Dagsbrún - 11.09.1915, Page 1

DAGSBRÚN
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
Þ O L I Ð EKKI
RANGINDI
ÖTGEFANDI: NOKKUR IÐNAÐAR- OG VERKMANNAFÉLÖG - RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
ÍO. tbl. Reykjavik, Laugardaginn 11. September 1915. I. árg.

1 milljón kr. gróði.
Fyrverandi stjórn ráðstafaði því,
að 600 þús. kr. voru sendar vest-
ur yftr haf, og látnar þar í banka.
Attu þær að vera til þess að
grípa til ef á lagi t. d. til frekari
vörukaupa þar vestra, og verður
eigi með sanni sagt annað, en að
þetta haft verið vel ráðið, þegar
það var gert. En það hefði átt
fyrir löngu að vera búið að taka
fé þetta, sem stendur á 2% rentu,
og kaupa fyrir það kornvörur,
steinolíu og aðrar nauðsynjavörur.
Já, það hefði meira að segja átt
að vera búið að senda peningana
utan aftur, og kaupa nýja skips-
farma og senda peningana utan í
þriðja sinn.
Svo sem getið er um í síðasta
tbl. þá hefir landstjórnin hjálpað
Fiskifélaginu til þess að kaupa
3500 föt af steinolíu, sem seld
verður hverjum er hafa vill fyrir
innkaupsverð, að kostnaði viðlögð-
um. Er féð til þessara kaupa
tekið af þessum fyr nefndu 600
þús. krónum, sömuleiðis féð til
kornkaupanna, er einnig var skýrt
frá í síðasta blaði. Mun þó tölu-
vert eftir af fyrnefndri upphæð,
og er sjálfsagt að verja henni
iíka til vörukaupa, og mun það
skýrt hér nánar. En fyrst skal
minnast lítið eitt á kornvöru-
kaupinn. Ennþá sem komið er, er
ekki búið að ákveða að selja kornið,
þegar það kemur, heldur á að
geyma það, hve lengi veit enginn.
En með því móti koma vörukaup
þessi ekki að því gagni, sem þau
gætu, væru vörurnar seldar strax
almenningi, og nýjar vörur keypt-
ar. Geri maður nú ráð fyrir að
velta megi fénu níu sinnum á
ári, og reiknað er að almenning-
ur fengi vörurnar 18—19°/o ódýr-
ar, (og það mun sízt of djarft
reiknað, miðað við landið í heild
sinni), þá yrði gróðinn af pen-
ingum þessum fram undir það
170°/o
Ætli það væri munur eða að
hafa peningana nú á 2%> rentu?
Gróði sá sem með þessu móti
félli í skaut almennings yrði með
því móti, þó eigi væri varið til
vörukaupanna nema þessum um-
getnu 600 þús. krónur, liðlega
1 milljón krónnr
Eitt bezta ráðið til þess að
bæta úr dýrtíðinni fyrir almenn-
ingi er að útvega ódýrar nauð-
synjavörur.
Heyrst hafa raddir um það í
blöðum, er enga stefnu hafa,
nema koma sér vel við alla, að
kaupmenn færu á vonarvöl, væri
þetta framkvæmt, en trúlegt er,
að þetta sé sagt i óþökk allra
framtaksamra kaupmanna, enda
væri bágborið, ef íslenzka kaup-
mannastéttin væri svo bráð-ónýt
og úrræðalaus, að hún dræpist
þann dag, sem hún gæti ekki
lengur okrað á lífsnauðsynjum al-
mennings.
Alþing-i.
Þar gerist ekkert markvert.
Deildirnar hafa verið að toga fjár-
lögin á milli sín, og hefir það ekki
gengið hljóðalaust af i dagblöð-
unum, fremur en vant er, því þeir,
(og aðstandendur þeirra) er um
styrk sóttu, telja jafnan þjóðar-
skömm, hneyxli, og þar fram eftir
götunum, það sem að hinir fá,
enda eru skoðanir manna, þó eigi
sé persónulegur hagnaður með í
spilinu, mjög misjafnar á því,
hverju liggi nú mest á.
