Árvakur - 14.11.1913, Blaðsíða 3

Árvakur - 14.11.1913, Blaðsíða 3
ARVAKUR 3 okkur aö pvi uiu athugasemdir okkar út af prócentureikningi nokkurra manna, er hafa kaup á hendi fyrir landssjóð, um skil sumra gjaldheimtumanna lands- sjóðs og um ofháa dagpeninga nokkurra embættiseftirlitsmanna. Það er nauð- synlegra verk en hvað það er þakklátt. Enn var einn »bitlingur« talinn til min, rúm 3ja ára forstaða mín fyrir Amtsráði Vesturamtsins, en þess gleymst að geta, að þar var og um lögmœtt verk að ræða, og um hlutfallslega lœgri borgun en nokkur hinna amtráðsforsetanna hafði. f Vesturamtinu voru 8 sýslufélög og 300 kr. ársborgun, sama borgun og forset- arnir í Norður- og Austuramtinu höfðu, sem höfðu þó helmingi færri, eða 4 sýslufélög undir sér og 200 kr. lægri borgun en forseti Suðuramtsins hafði, sem átti þó yfir 2 færri sýslufélögum að segja. Og það get eg fullyrt, að hvorki kvartaði stjórnin né amtráðs- mennirnir undan mér. Þá er þar og séð ofsjónum yfir því, að eg haíi fengið 300 kr. fyrir uppgjörð amtsbúsins, en þess látið ógetið, að eg annaðist kaup- laust um skyldu fram innheimtu allra útistæða amtsbúsins, er veitt var fé til sérstaklega, án þess að nokkur eyrir höfuðstóls eða vaxta tapaðist, enda skild- ist mér sem pólitískir andstæðingar, ekki síður en meðstöðumenn veittu þessa aukagetu, sem vott þess, að eg hafði rækt starfið sæmilega. Rá er eptir lagastgrkurinn, er höfund- urinn með venjulegri nákvæmni taldi 2500 kr. í stað þess, að hann nam 5000 kr., eða 2500 kr. í 2 ár. En hins lætur maðurinn ógetið, að hér var um lögmœtt verk og lögmœta borgun að ræða og að eg varð að láta reka sýslu mína á minn kostnað bæði árin og kostaði það mig 4000 kr. Og eru þá eftir 1000 kr, er eg hafði umfram, en varð bæði árin að lifa á miklu dýrari stað en Stykkishólmi, þar á meðal 8 mánuði i útlöndum og hinn tímann í Reykjavík. Og það veit eg, að H. Hafstein mundi kannast við, væri hann hér kominn, að eg sóttist ekki eftir framanrituðum störfum. Get meira að segja bætt því við, að eg hefi átt kost á fleiri störf- utn, t. d. sæti í skattmálanefndinni 1907. Annars skrítið, eigi það að vera manni til skammar, að þingflokkur hans og stjórn feli honum trúnaðarstörf. Sambandsslit Noregs og Sríþjóðar árið 1905 og aðdragandi þeirra. Eftir Jórt Jónsson. Engiu þjóð stendur oss íslending- um nær að skyldleik og blóðtengd- um en Norðmenn, og lengi vel höfðu íslendingar meiri mök við þá, en nokkura aðra þjóð. Á fyrri öldum voru sem kunnugt er samgöngur mjög tíðar á milli landanna. Norð- menn ráku öldum saman verslun á íslandi og höfðu þar vetrarsetu, og íslendingar voru tíðir gestir í Nor- egi og dvöldu þar margir langvist- um bæði við konungshirðina og með stórhöfðingjum landsins. Þeg- ar fram í sótti varð sambandið enn þá nánara, sem kunnugt er, og má með sanni segja, að örlög þessara tveggja þjóða hafi verið samantvinn- uð frá öndverðu og alla leið fram Pá mintist J. P. á fyrra fundi á lotteri- frumvarpið sæla og kallaði það »stórt lögfræðislegt axarskaft« af mér. Um það er J. Þ. ekki fær að dætna. Eigi lotteri- frumvarpið að vera stórl axarskaft af mér, þvert ofan í gagnstæðan hæstarétt- ardóm frá 2. jan. 1871, sterk meðmæli H. Hafsteins með því á alþingi 1912, Alþt. B, bls. 537—38, hin nýju dönsku lotteríbannlög frá 1. apríl 1913 ogjafnvel (upplesið) upphaf ræðu Jóns Magnús- sonar á Alþingi 1913, C, bls. 435, þá mætti með sama rétti kalla Norðurárbrúarbil- unina, sem varð jjmanni að bana, axar- skaft af hendi Jóns. Um sambandsmálið sagði J. P., að það hefði verið tilgangur Heimastjórnar- flokksins frá 1908 að halda því fram. Þetta er satt, en vel að merkja »a sama grundvelli og flokkurinn hélt fram á Al- pingi 1909«, svo sem prentað er í 1. gr. laga flokksins frá 1911. En dettur nokkrum öðrum en »Lög- réttungum« í hug, að halda því fram, að »grúturinn« frá 1912 sé bygður á grundvelli Heimastjórnarfrumvarpsins frá 1909 eða millilandanefndarinnar 1908? Nei, sannarlega ekki. Hann er afsláttur undirlægjunnar i öllum greinum. Eftir Heimastjfrv. 