Baldur - 25.09.1907, Qupperneq 2

V. ár, nr. 30
BALDUR.
GIMLI, --- MANITOBA
OHAÐ VIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 UM ÁRIft.
BORGIST FYRIRFRAM
ÖTGEFENDUR:
THE GIMLI PRINTING* &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAðSINS :
BALDUR,
GIMLI,
LÆ.A.LT
Verðáamánm aug!ýsir.gnm er 25 eent
f'/rir þnmlung lá kslengriar. Afsláttui er
gefinná stœrri auglýsiugum.si m liirtacl j
blaðinu yfir lengrí tjma. Viiivjkjamii
aiík um afslættiog öð nm fjármálum blaðs
ins.eru meun beðuír að snúa sjer að ráö>-
mmninum.
Mannkynstunga.
*
Eitt tungumálið f veriildinni er
ekki nema tuttugu ára gamalt.
Það heitir Esperanto, og er ein af-
leiðingin af tilraunum þeim, sem
ýmsír menn hafa gjiirt til þess, að
smíða tungumál, sem öllum þjdð-
um gæti orðið að sameiginlegu
andlegu bandi. Það er, eins og
/
gefur að skilja, engínn smáræðis j
þröskuldur á vegi sameiginlegs
hugarfars, hve tiltiilulega fáir af J
mannkynsheildinni geta fyllilega'
fært sjer í nyt tungumál og bók- j
menntir nokkurrar cinnar þjóðar.,
Aðalsmiður þessarar tvítugu tungu j
er pólskur maður, sem Zamenhof
ncfnist. Hann hcfir að mestu
leyti grætt mál þetta út frá friinsk-
um, spönskum og ftíilskum rótum,
og er ckki frftt við, að germiinsku
þjóðirnar, einkum Englendingar, I
sje hálfafbrýðissamir út af þvf. |
Allt um það hefir tungumáli þessu
verið gefinn svo mikil! gaumur, að
nemendur þess eru nú þrisvarsinn-
um búnir að halda þing með er-
indrckum fiá miirgum liindum.
Sfðasta þingið var fyrir stuttu hald-;
ið f borginni Cambridge, hinu
heimsfræga háskólasetri Englands. j
I'ykir einu Londonblaðinu það kát- j
legir kenjar af forlögunum, að fela !
»
þvf höfuðbóli forneskjunnar fóstru-
störfin við þennan hvftvoðung ný-
breytninnar. Eigi að sfður voru j
þau störf svo af hendi loyst, að j
bæði borgarstjórinn f Cambridge j
og kona hans fluttu f þingbyrjun !
viðtökuræður á Esperanto. Til
þingsins varsaman komið um 1700
manns, frá 25 þjóðum, allflcst af
þvf, eins og komist er að orði, að
það hafði ‘trú á fyrirtækinu1; —
cn fyrirtækið er það, eins og sagt
var í byrjun, að leitast eftir að fá
ofið þafi band, sem umvafið geti
mcð tímanum h\ert hugskot á
jörðunni eins og systkin f sömu
fjölskyldu, á hversu fjarliggjandi
stöðvum sem þau eru fædd hvert
frá öðru.
I>arna var allskonar fólk saman
komið, karlmenn og kvennmenn,
ungt fólk og aldrað, úr iillum stjett-
um, furðulega margar ólfkar til-
breytingar hins eina mannkyns.
Unga fóikið spjallaði saman í
g'.ska og kátfnu, eins og við er að
búast, og jafnvel þeir, sem þögulir
eru vanalega, virtust óvanalega
skrafhreifnir, eftir þvf sem einu
frjcttablaðinu segist frá. Það cr
eins og sú meðvitund hafi ráðið,
að hjer væri hver og einn í sjer-
stökum skilningi að talaísinn hóp,
og sviðið væri umgirt þeim vje-
böndum, sem engin óþarfa hnýsni
fengi niður höggvið. Þau vjebönd
vonast þetta fólk eftir að teygja,
þangað til allur hnötturinn sje kom-
inn inn fyrir strengina, og orðið
sjc f virkileika viðeigandi, að tala
um Bandarfki jarðarinnar.
