. — Ég
veit ekki hvert.
nei'ndra starfsgreina er einn
maður talinn skáld, Guðmund
ur Bergþórsson, húsmaður,
vrisinn, 46 ára í Brandshlíð hjá
Arnarstapa, en annar medicus
et artifex (læknir og listamað-
ur), Hjálmar Erlendsson,
bóndi á Nefsstöðum í Stíflu,
77 ára að aldri.
Þau störf eða stéttir karl-
manna, sem talin eru í marn -
talinu, eru: lögmenn, lands-
skrifari, • lögréttumenn, sýslu-
menn, hreppsstjórar, umboðs-
og klausturhaldarar, biskupar,
prestar, djáknar, skólameist-
arar og kennarar, skólalærðir,
skólapiltar, fyrrverandi em-
bættismenn, kaupmannsfull-
mektugir og eftirlegumenn,
fálkafangarar, sihiðir, bók-
bindarar, brytar, þjónustu-
menn, hestasveinar, smalar
vikapiltar, höðlar, próventu-
menn. Meðal kvenfólksms er
að finna eítirtaldar stéttir:
þjónustustúlkur, barnfóstrur,
vikasúlkur, smalastúlkur og
lærðra manna ekkjur.
Jólaeyjar
Framhald af 4 síðu.
á sokknu fjalli og ströndm
er brött cg þar ber mest á
á buröar v erksmi ft j um.
Ekki er vitað hvrenær cyj
an fannst, en hennar verð-
ur vart á hollenzkum kort-
um á seytjándu öld, en Bret
ar náðu henni undir sig ár-
ið 1888.
IVIyndirnar eru teknar á
Stóru Jóiaey ,konurnar eru
að daglegum störfum, en
setuliðið virðist komið í te.
Alþýðublaðið — 4. janúar 1961 ’J