Baldur - 08.11.1905, Blaðsíða 2

2
BALDUR, 8. Nóv. 1905.
F.R GEFINN ÚT Á
GIMLI. ----- MANITOBA
ist hafa við eðlisfræði og lifandi
lfkami dýra, hafa rekið sig á það,
að enn sem komið er hafa vísind-
in ekki getað fundið neina sönnun
um líf eftir dauðann.
En oft hefir það heppnast að láta
mannshjartað slá, aftir að það hefir
verið tekið úr lfkama mannsins.
Vjer getum þvíekkitil fullnustu
Ekki hafa | svarað spurningunni : hvenær
OHAÐ VIKUBLAÐ*
KOSTAR $1 ,UM ÁRIe.
BORGIST FYRIRFRAM
TfTGEFF.NDUR :
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
j veruleg.an mun á lffi manna og
! hinna æðri dýratcgunda, svo að af
| því megi álykta, að dauði manna
og dýra sje sitt hvað. Þetta eru
staðfest atriði, sem ekki er hægt
frá að vfkja. En hinsvegar, þá
þc:r heldur getað fundið nokkurn deyr maðurinn. Ef að vjer eig-
um við 1/kama mannsins, þá cleyr
hann smátt og smátt, eitt líffœr-
ið á eftir öðru. Ef að vjer eig- j
um við persónuleika mannsins, þá
hverfur hann þegar maðurinn miss-
ir meðvitundina, og frá því sjónar-
þekkjum vjer svo lftið til þcssa, að j miði geta menn sagt, að maðurinn
enginn sannur vísindamaður mundi deyji þegar hann sofnar föstum
neita þvf, að líf manna kunni að j svefni, og áreiðanlegci þegar hann
RITSTJÓRI:
Magnús J. Skaftason.
RÁÐSMAÐUR:
G/sli P. Magnússon.
UTANÁSKRIFT TIL BLAdSINS :
B-A-IhlDTTIR,
G-XIÆILX,
XÆ^VXX
' 911) á smáuTi aug’ýsingum er 25 cent
íyrir {ítimlung dá kslengdar. Afs'átturer
g«2un ó. Btrerri auglýsingum, stm birtast í
blaðiuu yfir lengri tima. V:úvíkjaruli
slíiíutn af*l»ttiog öð um fjármálum blaða-
ias, eru menn biðair að SLÚa ajer að ráðs
manuinum.
vera frábrugðið Iffi dýranna.
En hvenær deyr maðurinn þá ?
Hvaða breyting er það f líkama
mannsins sem veldur dauða ? Það
cr þá fyrst að segja, að það er ekk-
ept ákveðíð augnablik til, sem
menn deyja á. Vjer'erum allir að
deyja smátt og smátt, ár frá ári.
Augnablik það, sem menn vana-
lcga nefna dauða, er þegar menn
hætta að anda, en það cr elginlega
ekki hægt að kveða á um það, og
cr þessi skoðun leifar gamallar trú-
ar, að menn drægju að sjer iífið
er svæfður með svefnlyfum.
Þyngd líkamans eftir dauðann
er alveg liin sama og áður cn hann
hætti að atida. Það hverfur þvf
ekkert Ifkamlegt efni við dauðann.
Ekki er það heldur sjáanlegt að
nokkurt afl (energy) hverfi hastar-
lega. En ef að menn í stækkun-
argleri skoða smáagnir líkamans
meðan þær eru lifandi og eftir að
þær hafa mist hreifiafl sitt Og and-
ardrátt, þá er eins og slái á þær
móðu og verði þær ógagnsæjar.
Þær storkna og taka á sig þetta

mcð andanum, og að sálin yfirgæfi j In'cifingarlcysi dauðans. Ln ekki
líkamann með andardrættinum jhafa menn Setað sÍeð eða fundið
Hjarta mannsins getur haldið áfram Óivcnær breytingin et svo langt
að slá mörgum mfnútum lengur, ^omin> að eirf;i sJe bægt viC lienni
og hjá dýrum, sem tilraunir hafa; að SÍora- ein er SÍ1 breyting
verið gjö.rðar mcð, slær það marg- j efnanna, sem vcrður þegar andar-
ar klukkustundir eftir að dýrin j diátturinn ci að hætta, og veldur
MIÐVIKUDAGINN, 8. NÓV. 1905.
Hyað er dauðinn?
