Baldur - 09.11.1903, Blaðsíða 1

BALDUE.
I. ÁR.
STJÖRNARFARIÐ í
CANADA.
Dominiondagurinn, scm svo er
ncfndur hjcr í Canada, cr haldinn
hátíðlegur, eins og mönnum er
kunnugt, hinn i. dag jiilímánaðar
ár hvert. Það tr afmælisdagur
Canada scm þjóðlegrar hcildar, þvf
að þann mánaðardag árið 1867
gcngu í gildi þau grundvallarlög,
sem þingið á Englandi samdi
handa þeim þegnum sínum í Norð-
ur-Ameríku, s'em væru viljugir til
þess, að slá sjcr saman undir einni
samciginlegri stjörn. Löggjöf
þcssi nefnist ,,British North Ame-
rica Act“, og hún var samin sam-1
kvæmt tilmælum þeirra hjeraða, :
scm þá voru ncfnd Efri Canada,-—
nú Ontario, — Ncðri Canada, —
nú Quebec, —Nova Scotia, og
New Brunswick. Þessi hjeröð og
mikið landflæmi f norður og vest-
ur frá þeim voru þær eftirstöðvar,
sem Englendingar höfðu undir
sinni hendi, þegar Bandarfkin
brutust undan yfirráðum þeirra,
tæpum hundrað árum áður.
Sá tfmi, sem liðið hafði frá lok-
um Bandarfkjastrfðsins, hafði ver- .
ið viðburðaríkur fyrir þann hluta
álfunnar, scm hjclt áfram að standa
undir yfirráðum Englendinga, ekki
síður fyrir hinn hlutann, scm farinn j
var að spila upp á sfnar cigin spít- I
ur. Þegar Bandamenn hófust handa
gegn Englandi árið 1776, voru
ýmsir í þeirra eigin bygðarlögum,
scm álitu þá uppreisn syndsamleg-
an mótþróa við konunginn og ætt-
jörðina, jr England. Þessir menn
urðu þar samt í minni hluta bæði
af þvf, að margir þcirra manna,
sem voru af enskum ættum, litu
öðruvísi á málin, og svo af því, að j
mesti fjöldi af 'nýlendumönnunum
áttu aðrar ættjarðir cn England, j
svosemSvfar, Hollendingar, Þjóð-
GIMLI, MANITOBA, 9. NÓVEMBER 1903.
verjar og fleiri. Svo unnu þessir
uppreisnarmenn frægan sigur, og
Bandaríkin mynduðu nýtt vcldi og
nýja þjóð. Að þeim sigri búnum
snjeru þeir óvild sinni á þá ná-
granna sína, sem mesta tryggð og
undirgcfni hfifðu viljað sýna Eng-
l'andi, og veittu þeim að lokum svo
þungar búsifjar, að þeim varð ekki
við vært, ,og fluttu sig þvf f hóp-
um íþann hluta álfunnar, sem Eng-
lendingar höfðu undir sinni hendi
eftir stríðið.
Búfcrli þessi urðu bæði til þess,
að œsa hatur Bandamanna gegn
ensku hjálendunum fyrir norðan
sig, svo að til fullkomins ófriðar
rak með þeim árin t8i2—1814, j
og svo lfka til þess, að gjöra Eng-
lendinga ljúfari f öllum rjcttarbót-
um, sem þessir fasthcldnu menn
fóru fram á. Samt þótti nokkrum
mönnum um einn tfma ganga svo
stirðlega með umbœturnar, sem
farið var fram á, að þcir hófu al-
gjörða upprcisn bæði f Efri og
Ncðri Canada í senn. Sú upp-
reisn var að vísu bæld niður, og
nokkrir, sem tóku þátt í hcnni,
voru Iíflátnir fyrir drottinssv.'k, en
umbœturnar fengust greiðar cftjr
en áður, og um miðja síðustu öld
bjuggu þegnar Englendinga í Vest-
urheimi við samskonar stjórnarfar
eins og samþegnar þeirra í heima-
ríkinu. Að eins eitt þótti veraað.
Hvcrt hjerað hokraði út af fyrir
S1fe> °g hiuar ýmsu smákvaðir hvers
eins urðu að koma fyrir Englands-
konung og ráðaneyti hans, og það
var tafsamt og leiðinlcgt fyrir báða
hlutaðcigendur. Þessi sjerstöku
hjeröð beiddust samt aldrei eftir
sjerstökum ráðgjafa fyrir sig í út-
lendu ráðaneyti, eins ogvið höfum
talað um, Islendingar, heldur
œsktu cftir hreinni og beinni
heimastjórn, og. um það komu þau
fjögur hjeröð, sem fyr voru nefnd,
sjer saman að biðja um t einingu,
og sú bœn var veitt og sambands-
stjórn hafin hinn 1. júlí 1,867.
