Baldur - 20.06.1906, Blaðsíða 2

2
BALDUR, 20. JtíNí, 1906.
LD
(J1
EI< GEFINN ÚT Á
GIMLI, ------ MANITOBA
OIIAI) YIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 UM ÁRIb.
BORGIST FYRIRFRAM
ÚTGEFENDUR:
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISIIING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAðSINS :
BÆUL.IDTTIR,,
C3-ZTÆILI,
TÆ_A_3ST.
Verð á srnáum auglýsingum er 25 eent
fyrir þumlung tiáUrslengdar. Afsláttur er
gefinn á strerri auglýsingum, sem birtast í
blaðinu yfir lengri »íma. Viðvíkjandi
slíkum afslætti og öðrum fjármálum bl»ðs
ins, eru menn beðnir að snúa sjer að ráðe
manninum.

MIBVIKUDAGINN, 20. JÚNí. 1906
Bannið afturkallað.
Blaðíð ,,Appeal to Reason‘‘
getur nú farið ferða sinna með
póstum Canada eins og áður.
Tilkynning um það, að fyrvcr-
andi póstmálastjóri, Aylesworth,
hafi endurkallað bannið gegn ,,Ap-
peal to Rea3on“ er nú kcmin út;
það kom til Wpg. gegnum D. W.
Bole, þingmann.
Mr. Aylesworth er nú kominn í
nýtt embætti eins ogbúizt var við
—orðinn dómsmálaráðgjafi — en
áður en hann lagðí niður póstmála-
stjórastarfið dróg hann til baka
bannið.sem hann hafðí sjálfur lagt
fyrir „Appeal" to Reason“ fyrir
nokkrum vikum.
Þetta er óefað einn sá allra þýð-
ingarmesti atburður, af pólitfsku
tagi, sem komið hefir fyrir í Can-
ada, og hefir hjer sem oftar sann-
ast, að fordómafull ofríkisverk
verða stundum frelsishreyfingunum
til hjáipar, í stað þess að verða
þciin til niðurdreps.
Þetta atriði er alveg sjerstakt
í sögu Canada, og manni liggur
við að aumka manninn, Mr.Ayles-
worth, sem verður að bera ábyrgð-
ina af þessu máli fyrir stjórnina.þó
ficiri sje auðvitað sekír en hann.
Það erstórlexía í afdrifum þessa
má!s, ekkí einungis fyrir pólitfska
menn í landinu, og kanadisku
þjóðina í heild sinni, heldur fyrir
alla menn um allan heím, sem
búa undir þingræðisstjórn og eiga ]
við það fiokkseinræði að stríða sem
þvf er samfara. ;
Bannið var afturkallað a’f þvf að
mótmælin voru orðin svo sterk og
vfðtæk, að það var sýnilegt, að j
stór hluti þjóðarinnar var vaknað-1
ur til meðvjtundar um það, að það í
ætti ckki að líða einum manni, I
eða fáum mönnum að gjöra úr-
skurði um það, að hve miklu leyti
málfrelsi skyldi eiga sjcr stað f
þessu Iandi. Það er einmitt í
þessari vaknandi þjóðarmeðvitund
um sinn þjóðarrjett til að vera
æðsta úrskurðarvald 1 landinu í
pólitískum málum að möguleg-
leikinn fyrir pólitfskum umbótum
liggur,og hinn þýðingarmikli sann-
leiki, sem þetta mál hefir leitt í
ljós, er sá, að þjóðin eigi töluvert
mikið af þessari þjóðrjettarmeð-
vitund—svo mikið, að hún ætlist
til þess að stjórnirnar sínar sje
sínir þjónar, en ckki sínirherrar—
svo mikið,að hún þegi ekki við of-
rfki og yfirgangi af hendi ernbætt-
ismanna sinna, hvað sern gömlum
lögum og heimildum líður.
Galisíiimenn og
uppruni þeirra.
Eftir Michael Sherblnin, B.Sc.
Fyrirlestur þann, sem hjer fer á
eftir, flutti herra Michael Sher-
binin nýlega í Winnipeg á fundi
Manitoba - sögufrœðafjelagsins.