1909 áttu öll utan rikismál, hversu Jítið sem tækju til ís- lendinga, að liggja undir samþykki isl. stjórnvalda. Eftir »grútnum« þau ein, er vörðuðu íslendinga »eingöngu«, og Dönum innanhandar að koma sér svo fyrir, að svo yrði ekki ástatt um nokk- urt eitt einasta mál. Eftir Heimastj.- og Millilandafrv. áttum vér jafnt að geta veitt fœðingjarétt fyrir Danmörk sem ísland og danskur fæð- ingjaréttur átti að vera uppsegjanlegur. Eftir »grútnum« áttum vér elcki einu sinni að geta veitt fæðingjarétt að því er ís- land snerti og danski fæðingjarétturinn átti að vera óuppsegjanlegur. Eftir báðum frumvörpunum átti danska landhelgisvörnin að vera uppsegj- anleg af báðum. Eftir »grútnum« að eins af Dönum, svo að þeir ráða því, hvort þeir sleppa henni nokkurn tíma eða al- drei, geta sagt henni upp fyrirvaralaust, þegar verst gegnir en líka haldið henni til eilífðar nóns. Eftir báðum frumvörpunnm átti fiski- veiðaréltur Dana í landhelgi að vera uppsegjanlegur. Eftir »grútnum« átti 2 undir siðaskiftin. Margt fór þeim á milli, sem í frásögur er fært, og misjöfn var sambúðin á stundum eins og gerist og gengur, en alt um það var samkendin ótvíræð og mikl- um mun meiri en með þeim og öðrum norrænum þjóðum. Kann- ast og allir við, að bræðrum semur eigi ætíð sem best, en rennur þó jafnan blóðið til skyldunnar, er á reynir. Af þessum ástæðum og mörgum öðrum, af sameiginlegum endur- minningum og svipuðum lífskjörum er það ekki nema eðlilegt, að vér íslendingar látum oss nokkru skifta hagi þessarar frændþjóðar vorrar. Sú var og tíðin, að íslendingar kunnu manna bezt skil á öllu þvi, er gerðist í Noregi, og færðu í let- ur öðrum framar. En nú er öldin önnur. Fyrir nokkrum árum gerð- ust þeir viðburðir í Noregi, er tíð- indum þóltu sæta og vöktu athygli manna um víða veröld. Minnumst vér þó eigi að hafa séð neitt ítar- hann að vera óuppsegjanlegur Færey- ingum og þeim, er þeir kynnu að vilja leppa fyrir. Eftir báðum frumvörpunum átti rikis- ráðið að hætta að fjalla um mál vor. Eftir »grútnum« átti það að baldast ó- breytt. Eflir hvorugu frumvarpinu átti að vera ísleuzkur ráðherra í Kaupmanna- höfn til þess að togast um völdin við Heimastjórnina. Eftir »grútnum« mátti slíkur herra vera þar, og átti þá að sitja í ríkisráðinu og hafa umboð að lögum til að lcoma fram sem umboðsmaður Heimastjórnarinnar í hvaða máli sem væri. Að kalla annað eins óhræsi bygt á »sama grundvelli og Heimastjórnarflokk- urinn hjelt fram 1909« væri á borð við það, að kalla edik kampavín af þvi einu, að það væri á gamalli kampavinsflösku. Pað er óþarfi að geyma strokkinn — Sambandsflokkinn — til þess að bræða grútinn í íslendinga, hann skilst aldrei i þeim strokki fremur en öðrum. Og einkennilegt er það ekki sízt, að heyra J. P. nú ota Sambandsmálinú, manninn, sem sagði í mín eyru 17. Apr. 1912 að hann væri ánægður með status quo — stöðulaga ástandið, og að hann hefði enga trá á bræðingnum, örfáum dögum eftir að hann hafði undirskrifað hann. Heimastjórnarmenn eiga að halda fast við Millilandafrumvarpið 1908, pegar lími og tœkifœri kemur til að hreyfa sambandsmálinu aftur, en á því eru engar horfur í bráð. Pað eiga þeir að gera af því, að það er líklegra til fram- gangs en nokkur önnur uppástunga sem enn hefir komið fram, vegna þess að því fylgdi öflugur flokkur hér heima og að á það hafði fallist konungur Dana, stjórn lians og trúnaðarmenn rikisþings- ins. Uppúr því frumvarpi má vitanlega fara sé von um framgang, en niður fyrir það íná enginn íslendingur fara. J. P. sagði mig hafa gengið í »Sam- bandsflokkinn« og sýnt með því óhrein- skilni. Pað er dálitið kátlegt að heyra J. P. tala um hreinskilni og óhreinskilni, manninn sem oft talar svo, að það er vandséð á andliti hans hvort heilt er eða holt undir. Og hér áttu áreiðanlega ekki við brígsl um óhreinskilni mjer til 3 lega um þau skráð í islenskum. blöðum