Eftir
prófessor MATTHEWS í Chicago.
Jeg ætla ekki að tala hjcr um
dauða mannaað þvf er sncrtir sJcyn
eða persónuleika. Það má vera
að sumum kunni að virðast maður-
inn vera þar allur, sem lfkaminn
er> og sje svo, þá cr dauði lfkama
mannsins,. dauði mannsins sjálfs.
En þó er það einhvernveginn mcð-
fætt manninum, að geta ekki þýðst
þessa skoðun. Það er öllum svo ó-
geðfclt að hugsa til þess, að þcir
hafa hætt að andá. Vöðvarnir
hafa í sjer afl til samdráttar, og
heilataugarnar geta flutt skipanir
um líkamann eftir að skepnan er
hætt að anda. En þó að menn
geti ekki kallað það augnablik
dauðans, þegar menn eða dýr
hætta að anda, þá er það þó orsök
dauðans, af þeirri ástæðu að líkam-
inn getur ekki lifað án loftsins.
Hjartað hættir að slá og frumagnir
líkamans-deyja af loftleysi.
En líkamsstörf þau, sem leiða
til þess að menn hætta að anda,
hafa jafnaðarlega verið starfandi
árum saman, áðuren endirinn kem-
ur. Stundum hafa nýrun smátt
og smátt gefist upp við starf sitt,
eitrað Ifkamann.
sljófgast taugahyifin
og smámsaman
sjálfir eða vinir þeirra verði að engu. j Stundum
Og hversu bersýnilcgt sem það (nerve cells), sem valda andar-
virðist, að maðurinn sjc maskína
ein, og að eðli hans sje að nokkru
leyti erfð og að nokkru Ieyti upp-
eldi, — og þrátt fyrir það, að m irg
störf hans megi tileinka líkamleg-
drættinum, og hætta starfi sfnu.
Það er þvf gjörræðisfult að kalla
manninn dauðan, þcgar hjarta
hans hættir að slá, eða andardrátt-
ur han? þrýtur, og sjcst það best
þegar mcnn hugsa til þess, að auð
um og efnafraeðislegum orsökur
þrátt fyrir það, að skýrlega velt cr að lífga við hunda cr þeir
megi sýna að hann sje af öðrum hafa legið svolciðis sex eða flciri
dýrum kominn, þá geta menn þó j mfnútur. Ef að menu opna brjóst
ekki neitað manninum um mögu- já hundi, nýdauðum, og láta andar-
legleikann ti’ að lifa eftir dauðann, j dráttarfærin fara að vinna, og ef
sfst þeir, sem hugsa út í allar þær að menn taka hjarta hans í hönd j
sorgir og þjáningar, sem einlægt sjer, og kreista það eftir hljóðfalli, ■
fara vaxandi með vaxandi þekk-! þá fer hjartað smátt og smátt að j
aftur og hundurinn fer aftur að j
með öðrum orðum, hann
íngu og skilningi manna, eðaþcim, sl
sem leiða sjer f hug hve .gjörsam- anda
]ega óskfljanlegur alheimurinn er. lifnar við aftur, Jeg hygg að ti
Jeg segi þettatil þess, að jeg vcrði J raun þessi hafi ekki verið gjörð á
því að draga enn meira úr drætti
andans, en hún er sú, að hin lif-
andi efni líkamans verða súrari.
Þessi súrnun er bæði afleiðing og
orsök dauðans. Þcgar hin Iifatidi
efni líkamans súrna, þá taka þau
til starfa þeirra, sem þau ekki
unnu meðan þau voru lifandi, eða
altjcnd að mjíig litlu lcyti. En
störfin cru þau, að smáhylfi líkam-
ans eta eða melta sig sjálf.
Undirstaða undir öllu 1/fi er citt
meginstarf allra Ifkama, og það
starf er andardráttur eða aðdráttur
loftsins. Alt hið lifanda þarf að
draga að sjer loft. Það þarf að
draga f sig og eyða súrefni, en
láta rrá sjer kolefni og að líkindum
vatnsefni. Hvað eina, sem hcfir
áhrif á loftdrátt þenna, hefir áhrif
á öll störf hinna smáu líffæra líkam-
anna, og má þvf segja að andar-
drátturinn Uoftdráttur) sjc aðalstarf
ails hins lifanda, og öll önnur störf
Ifkamans, svo sem vöxtur og við-
hald, eru undir þessu eina starfi
komin.