Fyrirlcsturinn, þó stuttur sje, er
mjög fróðlegur, og viðbúið að allir
sem sögufróðleik unna hafi gaman
af að lesa hann. Sannast að segja
er nafnið á honum varla rjett, þvf
hann gengur meira út á að sýna
uppruna rússneska veldisins í
Evrópu í heild sinni, og áhrifann-
ara þjóða á það, heldur en hvernig
á hinum galisiska hluta þess stend-
ur.
Það er fagnaðarefni fyrir alla
frjálshugsandi menn, nær og fjær,
hve mikið dáðríki stór hluti kana-
disku þjóðarinnar hefir sýnt í þessu
máli; og allir, sem hafa lagt hönd
á plóginn, geta haft það á meðvit-
undinni, að þeir hafi lagt sinn
skerf til f þvf.að greiða veginn til
þjóðstjórnar og menningar.
Póstmála3tjórinn hefir með ráð-
ríki sínu orðið meðal til þess, að
opna augu margra manna f Can-
ada fyrir þörfina á þeim pólitísku
umbótum, sem tiltölulega fáir
menn hafa haldið fram hingað til,
rjett eins og Moyer-Haywood-
Pettibone- málið í Bandaríkjunum
hefir nú vakið þjóðina þar svo
greinilcga, að hún má heita vfg-
búin, og rciðubúin að taka til
vopna ef það mál er ekki sann-
gjarnlega til lykta leitt.
Það eru liðnir þeir tímar, sem
betur fer, að hægt sje að láta fólk
krjúpa á fótskör ofbeldisins. Hver
ofbeldistilraun verður að hjálp-
ræði fyrir umbótamennina þegar
þjóðirnar eru búnar að fá sjálfs-
traust og dug, en það mælir til-
gangi ofbeldismannanna enga bót;
þeir verða að dæmast eftir verð-
leikum eins fyrir það.
Þessir 14000 kaupendur blaðs-
ins „Appeal to Reason“ geta nú
átt von á að sjá blaðið sitt aftur,
með þökk til þeirra fyrir hjálp-
semina og dugnaðinn, ‘en menn
mega eiga vona því að það flytur
þeim ekki einungis þökk fyrir
hjálpscmi við blaðið sjálft, heldur
einnig þökk fyrir dáðríkt starf
til viðreisnar mannrjettindum og
mannfjelagslegum umbótum, sem
snerta alla sem hafa bjarta og
heila á rjettum stöðum.
íslendingar hafa tckið góðan
þátt í þessu máli, og er þeim það
til sóma; flokksfylgi hefir þar ekki
dregið úr inönnum kjark, að því
cr vjer vitum til hjer á Gimli, en
nokkuð er það sjerkennilegt rænu-
Sherbinin er fróðleiksmaður,og er
útskrifaður frá háskóla í St. Pjet-
ursborg á Rússlandi. Hann fjekk
mikið lof fyrir þennan - fyrirlestur
hjá sögufræðafjelaginu, sem gjörir
sjer far um að ná í allan fróðleik af
slíku tagi. F‘yr*r'estur'nn er
þannig :
,,Þegar vjer förum að athuga
ókunnugt fólk.er gott að vita bæði
að hveiju leyti það er ölfkt o'ss, og
eins að hverju leyti það er lfkt oss.
Þó hvorutvcggju sje þýðingarmik-
ið, finnst mjer allt af meira varið í
hið sfðara, nefnilega, að gjöra sjer
grein fyrir því, hvað menn hafa
sameiginlegt hver með öðrum.
Þegar maður athugar frá öllum
hliðum það, sem er sameiginlegt
riieð manni sjálfum og ókunnu
fólki, fer það oft svo, að inismun-
urinn, sem maður ’nugði vera milli
þessa og sín, hvcrfur að miklu
leyti.
Fólkið,sem vjer ætlum sjerstak-
lega að tala um nú, eru Galisfu-
mennirnir, sem einnig eru stund-
um kallaðir Ruthcniar (eða Litlu
Rússár.
Hið rutheniska tungumál heyrir
undir sama tungumálaflokk eins
og Enska, Franska, Latfna, Gríska
og Keltneska, það er að segja.það
heyrir tii aryösku málunum. ,,En-
cyclopedia Britanica“ segir að
,,aryan“ þýði tiginn, eða af háum
stigum.