Þessar vonir eru fagrar, en þær
eru ekki ennþá neitt annað en von-
ir. Ensk tunga er nú orðin út-
breiddasta mál heimsins, en með
útbreiðslu þess hefir reynslan leitt
f ljós eftirtektaverðan lærdóm,
Enska tungan er ekki alstaðar ein«.
Múnurinn finnst, eftir þvf hvert sá
sem talar er frá Englandi Canada,
Bandaríkjunum eða Astralíu, og
þó smærri svæði sje til tekin. Það
eru nokkurskonar landshornamál,
að vfsu, en eru þó fram komin af
þeim mismun á mannlegum lífs-
kjörum, sem háð eru hnattstöðu og
öðrum skilyrðurn náttúrunnar. Það
er því svo að sjá, sem hinn mikli
Babelsturn, scm tungur mannanna
dreifast út frá, sje ekki byggður á
ncinum sjcrstfikum bletti jarðar-
innar, heldur sje ævinlega alstaðar
f smíðum. Jafnframt sýnir þó út
breiðsla enska málsins, að bókmál-
ið getur að miklu leyti orðið að
sameiginlegum notum, hvað mikið
sem hringurinn stækkar, og þvf
eru vonirnar um eina mannkyns-
tungu ekki endilega.tálvonir. Hitt
er eftir að vita, hvort að endingu
citt hinna lifandi mála n;er þvf
helðarsæti, eða til þess þarf að út-
breiða riýtt mál, ti! þess smfðað,
eins og Esperanto. Hið síðara
þykir allmörgum hætt við að vcrði
ofan á, af þvf að þjóðadramb og
og afbrýðissemi stemmi allt af
stigu fyrir fullnaðarhagnýtingu
nokkurrar þeirrar tungu, scm ein-
hver sjerstök þjóð hefir á sfnum
vörum, og gæti þózt af að hinar
hefðu fengið frá sjer.
Sama þráin, sem lýsir sjer f við-
lcitni þeirra manna, sem að ofan
er á minnst, hefir vfðar gjört sjer-
staklega mikið vart við sig á þessu
ári ; — þráin cftir þvf, að mennirn-
ir skilji svo hverjir aðra, að þeirj
)áti sjer koma betur saman um
það, að eyða svo ævidögum sfn-
um hlið við hlið á jörðunni, sem
innri maður þeirra hvers um sig
bendir þeim til, að beri að vera.
Friðarþingið í Hague á Hollandi,
sem hin stjórnarfarslegu stórmenni
heímsins hafa & sinni könnu, er
einn votturinti. Sósfalittaþingið f
Stuttgart á Þýzkalandi, sem skip-
að hefir verið erlndrekum ýmsra
þjóða, og stofnað er til af rnerkum
velgjfirðamiinnum alþýðunnar, mcð
leyfi þýzku krúnunnar, má teljast
annar vottur hins sama hugarfars.
Trúarbragðaþingið, sem er um
þessar mundir að byrja í Bostón f
Bandaríkjunum, þar sem andleg
stórmenni frá flestum þji'.ðum
heimsins eru væntanleg til sam-
funda, er ennþá eitt, og svo mun
flcira yera, bæði í stórum stí! og
smáum, vfðsvegar um heim. Allt
bendir til þess, mitt f harðærinu
og ýmsum mannanna raunum, að
sífelit miði ögn f áttina til þess,
sem beturfcr. Fyrst gengur fram
hreystin og harðneskjan og brýtur
undir sig lönd mcð ofurmagni. Þá
kemur ágirnd og lífsbarátta, og
auður og ábati binda löndin bönd-
um hagfelldninnar. Þáverðasam-
eiginleg störf, svipuð Iffskjör, auk-
in við kynning, og andinn bindur
löndin sameiginlegum skoðunum.
Að sfðustu lærist öllum að þreifa
hver f annars barm, finna hver til
með fiðrum, og kærleikurinn, sem
öllum er meðskapaður, fær að njóta
sfn, án hræðslu við það, að sjcr
eða sfnum þurfi að vera hætta bú-
;n af þvf, að vera ósjerplæginn og
góðgjarn.
“Fast bindur auðitr og ábati
I'ind,
andinn þó sameinar betur,
elsJcan þó bezt. Hennar al-
veldishönd
yfir tekur“.