Nafnið Canada var þanið út yfir
hina nýju sambandsheild, sem í
fyrstu náði að cins yfir fjögur fylki,
en nær nú yfir landið frá hafi til
hafs, auk Prince Edwárd eyjarinn-
ar og margra fleiri cyja.
*
*
í öllu stjórnarfari eru þrír aðal-
þættir, — að semja lögin, að út-
skýra lögin, og að framfylgja lög-
unum, — löggjafarvald, dómsvald,
og framkvæmdarvald. Hjer verð-
ur lítið eitt skýrt frá því, hvernig
þessu valdi er úthlutað samkvæmt
hinni canadisku stjórnarskrá.
FRAMKVÆMDARVALDIÐ
f Canaaa skal vcra drottningunni*
áskilið sem hennar einkarjettindi.
HERSTJÓRN
öll í Canada cr sömuleiðis áskilin
drottningunni sem hennar einka-
rjettindi.
LANDSTJÓRI
skal settur yfir Canada af drottn-
ingunni m c ð r á ð i h i n s
e n s k a ráðaneytis. Hann
skal sitja í Canaaa í drottningar-
innar stað og hafa í höndum sjer
| fyrir hennar hönd allt framkvæmd-
I
arvald landsins m e ð r á ð i h i n s
canadiska ráðaneytis,
sem hann skal hafa sjer við hönd,
eða með ráði cinhverra meðlima
ráðaneytisins, cða upp á sitt cigið
eindœmi, cn gjörðir hans eru und-
irorpnar breytingu h i n s
canadiska þ i n g s, svo fram-
arlcga scm þær breytingar koma
ekki í bága við neina löggjöf cnska
þingsins. Hið konunglega vald
landstjórans skal vera h á ð s ö m u
s k i 1 y r ð u m f Canada eins og
vald konungsins sjálfs er háð á
Englandi.
RÁÐANEYTIÐ
skal valið af landstjóranum (sam-
kvæmt vissum venjum) og hann
getur vikið meðlimum þess úrsæti,
ef nauðsyn krcfur.
Konunginum.
Nr. 43.
SKYLDUR
landstjórans eru hinar sömu scm
konungs væru, ef hann væri hjcr
sjálfur búsettur, og þær innir hann
af hendi með ráði hins
canadiska ráðaneyti s'::'.
' n. Útnefning hinna ýmsu fylk-
isstjóra.
Hann m á, einnig reka þá frá
embætti, áður en hinn venjulegi
tfmi er liðinn.
b. Útnefning hinna ýmsu dóm-
ara í allar greinar dómsvaldsins
um allt landið.
Hann s k a 1 cinnig vfkja þcim
frá embætti hvenær sem þingið
krcfst þess.
c. Útnefning allra efri deil(,1ar
þingmanna.
Hann má ekki víkja þcim
aftur frá embætti, en þeir missa
sæti af sjálfu sjcr undir vissum
skilyrðum.
d. Útnefning forseta f efri
dcildinni.
Hann m á cinnig víkja honum
úr forsetasætinu hvenær scm vcra
skal.
e. Sem höfuðsmaður alls stjórn-
arfarsins kallar hann saman, frestar,
og slítur þingi.
f. Hann s k a 1 annaðhvort
staðfestaí nafni krúnunnar þá laga-
bálka, sem samþykktir hafa verið f
báðum deildum þingsins, ellegar
geyma þá fyrir ríkisráð Englands
til yfirvegunar.
(]. Hann s k a 1 einnig senda
ensku stjórninni afskrift af öllum
þcim lögum, sem hann hefir stað-
j fest, svo að ríkisráðið geti fhugað
þau. Ef einhvcr slík lðggjöf nær
út fyrir þau takmörk, sem valdi
hins canadiska þings eru sett, þá
m á enska stjórnin ónýta hana, og
þá fellur sú löggjöf úr gildi þann
dag, sem landstjórinn tilkynnir
canadiska þin'ginu þá ónýtingu.
h. Hann má ónýta löggjafir
hinna ýmsu fylkisþinga hvenær
sem er innan árs frá því að þær
hafa verið samþyktar í fylkjunum.
i. Hann m á breyta úrskurði
dómstólanna. (Framh.)
* Það má heita hið sama, sem for-
kólfar meiri hlutans í ncðri deild
þingsins ráði öllu saman.