Baldur - 03.05.1907, Page 2

2
BALDUR, 2■ MAÍ ^907.
ER GEFINN ÚT Á
GIMLI, --- MANITOBA
OHAÐ VIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 UM ÁRIð.
BORGIST FYRIRFRAM
ÍÍTGEFENPUR :
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAðSINS :
BALDTJK,
G-IMLI3
3Vr_A-JST-
Verðánmáum anglýsingum er 25 eent
fyrir þumlung dá1 kslengdar. Afsláttnrer
gnfinn á stœrri auglýsingum, sem birtast f
blaðinu ytír lengri tfma. VifivíkjaDdt
»1 í knm afslætti ng öd um fjármálum blsðs-
im, eru menn beðnir að #i.úa sjer að ráðs
mvnninnm.

FÖSTUDAGINN, 3. MAÍ. 1907.
I veðrinu út af
“Vafurlogum“.
Eftir
Stefiian G. Stephansson.
II.
A fyrsta kyrkjuþingi sem fæddi
‘Áramót', flutti sjera Friðrik hug-
vekju, flrstutta, um að kristindóm-
urinn væri bundinn á menn með
ýmsum óþf rfa kreddubóndum, sem
myndu mega missa sig, Orð hans
voru samt ekki svona, en svipuð
að efni. Honum fannst að sá
mætti kristinn kallast, sem læsi
drottínlega bæn í nafni Krjsts, þó
hann hefði ekki botnað cill kreddu-
dýpin f ‘katekismus1 sfnum, í
augum kyrkjufjelagsforsprakkanna
fslenzku, var hann þar að bæta
gráu trúarjátninga 1 )si ofan á svart-
ar Biblfu vefengingar, Mjer þótti
þessi stefna sjera Friðriks liggja f
áframhaldsátt, og fara ckki eins
nirfilslega með nafnbótina ‘krist-
inn‘, sem allir seilast eftir, eins og
flestir hinir flokksbræður hans
gjöra. Jeg varð þcssu hálffeginn,
þó það yrði aldrei þanið út yfir
sjálfan mig, sem vildi ekki vera
nokkrum manni svo nærg'jngull,
að heimta af honum drottinlega
bænagjörð f ncins manns nafni,
nje nafnlausa heldur, ef jeg hygg
hann hafi vilja til að verða þvf að
liði, sem mjer finnst að f sjálfu sjer
sje satt og rjett og fagurt, án þess
að þurfa að gylla það mcð ein-
hverjum guðsótta, Það er kennt
að guð muni virða viljann fyrir
verkin, jeg tek hann fram yfir
trúna lfka,
í vetur gusu svo upp ‘Vafur-
logar' sjera Friðriks. Þeir fóru
hjer og þar fram á það, að menn
gætu verið sáttir, þó aldrei yrðu
þeir sammála, en slfk friðmæli
heltu að eins nýrri olfu í eldinn f
bráðina, einkum þessi tillaga ....
“Reyna mætti að draga fylking-
arnar saman, kenna þeim öllum að
verjast sameiginlegum óvinum,
ieggja undir sig lönd sem enn eru
ónumin.......... Mundu þær þá
eigi smámsaman gleyma þeim
smámunum er þeim kann á milli
bera og renna saman í þjettskip-
aða bræðrafylking“. Þcssu var
tekið eins illa á báða bóga. Kyrkju-
fjelaginu fannst það ætti nú að
ganga af trúnní, og vantrúaðir
hjelduþað heimtaði að menn hættu
að hafa vit fyrir sjer, Lfklega er
það lfka ofætlun, Vestur-íslend-
ingar eiga fáa kennaratil að kenna
þetta, og færri til að fylgja þvf
sanngjarnt cg refjalaust, sje liðin
saga sannspá um þá sein er ógjörð.