Þá verður gaman að lifa á
jörðunni. “Hve gleðileg verður
sú guðsrfkisöld !“ eins og skáldið
segir, og þetta verður með tíman-
um. Það sern við erum nógu góð
til ?.ð hugsa, verða einhverntfina
aðrir menn nógu duglegir til að
framkvæma.
J. P. S.
Uppeldi.
Rækt og ræktun eru tvö !fk og
skyld orð. Það vcrður að sýr.a
hverju sem er rækt, ef maður ætl-
ar sjer að fá f það ræktun. J’etta
vita menn um jarðveg og um jurt-
ir, jafnve! um gripi, fugla og finn-
ur alidýr. H:ð sama gildir alveg
eins um menn. Þessu hafa sjcr-
stakir menn orðið til að gefa gaum
öðrum fremur, og sumir hafa helg-
að þvf starfi alla sína krafta, að
vekja fólk til íhugunar á uppeldi
barna. Þannig leitaðist Sókrates
við það 1 fornöld, að fá menn ti!
að gjöra sjálfum sjer sem bezta
grein fyrir sfnu eigin þckkingar-
ástandi, svo að ekki yrði eins mik-
ið þvaður og mikilmennska, sem
þeir færu með. í scinni tfð varð
Fröbel til þess, að koma niðurlæg-
ingarorði á hýðingar og alla ifkam-
lega refsingu við börn. Nú er
uppi franskur maður, Prof. Alfred
Binet, sem hcfir færst það 1 fang,
að mæla það og meta hvað mikið
og hverskonar mannsefni sje f
hverju barni, og væntir með þvf,
að draga úr þvf tjóni, sem núver-
andi skólafyrirkomulag veldur, þar
sem allt er f graut, og ætlast er
til hins sama af þvf barni, sem er
ágætisefni í tónfræðlng, eins og
hinu, sem mætti verða fyrirtaks
verksm iðju stjóri.
I ‘Revieiv of Reviews* eru þessi
ummæli höfð eftir prófessor Binet:
“Sál og líkami standa f nánu
sambatidi. Vcikbyggt barn, með
kýtingsvexti og slæmri meltingu,
getur ekki afkastað venjulegu hlut-
\ erki á sfnum bekk f skólanum, og
það væri rangt að refsa þvf fyrir
ástundunarskort. Það bætir ekki
meltinguna að hýða, og rjettirekki
úr kútnum að pfna barnið f vissum
stellingum tfmunuin saman.
“Horfið á þessa tuttugu til þrjá-
tíu nemendur, sem ineð meira eða
minna athvgli cru að hlusta á það,
sem kcnnarinn segir. Haldið þið
virkilega, að þeir hafi allir eins
byggingu, andlega ? — siimu mót-
tökufæri og söinu þarfir? Einu
sinni virtist fólk halda að svoværi,
Nú orðið vitum við betur. Við
erum farin að sjá, að uppeldið er
ræktunarspursmál. Við verðum
þvf að þekkja sem nákvæmlegaA
hvers einstaks barns andlega og
Ifkamlega byggingarástand, svo
ytri áhrifameðulunum verði hag-
tært f samræmi við barnsins þarfir.
Þvf hefi jeg lagt það fyrr mig,
með aðstoðarmönnurn mfnum, að
læra það, með reglubundnum sam-
anburðarrannsóknum og fhugun-
um, að meta, eins og á vogarskál-
um, hið andlega og Ifkamlega gildi
hvers barus fyrir sig. Við erum
því orðnir fa:rir um að segja ineð
rökum : ‘Vöxtur þcssa drengs er
kýttur. Þó hann hafi 1 2 ára ald-
ur, hefir hann ekki ncma 9 ára
drengs þroska rlann þarf sjcr-
stakt athygli ogsjerstaka næringu.
Hinn drengurinn hjerna er aftur á
móti Ifkamlega sprottinn yfir sig.
Hann er vöðvameiri, hærri og
stcrkari heldur en samsvarar hans
aldri*. Við tökum öll eftir þvf,
að einn piltur sínir mikla stjórn á
geði sfnu, en annar ertaugaóstyrk-
ur og bráðlvndur. Einn cr eftir-
tökusamur, rólegur og ígrundandi;
en annar fmyndunaraflsrfkur og
fljúgandi. Ef scm mcst á að
verða úr þeim um dagana, verða
þeir að fá sitt uppeldið hvor.