Ef vjer ímynduðum oss ary-
önsku málin eins og trje, með
grein fyrir hvern undirflokk hinna
aryönsku tungumála, þá tilheyrði
Enskan sömu grein og Þýzka,
Sænska og íslenzka (og önnur
Norðurlandamál), en Rutheniska
(mál Galisíumanna) heyrir aftur til
sömu grein og Pólska og Rúss-
neska og mörg önnur slavnesk
mál; þá er Latínan sem heyrir ít-
ölsku greininni til, og Gríska til-
heyrir hellenisku greininni.
P'ari maður að athuga hin slav-
ensku tungumál, koma f ljós að
leysi af Heimskringlu og Lögbergi J minnsta 5 til 800 orð, sem líkjast
að hafa verið steinþegjandi um Ensku, Frönsku, Latfnu eða Kelt.
þetta mál og látið sig það engu nesku.
skifta. ,Andrcy ore ploohom' þýðir;
Allar bænarskrár, sem hingað Andrjes plœgir með plóg. ,Ore'
hafakomið,hafa vcrið sendar áfram; bendir á latneska orðið ,arare' (að
sumar þcirra koma raunar austur plægja, og ,arablc' f Enskunni.
eftir að bannið er endurkallað, en ; fomo pase swyni' þýðir : Tóinas
þær hafa sfna þýðingu eigi að sfð- ] gefur svínunum. ,Pasty' þýðir
ur.—Þökk fyrir tiltækið, landar. j að fóðra (gcfa fóður), og af þvf er
E. 0. ' dregið ,pastyr,1 sem þýðir prcstur.
Það er ekkert vafamál, að rnálin.
sem forfeður Ruthenanna töluðu
og mál forfeðra ensku þjóðanna,
voru að sumu leyti töluvert lík, og
með þýðingu Biblíunnar á slav-
nesk mál komust inn í þau mörg
orð, sem eru einnig brúkuð í flest-
um öðrum málum, svo sem angel,
kleric, diakon, o. fl.
MANNFRŒÐISLEGA eru
Galisfumennirnir af sama tagi og
aðrir Slavar.
Áður en greinilegar sögur eru
skráðar, bjó þjóðflokkur sá á Aust-
ur-Evrópusljettlendinu sem nefnd-
ur er Sarmatar, og síðar voru þar
Scythar, sem Hcrodotus skrif-
ar um á fjórðu öld fyrir Krist.
Þar næst dreifðust Avar, Hunar,
og Gotar út um þessar sljettur, en
skildu þar eftir lítil merki byggðar
sinriar.
í Hermitage-safninu í St. Pjet-
ursborg eru tvær skrautlegar jurta-
krukkur eftir Scytha. Önnur
þéirra er úr silfri, og er kennd við
Nicopol, en hin er úr gulli, og er
kennd við Kertch; þær eru báðar
frá fjórðu öld fyrir Krist.
Myndirnar á þessum jurtakrukk-
um sýna Scytha þar scm þeir eru
að temja og beizla hesta. Þeir
hafa sftt hár og mikið skegg, eru
beinastórir, og klæddir í sfðar
mussur, og eru mjög líkir á að sjá
eins og hinar slavnensku þjóðir
sem^búa þar ennþá.
Forfeður Galisfumannanna,
Rússanna, Pólverjanna og allra
slavneskra þjóðflokka auðkenndu
með einu orði alla sem voru þeim
skyldir. Það var ekki neitt póli-
tískt samband milli þcirra; það
var engin þjóðarhugmynd vöknuð
hjá þeim, þeir voru of barns-
legir, eða máske of rænulausir til
þcss, en þeir voru sarnt tengdir
saman á vissan hátt, tengdir sam-
an með tungumálinu, og þess-
vegna var fyrsta spurning þeirra :
,Talar hann svo jeg skilji ?‘ ,Slov-
ak, Slovinetz, Slovianin,1 sem
eru orð sem brúkuð eru enn f dag,
og þýða : Maður sem talar, maður
sem talar greinilega, eða maður
sem jeg get skihð. Þessvegna
er maður sem jeg get skilið á mfnu
máli ,SIovak' eða ,Slovian'—mað-
urinn sem talar einfalt mál. Jeg
get komizt af við hann, og þessi
aðgreining nægir mjer. Þetta er
undirstaða Slavans undir þjóðar-
myndunina.
Á hinn bóginn kalla Slavar alla,
sem þeir skilja ekkí ,Niemetz'—
mállausa menn —■ mennina sem
ekki tala greinilega. /
Þetta er mjög einföld tiiðurröð-
■ \ *
un,og útheimtir ckki mikinn fróð-
leik.
