Baldur - 09.01.1907, Blaðsíða 2

2
■RAT.DUR, 9. JAN&AR 1907.
GIMLI, --- MANITOBA
OHAÐ VIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 UM ÁRIfi.
BORGIST FYRIRFRAM
tfTGEFF.NDUR :
THE GIMLI PRINTING &
JPUBLISHING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAfiSINS :
ZBYLIIIDTTIR,
GIMLI,
IÆA.]N
Verd á smánm auglýsinpum er 25 cenl
fyrir þumlung riá k^lengrlar. AfeJát.tur er
gefinn á fttœrri auglýsineum, sern birtaet í
blaðinu yfir lengri tíma. V*ðvíVjaitfii
slíkum afalætti og öö*um fjármá’um
ins, eru mðnn beönir aö ejjúa ejur að ráð*
anninum.
LAUGARDAGINN 9. JAN. I9O7.
lh ugtmarverð
tillagao
í sfðustu Fjallkonuhlöðunurn
sem komið hafa hingað (frá 6. og
io. des. síðast!.'', er all-eftirtekta-
verð grein um menntamál á Is-
landi. Greinin er að mestu leyti
kaflar úr ritgjörð eftir íslenzkan
prest, sem blaðið segir að vilji
ekki láta nafns sfns getið að sinni,
og lætur rítstjóri Fjallkonunnar
fylgja þeim nokkur orð til skýring-
ar, án þess að nokkur verulegur
dómur sje fnl’.dur um málið, að
öðru leyti en þvf, að ritstjórinn
segist sjá ‘mjög fsjárverða agnúa á
þvf fyrirkomulagi sem fyrir prest-
inum vakir'. Aðalatriðið í ritgjörð
prestsins er það, að prestar á Is-
landi sje gjörðir að alþýðukennur-
um utan káupstaða og sjóþorpa.
Hans eigin orð eru á þessa leið :
“Utap kaupstaða og sjóþorpa
skal samema prests og alþýðu-
kennarastarfið þannig, að prest-
ar sje a’.þýðu ræðarar og al-
þýðukennarar prestar. Skal
prestaskóli og kennaraskóli búa
þá sem bezt und.’r prests og
kennaraembættið, annaðhvort |
samtímis hvor við annars hlið, i
eða hvor á cftir öðrum“.
Kyrkja, skóli og fbúð ‘prest-,
kennara* ætiast höf. til að sje á
sama stað og helzt í sarrla húsi, og í
,
að þessi hús sje lánuð almenningi {
til fundarhak’a, Til þess að Ijctta
á þcssum ‘preslkennurum‘ vill höf. :
losa presta við ýtns störf sem þcir
hafa haft á hendi, t. d. manntals- j
skýrslugjöið. Einnig vill hann!
láta leikmenn ’skfra skemmri skfrn,
og gjöra tfðagjörð einfaldari. Fjór-
ar til fimm stundir á dag ætlast
har.n til að kennt sje í 8 mánnði á
árinu.
Unglinga frá 12—20 ára vill
har.n skjdda til að ganga á þessa j
skóla 4 mánuði á ári, eða 24 mán
uði alls, nema þeir sje settir f áðra
skóla. Prófin, sem hann ætlast
til að gengið sje undir að loknum
námstímanum, eiga svo að vera
skílyrði fyrir ýmsum borgaralegum
rjettindum.
Tillögur þessar segist prestur
þessi gjöra af þvf, að hann hafi ó-
trú á núverandi fyrirkomulagi og
allt að því óbeit á almennt ráð-
gjörðu framtíðarfyrirkomulagi f
kristindóms- og kennslu-m&lefnum
landsins. I þessu sambándi bend-
ir hann á, að prestarnir sje yfir-
leitt að missa meira og meira þýð-
ingu sfna fyrir uppeldi þjóðarinnar,
bæði f kristilegu og menningar-
legu tilliti, og farast honurxl orð á
þessa leið á einum stað :
“Jeg fæ ekki betur sjeð. en
að nú þegar sje margir prestar
orðnir að eins konar gagnslitluui,
og sumir alveg gagnslausum
og leiðinlegum hlaupurum, á
ferð og flugi við iila eða ónotuð
cmbættisverk, ogþví lfkara, að
. þeir sje aðallega til þess, að
slcrapa saman og hirða tekna-
reiting af mönnum, sem ekk’
sjá, skilja nje fmna Iengur nyt-
semi prestanna nje nauðsyn
eða rjettmæti gjaldanna. Og
þetta rnun fara vaxandi eftirþví,
sem prestum fækkar. Og jeg fæ
ekki heldur betur sjeð en að hið
I núvcranda, og cins bið almennt
ráðgjörða fyrirkomulag á aiþýðu-
kennslumálefnum landsins sje og
verði mjög ófulluægjandi, allt of
dýrt nú eftir árangrinum, og ó-
færlega dýrt sfðar, ef það ætti
almennt að verða f góðu lngi til
fullra almennra nota“.