Finnst ykkur ekki að skólakennur-
um mundi þykja vænt um, að læra
að fhuga nemendur sfna sem bezt
á þcnnan hátt ? Finnst ykkur
ckki að stundum geti vcrið gott
að vita hvað lækninum sýnist um
ástand nemandans ?“
í Parf.s á Frakklandi er fárið að
gefa svo mikinn gaum að áminn-
ingum inanns þcssa, að farið er að
vinsa ,‘sjcrkennileg börn‘ úr f skól-
unum, og uppfræða þau út af fyr-
ir sig.
Þvf mættum við íslendingar hafa
tekið eftir, að biirn verða ekki að
sama skapi menntaðri eða meíra
fólk, sem þau sitja hjer fleiri daga
á skólabekknum, hgldur en for-
eldrar þeirra gjiirðu f ungdæmi
sftiu úti á íslandi. Hvað veldur ?
Nokkurskonar fróðleikskássa, oft
illa matreidd, og þvf ómeltanleg,
og óþjóðleg, og því mótstrfðandi
eðli margra barnanna og jafnvel
kcnnaranna sjálfra. Þetta er að
miklu leyti það sem ensku skólarn-
ir hjerna hafa fram að leggja, f
stað andlegs fóðurs, sem okkar
börnum sje virkilega við hæfi. Það
er síður en svo, að það sje ótftt að
finna, að tvftugt fólk, sem mikið
hefir verið hjnr á skóla, sje ófært
til þess, að svara minnkunarlaust
ensku sendibrjefi fyrir foreldra sfna;
ekki af því, að það kunni ekki mál-
ið ; ckki einu sinni af þvf, að það
sje ekki fært um að stafsetja orðin,
heldur af þvf, að það getur ekki
stflað sendibrjef sjálft. Það gæti
fremur þýtt brjefið á enskuna, ef
‘gainli maðurinn’ skrifaði þaðfyrst.
Sllkt eru ekki sjálfráð ósköp, og
það er ckki til komið af því, að
þetta fólk sje ver af guði gjört en
foreldrar þess. Alls ekki. Það á
beinlfnis rót sína að rekja til skóla-
göngunnar. Þaðer troðið þarupp
ábörnin einum fimmtán til tuttugu
námsgreinum, öllum greinunum
jafnt, að öllum börnunum jafnt, og
þau fá svo snemma ólyst á öllu
þessu andlega matarhæfi, að þau
fá seint, og sum kannske aldrei,
vakandi sjálfsmeðvitund um það,
tií hvers þau eru helzt sjerstaklcga
hneigð. Svo þegar þessi and-
leysis doðasótt er komin inn í
kennslustofurnar, þá er öllu snúið
upp f hamagang og villidýralæti,
og þvf gefið fúst nafn og kallað
‘sportslíf1.
Þetta sportslff getur náttúrlega
verið gott og blessað, eins og allur
hóflegur leikaraskapur, til heilsu-
bótar, en þegar farið er að gylla
það svo mjög, fyrir þeirrar íþrótt-
ar sakir, sem f þvf geti verið fólg-
in, að tinglingar tryllast af metn-
aðarlöngun til að skara fram úr í
þvf, og fá það f höfuðið eins og
er fjarska alinennt hjer, að það
bæti fyllilega upp allan þann van-
heiður, sem hlotist geti af skussa-
skap f námsgreinum þeim, sem
kenndar eru inni f stofunum, þá
fer manni að verða hálfpartinn í
nöp við hófleysið í þessa áttina,
ekki sfður en í hverja aðra átt.
Fyrir þá, sem sjerstaklega vilja
mæla fram mcð þessu, vegna þess
það æfi vöðvana, er citt fhugunar-
vert. Úti á leikvellinum er Ifkain-
inn f heild sinni æfður, skulum við
segja. Inni f stofunni er minnið
og skilningurinn aifður, og að cin-
hverju leyti framsetningargáfa til
þess, að hugurinn geti einhvern
veginn, þegar á liggur, komið þvf
út úr sjer, sem hann hefir að
geyma. En hvar og hvenær á að
æfa aðflutningshæfileikana, þ. e.
a. s., ekki móttökuhæfileikann ein-
göngu, í þeim skilningi, að geta
gleypt nógu vel það, sern kennar-
im scgir, cða það, sem í lærdóms-