En þetta getur verið holl og vitur-
leg tillaga, þrátt fyrir það Setj-
um svo, að við hættum að töngl-
ast um tóm orð, til dæmis hvort
trú og vantrú sje smámunir eða
stórmunir, þegar eitthvað er um
að vera sem okkur kemur saman
um, að þó sje þarflegt f sjá'.fu sjer,
hvort sem Krirtur var nú maður
eða guð eða ímyndanin eintóm,
setjum svo, að þetta þarfaverk sje
smámunir hjá hinum stórmunun-
um um eðli Krists, væri það stór
bölvun að láta það ekki standa í
vegi fyrir því, að við gætum sætzt
á samvinnu f smámunum ? Mein-
scmi í smámunum veldur verstu
skapi. Heimatrúboðið danska
kvað afsegja að gjöra smjör úr van-
trúuðum rjóma. Því lfkt og þaðan
af verra er það, sem bftur illsárast
á flesta, sem ekki kunna að hlæja
og fyrirlíta. í stórmununum sjálf-
um er samt enginn vandi að flýja
hvorki nje láta flekast, trúi maður
á þau og treysti nokkuð sjálfum
sjer. Það er hægur vandi fyrir
vantrúarmann,að loka vösum sínum
fyrir betlifingrum heimatrúboðsins,
og vara aðra við því, ef hann skil-
ur sína stefnu sjálfs svo vel, að
fyrst hann leggur færra gott til
föðurlands sfns en hann kysi sjer
að gjöra, skuli hann þó engan hlut
f eiga að senda þvf hefndargjöf.
‘Klúbbur1 Hdga hins magra, hefir
ekki kvolað sig á neinu, sem á
skylt við leirburð og vantrú, þó
hann tæki það upp eftir ‘Ilagyrð-
ingafjelaginu‘, að vilja mýkja úr
rnanntjónum úti á Islandi. Sjálft
fslenzka skólamálið okkar vestan
hafs gæti unnist með aðstoð allra
flokka, væri vit og vilji til að
semja það með sanngirni.. Það
sem látið er fljóta ofan á f því
máli, er fslenzk tunga og fslenzkar
bókrnenntir; þvf eigi íslenzkur
skólí að haida uppi hjer. Fáir
myndu skorast nndan að vera þess-
ari hugmynd vel, ef þeir vissu að
ekki byggi annað undir. En fs-
lenzka skólamálið vestan hafsk var
frá upptökum þess að eins kænieg
tilraun að leggja kyrkju'jelagsnet.
Að vfsu þrættu meiTn upphátt um
önnur atriði málsins en þetta, en
allir höfðu það samt á samvizk-
unni, unz Kristinn prestur Olafs-
son lýsti því loks á prenti nýlega,
sem allir vissu en enginn sagði, j
að aldrei næði kyrkjufjelags krist-
indómurinn fullum tökum á fólki,
fyr en það ætti umráð á skóla, til I
að beygja krókana nógu snemma |
í. Jeg hefi iinnur orð um þetta en j
hann, en þau sýna sömu hugsun. j
Enginn utankyrkju-fjelagsmaður, |
gat með góðri samvizku stutt að
stofnun þess, sem í hans augum
átti.að svfkja það undan framtfð-
inni, sem hann sjálfur taldi sann-
ast og rjett, í frjálshugsandi fram-
för trúarbragðanna. Svo hafa ut-
ankyrkju menn náttúrlega legið á
iiði sfnu, ekki af þvf þeir sje óþjóð-
ræknari en hinir, heldyr fyrir hitt,
öll íslenzk mál vestan hafs voru og
eru vanhelguð með trúarbrögðum,
og þetta mál hve mest. Kyrkju-
fjelagið freistaði þess að færa sín-
um kreddum í nyt, íslenzka ætt-
rækni til Aungu sinnar og bók-
mennta, en vantrúin er að varast
að láta kyrkjufjelagið vcfja sjer
þann feld um höfuð. Þegar mað-
ur atliugar orðfæri og andagift,
sem kcmur f Ijós f ræðu og riti,
hjá hinum amerisku uppalningum
kyrkjufjelagsins, hinum yngstu
prestum og prcstaefnum, þessum
tilvonandi 'tíinans herrum1, erþað
nokkur furða þó manni finnist það
ekki fljótsjeð, hvað eiginlega það
cr í fslenzku máli og fslenzkum
anda, af þvf sem maður sjálfur
metur mest, scm vonlegt er að
varðveittist f vörzlum þeirra
manna. Þeir sem einungis vilja
vernda þjóðerni sitt f lengstu lög,
fleygðu fje sínu á glæ f þeirra
hendur, eins og útlitið er nú. En
samt er það satt, að almennings
fylgi til fslenzks skóla hjer, væri
auðunnið, þó það aldrei verði vinn-
andi vegur eins og ástatt er. Það
mælti með þvf, að fella úr skóla-
málinu því sem viðsjánni veldur,