Um tilgang sinn í þessu mál’
talar hann á öðrum stað þannig :
“Ogtjlgangur þessarár tilliigu
um, að sameina prests- og al-
þýðukennarastarfið, er sá fyrst,
að endurreisa til fullrar nytsemd-
ar og viðurkenningar liina gömlu
og grónu stjett í þcssu landi,
| prestastjettina, og gjöra henni
nú bæði skyit og Ijúft og fært
að vinna sem allra mest og bczt
það starf, sern hún Iengst af, og
allra stjetta bezt hefir unnið
hjer, 0: að krístilegri og horg-
aralegri metining og uppbygg-
íng alþýðunnar; og f Öðru íagi
er tilgangurinn sá, að spara
þjóðinni heila, fjölmenná, sjer-
staka stjett manna : alþýðukcnn-
arastjettina, scrn til þessa hefir
verið, og mun cnn lengi vera,
mjög ófuilkomin, og geysi dýr
eftir afnotum, og mundi kosta
of fjár, cf iiún ætti að verða vel
fullnægjandi til verulegrar al-
mennrar alþýðumenntunar og
menningar“.
* *
*
Það er sýnilega tvennt scm þessi
maðar finnur sjerstaklega til, bæöí
það, að tvær stjettir manna, starf-
andi sfn í hvoru lagi sem prestar
og kennarar, hljóta að hafa mikinn
kostnað í för með sjer, og eins hitt,
að prcstastjettin út af fyrir sig,
mcð eintómt trúmálalegt starf fyr-
ir hendi, er að verða þýðingarlftil
cða þýðingarlaus fyrir mannfjelag-
ið. Hann finnur til þess, að það
scm lagt cr f sölurnar til að upp-
fræða klerkalýðinn og viðhalda
hotium, verður ekki að innstæðu-
fje sem gefi góða vexti, heldur að
mestu að eyðslufje, sem enga vexti
gefur hvað mannfjelagið snertir.
Og svo langar hann til að fá prest-
unum í hendur starf, sem hefir
svo mikla mannfjelagslega þýðingu,
að þeir geti fyrir það skoðast og
verið nýtir og þarfir meðlimir
mannfjelagsins.
I skoðun sinni um þýðingar-
Ieysi prestastjettarinnar á ’þessi
prestur samrnerkt við marga aðra
bæði á Islandi og annarstaðar.
Honum er það !jóst,að of miklum
kröftum, andlegum ogefnilegum,
cr varið til þeirra starfa, sem prest-
unum eru ætluð, og að það þarf
að stækka starfssvið prestanna til
þcss að það geti borgað sig að
halda stjettinni við, í þcssu á
hann einnig sammerkt við marga
aðra menn, úti um víða veröldu.
Svo vill hann gjöra kyrkjnna að
skóla og skóiana að kyrkjum,
klcrkana að kennurnm og kennar-
ana að klerkum. Hann vill, með
öðrum orðum, slengja saman upp-
fræðslumálunum og trúrnálunum,
svo prestarhir geti lagt rnannfje-
laginu eitthváð sem nytscmd er f,
og honum finnst að hvorutveggju
starfscmin gcti sameinast og eigi
að sameinast f einni persónu,
prestinum, og til að árjetta það
segir hann : — “og vei þvf ver-
aldlegu fjelagi og líferni eða fyrir-
komulagi þcss, er ckki samrýmist
kristilcgri tfú og s ðferði“.
Það cr vfst þarna að komið cr
að ágreiningsmálinu eða þessum
“fsjárverðu agnúum'1 sem ritstj.
Fjallk. finnur til.