eða tímaritum og því síður í nokkru sérstöku riti, enda þótt þau séu bæði mikil og merkileg í sjálfu sér og áreiðanlega eklti fjar- skyldari þjóð vorri, en mörg tíð- indi önnur, sem í frásögur eru færð Munum vér því taka dæmi af for- feðrum vorum í þessu efni og skýra eftir beztu föngum frá atburðum þeim, er gerðust í Noregi 1905, og öllum aðdraganda þeirra. Það er saga, sem ekki er ófróðleg fyrir oss íslendinga, og má af henni margt nema, eins og reyndar allri sögu, ef athygli og gaumgæfni er annars vegar. Þykir oss hlýða í sambandi við þetta mál að víkja nokkrum orðum að sögu Noregs alla leið frá 1814, því þar eiga viðburðirnir upp- tök sin. Auðvitað getur ekki kom- ið til mála að rekja til hlitar stjórn- málasögu Norðmanna á 19. öldinni, heldur að eins grípa niður á aðal- atriðunum og segja síðar nokkuð gjör frá sjálfri úrslitadeilunni. handa, því aö bæöi er öllum kunnugt um það að eg áleit Aprílbræðinginn ó- aðgengilegan og óforsvaranlegan og að eg gekk í Sambandsflokkinn, er brejTtti Aprílssamsuðunni mjög með 3 bókfest- um skilorðum. Skilyrðin voru þau, að eg 1) skoðaði þingbræðinginn sem laus- ar samningatilraunir, er eg hefði enga von um 2) héldi mér við Millilanda- frumvarpið óbreytt og 3) tæki ekki Iakari kostum óneyddur. Um þetta get- ur J. P. fengið »notariaI«-vottorð. J. P. sagði alla hafa verið ánægða með samþykt Sambandsflokksins trá 29. Júní 1912, er sauð »grútinn« niður. Vif- anlega, af því að enginn vildi við hon- um líta og menn héldu að hugur fylgdt máli. En nú taka »Lögréttungar«, þessi láðs- og lagardýr, vgrútinne upp aftur. J. P. sagði okkur Heimastjórnarmenn hafa sundrað flokknum og vitnaði i samþykt Miðstjórnar Heimastjórnar- manna 6. Sept. 1912 um að halda flokkn- um sem öflugast saman. En framkvœmd- irnar bera Ijósast vott um hreinskilni þeirra. Ekki haldinn nema einn einasti Miðstjórnarfundur og verkefni hans það eitt að ráðgera hvernig létta ætti máls- kostnaði af Lögréttu út af málum henn- ar við Landsbankastjórnina. Og ekki að gleyma samþykt Sambandsflokksins 30. Júní 1913 um að flokksmenn mættu »engum öðrum flokksböndum vera háðir«, sem þýðir ekki annað en rekstur okkar Heimastjórnarmanna úr Sambandsflokk- num. Nei, óhreinskilnin er þeirra megin. Peir sýndu á sér 2 andlit og sögðu sitt með hvoru: Eitt Heimastjórnarmönn- um og annað »Sambandsmönnum«. Gerðu það vitanlega af ótta fyrir því, sem þeim var spáð og nú er komið fram, að grút- urinn mundi stranda og »Sambandsflokk- urinn« þynnast. Þá var gott að hafa HeimastjórnarandUt til að bregða upp fyrir Heimastjórnarmönnum. J. P. sagði skyldu okkar að styrkja stjórnina. Já vitanlega, ef óbreytt hefði verið, en hún byrjaði árið 1912 með því að setjast um líf Heimastjórnarflokksins með launungarskjalinu alræmda og end- aði árið með þvi að bregðast aðalmáli flokksins, Sambandsmálinu, með grútn- um hennar sæla, enda hefir einn Heima- stjórnarfrávillingurinn játað það jafnvel 4 I. Eins og kunnugt er, logaði ófrið- ur um alla Norðurálfu heims á ár- unum 1813—14. Höfðu flestir af þjóðhöfðingjum álfunnar gert banda- lag sín á milli til að brjóta á bak aftur herjöfurinn mikla, Napóleon Frakkakeisara, er beðið hafði hnekki stórmikinn í Rússlandsförinni 1812, og var öllum hóað saman í þetta bandalag, sem eitthvað áttu sökótt við hann. Úrslitabaráttan stóð fyrir dyrum. Svíar höfðu nokkru fyrir þann tíma kjörið ríkiserfingja Ber- nadotte marskálk, einn af hershöfð- ingjum Napóleons mikla, og skifti hann þá um natn og nefndist Karl Jóhann. Vakti það fyrir Svíum að sögn, að þetta mundi bezta leiðin til að ná aftur Finnlandi, er gengið liafði undan þeim í ófriðnuin mikla og var nú komið i greipar Rússa, og hugðu þeir að Napóleon mundi styðja að því. En þegar til kom, sá Karl Jóhann ýmsa annmarka á Frh i uæsta bluði.

x

Árvakur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Árvakur
https://timarit.is/publication/164

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.