I hinum lifandi Ifkama eru
viss efni, sem losa aftur önnur efni
en hvaða efni það eru, vita mcnn
ógjiirla enn þá, en þau tnynda efni I
sem ,,aldehydes“ nefnast, og breyt- j
ast þau aftur f sykurcfni og önnurj
efni f smáhólfum líkamanna. Þáj
losnar og vatnsefni (hydrogen) lfk-1
amans, samcinar sig við súrefni
loftsins og myndar vatn. En hvað í
j svo sem þcssi efni eru, þá eru þau j
j cinlægt cndurnýjuð með fæðunni. j
ekki misskilinn. Á aðra hlið eru j mönnum af þeirri ástæðu, að þegarj
þessi fáu atriði, scm vjer þekkjurn 1 mcnn eru sjúkir, þá er allur Ifkam-
í s >gu alheimsins, cr. á hina hliðina inn vanalega svo eitraður af sjúk-
er alt hið mikla óþekta haf, og hin dómseitrinu
ósjálfráða löngun eftír betra og legt að láta hann lifna við af sjálfs-
lengra lffi, laust frá böli og þján- j dáðum, jafnvel þó að menn gætu
ingu tilycrunnar. Þeir, sem fenr
ORSAKIR DAUÐANS-
Dauðinn er afleiðing þess, að
störf þessi hætta, af þvf að líkam- j
að það er ekki mögu- inn hættir að taka móti fæðuteg- j
undum þeim, sem smáagnir þessar!
myndast af, cða þá af sýringu efn- j
látið hjartað halda áfram að slá. 1 antia, og geta menn sjeð að dauð-
inn innibindur ekki neina efnatöp- j
un. Það er f raun og veru aðeins
sáriftil breyting á samsetning efn- i
anna, sem útheimtist til þess að i
breyta lifandi líkama f dauðann,
,eða dauðum líkama f lifandi. Á
mörgum cfnafræðisstofum eru
menn að lelta að efni þessu, sem
veldur loftdiætti (andardrætti)
smáagna lfkamanna. Og auðnist
mönnum að finna það, þá er jeg
viss um að menn geta betur skýrt
dauðann, en nú sem stendur.
Dauða mannlegs lfkama geta
menn þó skýrt frá sjónarmiði þessu,
og sjá menn það, að lff líkamanna
er kom:ð undir framhaldi þessara
ofannefndu starfa. Ef að öll
nauðsynleg skilyrði ættu sjer st?ð.
þá ætti líkami mannsins að geta
haldið áfram að lifa í það óendan-
lega. En til allrar óhamingju,
halda lífifæri þcssi.ekki áfram starfi
sínu. Vfsindamenn allir hafa
mikla Iöngun til þess, að verða
þess vísari hvers vegna þau halda
ekki áfram störfum sfnum, og eins
að geta breytt ástæðum Iffsins svo
að þau gcti haldið áfram vinnu
sinni. Hinar ytri orsakir þcss, að
þau hætta starfi sfnu, eru hinar
vanalcgu ástæður dauðans. Út-
vortis slys, eitrun af inntöku eit-
urs cða áhrif smáyrmlinga þeirra,
sem sóttum valda, og Ifkaminn
tektir f sig á einn eða annan hátt.
Þessar ástæður ættu menn að geta
komið í veg fyrir áður langt lfður,
en þá cru hinar innvortis ástæður
dauðans, en það eru aðallega : Ó-
hentug fæða og ófulfkominn bro^t-
rekstur hinna brúkuðu efna í lfk-
amanum.
Með því að vjer þekkjum svo ó-
glöggt cfnabreytingar þær, scm
fram fara f lfkamanum, þá vitum
vjer ógjörla hvaða fæða er hentug-
I ust fyrir smáagnir Ifkama manns-
ins, eða hve miklafæðu þær þurfa.