Það er fjöldi manns farinn að
kannast við a.ð prestastjettin sje
að verða mannfjelaginu minna
virði en hún ætti að vera ; að það
sje lagt meira f sölurnar fyrir hana
en hún getur endurgoldið ; að það
sje synd gegn mannfjelaginu, að
eyða öl'um þeirn gáfum og allr;
þeirri uppfræðslu, sern prestastjett-
iri alme -nt hefir, f þjónustu trú-
mála, sem f langflestum tilfellum
eru ekki annað en kyrkjuganga og
annað því lfkt fyrir siða sakir ; að
| það þurfi að gjöra kyrkjurriar að
skólum f langtum vfðtækara skíln-
ingi en þær hafa nokkru sinni áður
verið, og að þeir skölar þurfi að
vera í fullu samræmi við vísinda-
lega þekkingu samtfðarinnar. E11
fæ t in uiribótamönnum mun hafa
komið til hugar, ;ð hægt v-æri
vandræðalaust að sameina í einni
prestslegri persónu ‘orþódoxa* trú-
arbragð.istarfse ni og vísíndalega
kennslu. Það er eininitt sú skoð-
un manna, að þetta sje ómögulegt,
sem veldur þvf aðprestár og kenn-
arar eru orðnir aðaðskildum stjett-
um ; og sú skoðun manna hefir við j
sterk rök að styðjast. Hvernig
sem farið er að, og hversu frjáls-
lyndir sem ‘orþódoxir' klerkar
vilja vera og reyna til að vera, þá
er ekki hægt að samrýma ‘orþó-
dox trúarbrögð og vísindalega
fræðslu nútímans, svo nokkurt vit
og samræmi verði f; og hver sá
sem ætlar að fylgja hvorutveggju,
getur ekki annað en lent í hina af-
káraiegustu mótsögn við sjálfan sig.
‘Prestkennarinn1, sem þessi ís-
lenzki prestur hugsar sjcr, yrði að
taka sumt af þvf til baka í prje-
dikunarstólnum á sunnudögum,
sem hann hefir haldið fram f skól-
anum virku dagana, og taka sumt
af þvf aftur til baka á virku dögun-
um, sem hann hefir sagt á prjedik-
unarstólnum á sunnudögunurn, ef
hann á annað borð hugsaði sjer ;.ð
þjóna hvorutveggju jafnt. En
svo er ekki óeðlilegt að ætla að
reyndin yrði sú að ‘prestkennurun-
um: hætti við að vanrækja vísinda-
legu fræðsluna og leggja áherzl-
una á trúarbragðafræðsluna, eins
og flestum ‘orþódoxum* prestum
hcfir hætt við á ölium tfmum ; og
það er einmitt hræðslan við það,
sem líklega er óhætt nð fullyrða
að verði þessu ‘prestkennara‘-fyrir-
kornulagi að fótakefli, að minnsta
kosti þarsem um ‘orþódoxa1 presta
er að ræða.
Nú á tfmum er miklum hluta al-
mennings orðið það ljóst, að ‘orþó-
dox‘ guðfræðakennsla er f sum-
um mikilvægum greinum í beinni
mótsögn við nútfmans vfsindi, og
þó margir hafi ekki dirfsku til að
brjóta algjörlega bág við staðhæf-
irgar trúarbragðanna, þáviijafæst-
ir að með þcim sje komið f veg
fyrir visindalega fræðslu.