kyrkjufjelags lúterskuna, og úti-
loka þar allra flokka trúarbrögð og
bænagjörð, eins og f ameriskum
rfkisskóla, eða í stað trúarbragða
að kenna eitthvert ágríp af trúar-
bragðasögunni, eins og menn vita
hana satmasta sagða nú, frá upp-
hafi elztu trúarbragða, ofan til fs-
lenzka kyrkjufjelagsins og únítar-
anna, með þeim viðbótum sern
verða kunna, og að eins með sama
helrriblæ eins og hver önnur ver-
! aldleg vizka er kennd, láta hverja
kenning segja til sfn sjálfa, svo
hlutdrægnislaust sem auðið er, og
leyfa lærisveinunum að eiga um
úrvalið við sfna eigin samvizku og
skilning, Með þessu móti yrðu
| íslendingar allra flokka fyrstir til
að verða einu sinni á undan tfman-
urn, f þvf að ala upp eftiin f prest-
ana, þá sem tuttugasta öldin vitð-
ist vera að festa augastaðá. Marg-
ir innan ókaþólsku kyrknanna
vestan hafs, eru að reyna að hrinda
afstað þeim straum.að steypaþeim
saman, þeir vilja sfa upp úr öllum
þeirra sjerkreddurr eina yfirgrips-
kreddu, sem allar skiftar kyrkju-
'skoðatiir geti undir gengist, en
setja svo hverri smádeild í sjálfs-
vald, að nota sinn eiginn úrgang
af játningum. sinna manna milli,
eins og þeim finnst sjer hæfi helzt.
Það yrði sjálfsagt seinna, þegar
það samræmi er komtð á, hverjum
kennimanni til góðs, að guðfræðis-
nám hans f æskutini hefði verið
annað en það, að allar kyrkjur sje
ratigar nema ein, eins og nú gjör-
ist það. Þvf að ef svo fer, eins
og oft brennur við, að maður hall-
ast aö þvf seinna sem helzt átti að
halda manni frá, er hætt við það
snúist svo f sumum, að þeim finn-
ist að þessi eina, sem átti að vita
rjett, sje í rauninni vitlausust af
allri ættinni, sem vanalega kemur
af því, ‘að hver er sínum hnútum
kunnugastur', og hcfir fundið sár-
ast til smámunaseminnar og laun-
klfpninnar hjá sfnum sessunautum.
Þetta er auðvitað utan við við-
fangsefnin í ‘Vafurlogum1, en þó
er það framhald af friðmælunum
þar, væri um nokkra samvinnu að
semja, og sýnishorn af þvf, að
þeir eiga sammerkt í þessu við all-
ar þær bækur, sem erindi eiga við
lesarann, það, að verða að ein-
hverju umhugsunarefni. Það lítið
jeg les í bókum, les jeg fyrir sjálf-
an mig, til að skemhata mjer við
það, scm mjer finnst að muni vera
fagurt og satt. — Þvf er mjer svo
stirt um vik að stegla þær, mig
skortir jafnvel kunnáttu til að
kenna öðrum að lesa skakkt.
Jeg held helzt, að ef einhver
bóndi er nú uppi f sveitinni tninni,
sem er svipaður Gunnari gamla á
Hlfðarenda að hæfileikum og sam-
svarar viðlfka sinni tíð, að jeg
muni kalla hann meðalgreindan
mann. En jeg læt það samt
iiggja á milli hluta, Við Gunnar
hittumst allsendis einu sinni, f
Njálu og rfmum Sigga Breiðfjörðs,
og þá var jeg fyrir innan fermingu,
og er nú farinn að gleyma mann-
inum. Hitt man jeg upp á hár,
að jeg hjelt þá að Gunnar hefði
ekki kveðið eftir sjálfan sig dauð-
an hendingarnar “Heldur cn
vægja vildi Valfrcyju .stafr deyja“.
í þvf lagði jeg þá að jöfnu, hann
og Móses. Og jeg bið lesarann
fyrirgcfningar, cf jeg fer ekki orð-
rjett með drápustúf Gunnars, hann
er bara tekinn eftir barnsminni
mfnu. Mjer finnst að Gunnar
eigi ekkert f þessari vfsu heldur,
á sama hátt og sjera Friðrik hygg-
ur. Jeg held að Gunnar og Jónas
segi satt, hvers vegna hann sneri
aftur. Jeg held Gunnar hafi verið
meira en meðal-ör á þvf, að gefa
mikið fyrir allt sem honum fannst
vera fallegt, hvort sem það var
Hallgerður eða Hlfðin. Þó gjöri
jeg það ekki að þrætuefni, fyr en
jóg sje Gunnar sjálfan, og þakka
sjcra Friðrik fyrtr að hafa minnt
tnig aftur á Njálu, eins og yngri
íslendingana vestan hafs, sem ekki
vissu áður hvort það var bók eða
stúlka, sem þessu nafni er nefnt.