Vjer etum fæðuna af handahófi,
og þangað til vjer vitum fyrir vfst,
hvaða fæðu líkaminn þarfnast, þá
hljótum vjer að Iialda áfram hinum
gamla vana, að fæða sumar agnir
Ifkamans of mikið, sumar of lftið
og sumar fá ekki þá rjettu fæðu,
sem þær þurfa að fá, en aflciðing-
in af þvf er sú, að störf þessara
smáagna lfkamans hætta, scm þó
alt líf er undir komið. En við
; það að þau hætta»að starfa, þessi
smáu líffæri, þá eyðilegst þar incð
allur lfkaminn. Dauðinn getur
t. d. komið af þvf, að veggir blóð-
kornanna taka f sig of mikið af
kalkefni, þar scm þó öll önnur líf-
færi eru f rjettu lagi
Hin önnur vanalega orsök dauð-
ans, er ófullkominn burtrekstur
hinna brúkuðu efna í lfkama
mannsins. Það er ekki hægt að
segja, hvc mikilsvarðandi sú orsök
er. En cins og nú er, þá geta
smáagnir lfkamanna ekki Iosað sig
við hin brúkuðu efni, sem vcra
skyldi. Við þcssu geta mcnn
gjört mcð tilhlýðilcgu matarhæfi
að mikiu leyti, og er það mfn skoð- j
un, að matarhæfið gjöri hjcr mcst'
til.
Ritgjörð þessi er eftir prófesscrj
Albert P. Mathcws í Chicago, crj
nafnfrægur cr orðinn fyrir tilraun-
irsínarað breyta tegundum ýmsra
af hinum smærri dýrum, að búa
til á þann veg líffæri og breyta
þeim á ýmsan hátt. Ef að spek-
in’gar heimsins, ef að synir guð-
anna hcfðu getað skýrt fyrir mönn-
um eðli dauðans, eða skýrt lffsafl
lfkama mannsins, þá hefðu þeir
getað sýnt mannkyninu ómetan-
legan velgjörning, en alt til þessa
hefir engintr guðssonur fæðst á
jörðu, sem hafi verið um það fróð-
ur, enginn guðs sonur hefir vitað
eins mikið um það og maður þessi,
og þó að hann sjc langt kominn,
þá veit hann ekki nóg ennþá. En
það verður hver að játa, að athuga-
verðar eru skýringar hans
Úr grein þessari er slept cfna-
fræðilegum skýringum, sem engir
aðrir en efnafræðingar geta botn-
að f.
Radium.
Getur radium búið til lff? Það
hcfir ósköp mikið verið talað um
þetta nýfundna efni, sem er mörg
þúsund sinnum dýrara cn gull, og
nú kemur enn vfsindamaðurinn
Burke, enskur, og hcldur, að mcð
þvf hafi hann getað framleitt Iff úr
dauða. Hann tók kjötseyði scm
búið var að ’sterilize', svo að ó-
hugsandi var, að f henni gæti ver-
ið nokkur Iifandi smáögn, og ljiú
radiumgeisla verka á glasið, scm
súpari var f. Eftir riokkra stund
fóru þar að myndast kringlóttar
smáagnir, sem hoaum virtust bera
öll einkenni, ersýnduað þær væru
lifandi. Þæruxu sjálfar. þær æxl-
uðust að hætti þessara smáagua,
þannig að þær skiftu sjer í sundur.
Og þegar þær voru teknar úr ra-
diumgeislanum, þá hjeldu þær á-
fram að vaxa. Kallaði Burke smá-
agnir þessar strax: radiobes.
Væri þctta svo sem hann ætlar,
þá væri þetta einhver hin mesta
j uppgötvan, sctn nokkurntíma hef-
ir gjörð verið f heimi. Vfsinda-
mennirnir hafa aldrci getað hugsað
sjer hvernig hin fyrsta smáögn hafi
myndast, en allir eru fyrir löngu
fallnir frá (Spontaneous geneiati-
on) sjálfsköpun, eða að lff kvikni
af sjálfu sjcr. Hafa sumir ætlað
i
1 að lff hafi fyrst kviknað fyrir efna-
skyldlcika (chemical affinity), aðr-
ir fyrir áhrif rafmagns, cn gengið
illa að sanna. Prófessor Löeb hefir
1
reyndar, að sagt er, getað kveikt
Iff á lágu stigi, og áreiðanlega búið
til lffifæri þar scm engin voru áður,
en mjög cr það óljóst. En sje
hinn fyrsti vottur lffsins sannaður,
hversu smár sem hann er, þásegja
vfsindamenn, að gjöra megi grein
fyrir framhaldandi þroskun þess
fiá einu stigi til annars, frá einni
tegund til annarar, frá hinum
lægsta ormi til hins fullkomna
manns. En búast má við að
kirkja og klcrkar gretti sig og
spýti mórauðu yfir þessu og öðru
eins.