Auðvitað eru þeir margir, sem
ennþá hafa ekki gjört sjer grein
fyrir neinum þesskonar mótsögn-
um, og segja má um suma að þeir
heiti bæði á Þór og hvfta Krist —
gleypi við trúarbragðalegum stað-
hæfingum og vfsindalegum fróð-
leik, og ætlist til að hvorutveggju
sje látið heita goct og gilt, þó það
rfð; hvað í bága við annað. Það er
eins og þcir hugsi sjer að það geti
verið til tveir gagnstrfðandi sann-
Icikar um sama hiutinn, eða Alfti
það saklaust þó svo sje kennt En
þeir menn eru ekki leitendur sann-
leikans, hvað scm þeir þykjast
vera, og vfsindalcg fræðslá getur
ekki náð eðlilegum þroska f þess-
konar jarðvcgi. Ef vfsindin segja
sannleika um tilverur.a, þá g.ldir
sá sannleiki ekki í sex daga vik-
unnar heldur sjö, og ef trúarbrögð-
in scgja sannleika um ti'iveruna,
þá gildir sá sannleiki ekki einn dag
vikunnar heldur sjö, og enginn
sannleikselskandi maður getur vcr-
ið sáttur rneð að taka það til baka
f öðru orðinu í trúarbragðanna
nafrii, scm hann hefir staðhæft f
vfsindanna naíni í h nu orðinu,
nje heldur gctur hann vcrið sáttur
mcð að taka það til baka í vísind-
anna nafni, sem hann hefir stafi-
hæft f trúarbragðanna nafni; og af
þvf vfsindi og ‘orþódox' trúar-
brögð hafa síua söguna hvort að
segja um sum mikilvægustu atriði
tilverunnar hvað manninn snertir,
þá getur ekki sami maðurinn verið
uppfræðari f hvorutveggju, án þess
að vera í eilffri mótsögn við sjálfan
sig, og eyðileggja eða skaða með
þvf starfið, sem hann hefiráhendi,
annaðhvort f tilliti til trúmálanna
eða vfsindanna; og það er góð á-
stæða til að ætla, að þar sem
um ‘prestkennara1 er að ræða yrðu
vfsindin á hakanum, eins og hefir
viljað brenna við á þeim kyrkju-
skólum, sem hafa fengizt við að
gefa trúarbragðalega og vísinda-
lega fræðslu hlið við hlið.
Það má náttúrlega tilfæra mý-
mörg dæmi upp á það, bæði hjer
f Amerfku og annarstaðar, að trú-
bragðaieg og vfsindaleg fræðsla
sje gefin hlið við hlið í skólum,
sem standa undir yfirráðum ýmsra
kyrkjufjelaga, en sú fræðsla, hvað
vfsindi snertir, er sjaldnast nein
fyrirmynd, enda er hún tekin upp
f þessum skólum af Ifkum ástæðum
og þeirri sem þessi íslenzki prestur
færir fyrir þvf, að alþýðuskólaupp-
fræðslan á íslandi sje fengin klerk-
unum í hendur — tekin upp til
þess hægt sje að segja með dálltl-
um sanni, að þessir kyrkjuskólar
sje að leggja mannfjelaginu eitt-
hvað það scm nytsemd er f, jafn-
framt þvf sem þeir vinna að sinni
þýði ngarlitlu trúarbragðaupp-
fræðslu. Það er baráttan fyrir til-
veru þeirra sem fræðslustofnana í
trúmálum, sem hefir neytt einn af
þessum skólum eftir annan til að
taka vfsindalega uppfræðslu inn á
sit*t prógramm, af því með því
eina móti er nú orðið hægt að fii
almenning til að leggja þessum
stofnunum framfærslufje. En hin
vísindalega fræðsla sem þar gefst,
ber of oft merki þess að hún er
gefin við hliðina á trúmálalegri
fræðslu, sem ekki hefir neitt örf-
andi áhrif á hana, og geta aliir
skilið það, þegar þeir minnast
þess, að sami maðurinn ýmist
starfandi sem klerkur eða kennari
f guðfræði, og ýmist sem kennari
í vfsindum, kennir mönnum aðra
stundina að taka við því sem vís-
indalegum sannleika, sern hann
kennir iriöntium hina stundina að
taka til baka í tiafni guðlegrar cp-
! inberunar. Mern hafa hjer f
'andi sjeð guðfræðinga, sem hafa
verið kCnnarar f r.áttúrufræði v ð
þessa skóla, fara upp f prjedikun-
arsról og prjedíka eftir ‘orþódox-
um‘ nótum um syndafafi mann-
anna, cn látast vera að kenna ó-
1 menguð vfsindi í skólunum hina
daga vikunnar. Hvernig sam-
ræmið f þessu er, geta allir hugs-
andi menn sjcð. ‘Orþódox* guð-
fræði scgir að maðurinn hafi verið
skapaður fullkominn og guði líkur,
cn að, hann hafi syndgað og fallið
og orðið auðviiðilegur maður, sem
að eins geti náð til föðurhúsanna
ineð þvf að fylgja ‘orþódoxum1
trúarbrögðum. En vísiqdin segja
að maðurinn hafi ekki verið skap-
aður fullkominn ; að hann hafi
aldrei fallið f þeim skilningi scm
trúarbrögðin hafa kennt; að hon-
I um hafi frá því fyrsta verið að fara