Þann dag í dag auðkenna Rúss-
ar og Galisfumenn Þjóðverjana
með orðinn ,Niemetz'—maðurinn
sem ekki talar skiljanlega; lfkt og
Þjóðverjarnir kalla þá sem eru
þeim skyldir f máli ,Dcutch‘.
INNBYRÐIS SKYLDLEIKI
SLAVNENSKU MÁLANNA.
Til þeSs að sýna hve líkar hinar
Slavnensku málýzkur erumábenda
á,að málið, sem hin grfsk-kaþóiska
kyrkja brúkar meðal allra slav-
neskra þjóðflokka, er mál Pannon-
ia-Slavanna. Brœðurnir Cyril og;
Methodius lögðu út Biblíuna á
þetta mál á níundu öldinni (862—
885). Þessir brœður komu frá
Thessaloníu, og voru trúboðar
meðal Moraviaíiiannanna og Bæ-
heimsmanna; 966 var Micislav,
hertogi á Pollandi, skírður.
Utlegging Bibllunnar á Slav-
nesku á óefað meiri þátt f sam-
tengingu hinna rússnesku rfkja
heldur enílester þær orustur,
sem háðar hafa-verið til að auka
landeignir Rússa.
Á meðal allra slavneskra þjóð-
flokka, frá Miðjarðarhafi til Kyrra-
hafs, fara messur hinnar grísk-
kaþólku kyrkju fram á þessu máli,
sem Biblían var fyrst lögð út á.
Við árið 862, þegar þessir
bróeður byrjuðu á að þýða Biblf-
una, er einnig bundið það atriði
sem skapar þjóðarheild úr þessu
fðlki, sem kallast Galisíumenn eða
Rutheniar. Galisfumenn kalla
sjálfa sig Russin og tungu-
mál sitt Russki, eins og aðrir Rúss-
ar, og allt er í rauninni sama fólk-
ið.
VÍKINGAÖLD NORÐUR-
LANDA.
Og nú komum vjer að mjög
eftirtektaverðum atburðum, sem
bæði snerta England og þau
lönd sem nú kallast Rússland,
sem Galisíumennirnir eru komnir
frá.
Vjer munum að hinir fyrstu
Danir eða Norðmenn, sem komu
til Englands, gengu þar fyrst á
larrd 789. Um þetta leyti tóku
líka Norðmenn norðurhluta Frakk-
lands, sem nú heitir Normandy,
og rjeðu þar ríkjum. Þessar heiferð-
ir Norðurlanda manna hjeldu áfram
gegnum alla nfundu öidina, og
vjer vituin að þessi norræna vfk-
ingabylgja gekk yfir England,
Frakkland (til Parísar), Sikiley,-
Neapel og mörg önnur lönd og
staði f Evrópu.
Það voru einmitt þessir norrænu
vfkingar sem ríktu á Englandi, og
höfðu danska konunga, frá 1014
til 1044, og sem rlktu þar undir
nafninu .Normans' frá 1066 til
1154; það voru þessir norrænu
víkingar sern settust að á íslandi
um eða eftir 86i,og sem komu til
Rússlands 862. Þeir höfðu allir
áþekk hergögn, brynjur 3g typpta
hjálma, og töluðu sama tungumálið
meðlitlurn mállýzku-tilbreytingum.
Þessir Norðmenn ríktu venjulega
yfir þeim þjóðfiokkum sem þeir
lögðu undir sig; stundum ljetu
þeir nokkurskonarþing hafa stjórn-
arstörfin á hendi með sjer, eins og
í þjóðstjórnarfylkinu Novgorod f
,,Rus,“ sem er sama og Rússland,
og stundum gengu þeir í varðlið
konunga og hjálpuðu þeim í or-
ustum við óvini þeirra.
NESTORS ANNÁLARNIR.
Það er fróðlegt að athuga nú
næst hin ■ fyrstu sögubrot, sem
Rutheniar og Rússar hafa um
uppruna sinn sem þjóðar. Þessar
sagnir eru árbækur Nestors,
sem dó i Kie / á Suður-Rússlandi
11 x S-
Árbœkur Nestors, sem eru rit-
áðar á Slavnesku.segja þannig frá: