Alþýðublaðið - 01.02.1962, Qupperneq 13

ÉG mun alltaf verða móður
minni þakklátur fvrir hve
mikla hugsun og alúð hún
lagði í að kenna börnum
sínum að forðast slys og bæta
úr því, sem skeð hafði, á eins
einfaldan og skynsamlegan
hátt og okkur var unnt. Með
al annars lagði hún ríkt á við
okkur, að kæla bruna og mar
viðstöðulaust í köldu vatni.
Hún sagði, að þetta hafi henni
verið kennt, þegar hún var
telpa í Húnavatnssýslu. Hún
sagði, að kæling á bruna og
mari dragi úr sviða og sárs-
auka, og að miklu minna yrði
úr þessum slysum við kæl-
inguna. Ég man hve oft hún
brýndi það fyrir okkur, að
nolfæra okkur skynsamlega
reynslu fyrri kynslóða,
Einmitt þessi atriði lagði ég
til grundvallar rannsóknum
mínum á bruna árið 1928 og
aftur 1954 og síðan.
Ég hef leitast við að sanna
gildi aðferðarinnar fram yfir
önnur ráð, sem notuð hafa
verið. Ekki hefur verið hægt
að komast hjá því, að nota
dýr, svokallaðar albinorottur,
við tilraunirnar, en reynt hef
ur verið að fara eins mannúð
iega með þau og unnt er.
Dýrin hafa verið svæfð áð-
ur en tilraunin hófst. Því næst.
var klippt allt hár af baki og
síðum með rafmagnsklippum.
Að því búnu var klippta blett
inum haldið í brennheitu
vatni í vissan tíma. Brenndu
blettirnir á sumum dýranna
voru kældir í vatni, en á öðr
um ekki, svo hægt væri að
bera saman útkomuna. Bnin
inn var hafður svo mikill og
úlbreiddur, að öll dýrin, sem
enga vatnskælingu fengu,
drápust af afleiðingum brun
ans, flest af hitalosti. Á hinum
dýrunum var brenndi blett-
urinn kældur viðstöðulaust í
ísvalni (0°C) í 10 mín. Þetta
höfðu fáeinir vísindamenn
reynt áður og komist að þeirri
niðurstöðu, að kældu dýrin
dæju enn þá fyrr en þau ó-
kældu. Þess vegna var álitið,
að kæling bruna væri ekki að
eins óæskileg, heldur gæti
hún verið lífshættuleg ef um
meiriháttar bruna (og kæl-
ingu) væri að ræða.
Ég komst að nákvæmlega
sömu niðurstöðu, að dýr, sem
hlotið hefðu mikinn bruna og
væru svo kæld í ísvatni í 10
mínúlur, dæju fyrp en þau
dýr sem enga kælingu fengju.
Ég gerði ráð fyrir að kulda-
lost í viðbót við hitalostlð
flýtti fyrir dauða dýranna. En
þegar ég fór að kryfja dýrin,
kom í ljós að þau, sem voru
vatnskæld, voru miklu minna
skemmd en hin dýrin (1. og 2.
mynd). Það hlaut því að vera
einhver leið til að notfæra
sér hin góðu áhrif kælingar-
innar, en komast þó hjá hin
um illu áhrifum kuldans. Ég
stytti því kælingartímann í
ísvatninu smám saman niður
í nokkrar sekúndur og varð
það til þess, að einstaka dýr
lifði af tilraunina. Því næst
reyndi ég kælingu með 15
stiga vatni. Þá brá svo við, að
ekki drápust nema 70% af
vatnskældu dýrunum á móti
100% hjá hinum, sem enga
kælingu fengu. Þá var kælt
með 18" vatni. Nú dóu ekki
nema 30%. En við kælingu
með 22° vatni lifðu öll dýrin.
Margar fleiri tilraunir voru
gerðar, en þeim verður sleppt
hér.
'Við krufningu kom í Ijós,
að hjá ókældu dýrunum ágerð
ust og dýpkuðu bruna
skemmdirnar því lengur sem
þau liíðu, en hjá þeim vatns
kældu, stöðvuðust skemmd-
irnar strax á fyrsta degi, og
náðu mjög sjaldan dýpra en
í gegn um húðina. Þessi mun
ur var alveg ótrúlega mikill,
enda varð útkoman eftir því:
Ókældu dýrin, sem lifðu af
hitalostin, dóu öll af djúpum,
sýktum sárum, en vatnskældu
dýrin lifðu og sár þeirra greru
tiltölulega fljótt og vel.
í síðari tilraununum voru
dýrin klædd í þrefaldar flíkur
til að líkja eftir fötum manna.
Kom þá í ljós að því lengur,
sem þessar flíkur voru hafð
ar á ókældu dýrunum, því
fyrr dóu þau, og að bezt var
að kæla dýrin með flíkun-
um strax í vatni, en losa þau
svo við flíkurnar undir eins
og þær voru orðnar nægilega
kaldar'.
Síðan ég var barn, hef ég
hvað eftir annað verið vitni
að því hve góð áhrif vatns-
kæling hefur haft á bruna hjá
sjálfum mér og öðrum. Þeim,
sem kæra sig um frekari upp
lýsingar, skal bent á grein
mína um athuganir og rann-
sóknir á bruna, sem birtist í
júlí- hefti Br. J. Plast. Surg.
1959 og á grein bandaríska
læknisins, Dr Shulman, sem
birtist þann 27. ágúst sl. í Jour
nal of American Medical As-
sociation.
í grein sinni segir Dr. Shul
man frá 150 sjúklingum, sem
hann hefur læknað með vatns
kælingu einni saman.
Brenndu svæðin hafa verið
misstór, allt upp í fimmta
hluta af yfirborði líkamans.
Hann fullyrðir, að sársauki
og önnur vanlíðan hverfi að
mestu leyti við kælinguna og
að veikindatíminn og veikind
in verði þrefalt styttri .og
minni en með nokkurri ann-
arri þekktri aðferð, þrátt fyr
ir það, að sjúklingarnir fengu
ekki vatnskælingu fyrr en
þeir voru komnir á lækninga
stofu hans eða spítala. En allt
bendir til að árangur sé miklu
betri ef vatnskælingin hefst
viðstöðulaust eftir brunann.
Dr. Shulman reyndi þessa að
ferð líka á bruna af völdum
rafmagns og eiturlyfja með
mjög góðum árangri.
Þrátt fyrir að mjög margt
þarf enn að rannsaka í sam-
bandi við vatnskælingu á
bruna, vil ég leyfa mér að
koma fram með vissar reglur
fyrir almenning til að fara
eftir þegar einhver brennir
sig. Þessar reglur eru því þýð
ingarmeiri, því meiri sem
bruninn er. Ef bruninn er
lítill, má gjarnan byrja með
að kæla hann með of köldu
vatni, t. d. undir vatnskrana
(ca. 8—10°), en fara svo í
hlýrra vatn þegar tími gefst
til.
Ef hár eða föt loga, slökkv-
ið eldinn tafarlaust með
hverju, sem hendi er næst —
flíkum, rúmfötum, vatni eða
hvaða öðrum skaðlausum ó-
eldfimum vökva (sjó, mjólk,
o. s. frv.), eða snjó.
MINNIHÁTTAB
BRUNI:
1. Setjið brunann undir
kaldann vatnskrana, í mjólk,
mysu, sjó, snjó, gosdrykki o.
s. frv. Athugið, að þó maður
grípi til hvaða skaðlausrar
kælingar, sem hendi er næst
fyrst í stað, á að halda áfram
að kæla brunann í hreinu,
hálfköldu vatni. Varast skal
að nota hrá egg, allar olíur,
fitu og smyrsl. þ. á. m. bruna
smyrsl. Ef kælt er með renn
andi vatni (kranavatni, bruna
slöngum o. þ. h.), verður að
forðast of mikinn þrýsting,
sem getur skemmt húðina.
hafið vatnið það kalt, að svið-
anum sé haldið í skefjum og
hættið aldrei kælingunni fyrr
en allur sviði er að fullu horf
inn.
2. Ef blöðrur myndazt, forð
izt að opna þær svo lengi sem
unnt er.
3. Notið ekki umbúðir um
brunann, nema óhjákvæmi
legt sé. Þær draga úr kælingu
húðarinnar og auka á vanlið
an sjúklings. Auk þess gróa
sár án umbúða betur, en með
umbúðum.
BRUNI AF VÖLDUM
EITURLYFJA:
1. Skolið brennda svæðið
vandlega með hálfvolgu
vatni. Gætið varúðar að
meiða ekki sjúklinginn.
2. Náið í lækni eða sendið
sjúklinginn til læknis, slysa
stofu eða spítala og skýrið
um leið frá hvað hefur skeð
og hvað hefur verið gert.
MEIRIHÁTTAR
BRUNI:
1. Ef eldur er í hári eða
fötum, slökkvið eldinn við-
stöðulaust (sjá að framan).
2. Látið súkiinginn leggjast
út af, helzt á hlýjum stað, til
að draga úr ofkælingu og
kuidalosti.
3. Hellið (hálf-) köldu vatni
eða öðrum skaðlausum legi á
brennda svæðið og rennbleyt
ið brennandi föt, sem hylja
brunann, með dýfingu í bað-
ker, bala, fötu, þvottaskál,
með hellingu úr krukku, fötu,
flöskum o. s. frv., með renn
andi vatni frá valnskrana,
sturtu, vatnsslöngu, bruna-
slöngu o. s. frv., með endur
teknum dýfingum eða votum,
köldum bökstrum (fyrir and-
lit, háls, búk).
4. Þegar fötin eru orðin
nægilega köld til að hægt sé
að handleika þau, á að klippa
þau strax af sjúklingnum
með gætni, svo að húðin
skemmist ekki og lyfta hverju
stykki frá líkamanum. Forð-
ist að draga föt af brenndum
líkama (sokka, vettlinga bux
ur o. s. frv.). Hirðið ekki um
fötin, liirðið um húð þess slas
aða, Sprengið ekk; blöðrur.
Ef föt eru föst í brunasári,
rífið þau ekki af, heldur klip
pjg í burt öll föt umhverfis
svæðið og skiljið pjötluna eft
ir.
5. Þegar búið er að kæla
húðina og klippa í burtu heit
föt, skyldu menn gefa sér
tíma til að hugsa hvernig
haga skuli meðferðinni.
a) Brennda svæðið verður að
PratKhald á 14. síðu
Sk,nn innanvert, 15 klst. eftir bruna. Ókælt.
Skinn innanvert, 15 klst. eftir bruna Kælt í vatni
strax eftir bruna.
■■ •< ■ •
Ófeigur J. Ófeigsson, læknir: Lækning bruna

F
Alþýðublaðið — 1. febr. 1962 |_3