! Jeg vona að einhver þeirra sje nú
! fróðari, en engum býð jeg fje við
; þvf.
Lfklega getur öll hjátrú orðið
| Ijót og leiðinleg, ef svo vill verk-
ast. Þáð er eins og Guð og Djöf-
ttllinn hafi f hugum manna, altjend
setið í óskiftu búi í þessari vorri
veröld. Þess vegna er aldrei ftægt
að segja hvað hvor þeirra hefir
eiginlega átt einn um dagana, allt
sýnist hafa gengið milli greipa
þeirra á mis, Þannig hefir kristni-
koman til íslands gjört alla litlu
ljósálfana, þessa hundheiðnu engla
forfeðra vorra, að sem verstum
vofum, og dökkálfana enn dekkri,
Allir hollvættir heiðninnar illskast
í meðferðinni hjá kaþólskum kær-
leika, og vondir versna. Slfkt
var alveg eðlilegt og óafvitandi,
að klfna á það sem fegurst var hjá
keppinautnum, sfnum eigin verstu
vftum. Álfarnir urðu loks að árum
f Ijóssengla Ifki, sem freistuðu fólks
á “krossgötum‘.‘ “Vafurlogar“ *
segja þá krossgatnasögu rjett, og
affæra álfatrúna ekkcrt, eins og
hún er f þeim þætti íslenzkra
þjóðsagna, og það sem þeir yrkja
út af henni er viðeigandi og vel
sagt að aðalatriðinu til, það, að
láta ekki æskuglauminn trylla sig,
svo maður geti æfinlega sagt eins
og Þorsteinn Erlingsson. ‘Enn þá
hefi’ jeg hcila skeið og hjartað
unga'. Hjá sjera Friðrik eru
flestar hugsanir klæddar messuföt-
um, hann sagði sjálfur f ræðu sem
hann hjelt heima á íslandi, “að
hann gæti aldrei losað sig við
prestinn“, og hefir þá eflaust
r-:iknast rjctt til um sjálfan sig.
Því heldurhann lfka að allar kross-
götur eigi að liggja upp að kyrkju-
dyrunum, svo þær endi sem allra
bezt, en það verður ýmislegt und-
an að iáta áður þvf verður við kom-
ið. Svo er að sjá, sem aldrei hafi
.jafn-marga" góða menn og gáfaða
rekið jafn langt undan guðfræðis
lending kyrkjunnar eins og ein-
mitt nú, ekki með skynsemina
eina, heldur með tilfinning sfna
fyrir þvf, sem göfugt sje og gott
Ifka, Það er þar, sem að senn
sverfur til stáls, rnilli kreddu og
hugsjóna, hvað sem ofan á er.
Trúin á eilíft Helvfti er horfin
út úr skilningi og rjett'iætismeð-
vitund allra velviljaðra manna,
sem betur fer, hefndargirnin ein
var hennar móðir. Kreddufost-
ustu klerkar hliðra sjer hjá hcnm,
eins mikið og hægt er, og sje þeir
til þess knúðir aðverja Vít , reyna
þeir að gefa þvf geðslegra uafn,
þó þeir viti að enginn þeirra sauð-
ur kannist við þá hirðisrödd sem
hrópar þessi nýju nöfn, svo allir
renna eins og áður, fyrir ofan garð
og neðan. Jafnvel æstustu aftur-
kippir Helvftis-prestmna f fcstu-
minnsta fólkið, hjaðna eins og
hjóm, á einum árstíma. Sumum
vitrum mönnum og vænum er
himnasælukenningin heldur ekkert
hnoss, og þó stafar það ckki hjá
þeim hinttm sömu frá ncinni eigin-
girni nje illvilja. Hugsunarhætti
og tilfinningum þeirra manna er
þartnig farið, að þeim finnst bita-
munur frcmur eu fjár f tvennu
jafn ólfku eins og ætlast er til að
það sje, þvf, að gjöra gott með
vissa umbun á vitund sinni, og
jhinu, að efla illt málcfni f ágóða-