Það er fyrirsjáanlngt að fjár-
lögin verða afgreidd með tekju-
halla, þrátt fyrir þó ýmsar bráð-
nauðsynlegar samgöngubætur (svo
sem vegir, brýr og símar) verði
látnar sitja á hakanum. Þetta
sýnir framúrskarandi lélegan bú-
skap hjá þinginu; því var í lófa
lagið á þessu fjárhagstímabili að
gera fleirisamgöngubætur ennokkru
sinni áður, og þó létta af öllum
tollunum er þyngst hvíla á alþýð-
unni. Þetta hefði þingið getað
með því að leggja á ófriðarskatt.
Má í þessu sambandi minna á, að
gróði útgerðarmanna af völdum
stríðsins, nemur af saltfiski einum
að minsta kosti prem milljónum.
Reykjavik.
„Heldri“ menn erlendis.
Reynslan erlendis sýnir, að í
þeim bæjarstjórnum sem tómir
„heldri* menn sitja, eða þar sem
þeir hafa öruggan meiri hluta, þá
er að eins eitt, sem hugsað er
verulega um, en það er það, að
láta ekki gjöldin stíga. Af hverju?
Af því að aukin gjöld koma niður
á þeim sjálfum, „heldri" mönnun-
um, og flestir menn eru nú með
þvi marki brendir, að þeir hugsa
fyrst og fremst um sjálfan sig,
Verkamenn og aðrir alþýðumenn
erlendis eru því búnir að sjá það
fyrir löngu. að það er að eins
með því, að koma mönnum úr
sinni eigin stétt í bæjarstjórn, að
þar er ákvarðað nokkuð, sem
almenningi er vernlega til gagns.
Því eins og höfðingjarnir eru á
móti því yflrleitt, að auka gjöldin,
eins eru þeir á móti því að bæjar-
félögin auki tekjur sínar með því
að eignast arðberandi fyrirtæki,
t. d. verzlun með nauðsynjavöru,
af því það er að nokkru leyti
sama sem gróði til bæjarfélagsins,
úr vösum einstakra [kaupjmanna.
Það mætir því vanalega megnri
mótspyrnu, þegar í ráði er, að
bæjarfélagið ráðist sjálft í arðber-
andi fyrirtæki, og er því þá vana-
lega haldið fram með mikilli frekju,
að þetta muni verða bænum stór-
tap, eða jafnvel setja hann á höf-
uðið, og þar fram eftir götunum.
Fyrir nokkrum árum vildu jafn-
aðarmenn í Khöfn*) láta bæjarfé-
lagið taka að sér og reka spor-
vagnana þar í borginni, og náði
málið fram að ganga, þrátt fyrir
ákafa mótspyrnu, og spádóma um
stórtap fyrir bæjarfélagið. Reynsl-
an er nú búin að sýna að fyrir-
tækið hefir orðið til stórgróða fyrir
Kaupmannahafnarbæ.
„Heldri“ menn hérlendia.
Af þeirri reynslu, sem fengin er
erlendis, má því búast við að þeir,
blessaðir höfðingjarnir hérna, muni
snúast á móti því með hnúum og
hnefum, að bærinn eignist arð-
berandi fyrirtæki eða reki atvinnu
að ráði.
Það hefir lengst af verið svo,
hér á landi, að alþýðumenn hafa
látið kaupmenn, embættismenn og
aðra, ráða fyrir sig, en nú er komið
mál til þess að fara að hætta þeim
ósið. Alþýðumenn verða að greiða
þeim mönnum einum atkvæði í
bæjarstjórn, sem halda fram mál-
um alþýðunnar (það veitir ekki af
að minna á að hafa þetta hug-
fast, þó nokkuð sé langt til bæjar-
stjórnarkosninga). Og iðnaðar- og
verkmannafélög þessa bæjar verða
nú þegar á þessum vetri að mynda
fast samband og taka ákveðna
stefnu í bæjarmálum (í samræmi
við jafnaðarstefnuna).
Alþýðumálefni Bríknr.
En hver eru þá málefni alþýð-
unnar hér í Rvík? Þau eru fyrst
og fremst alt það, sem beinlinis
verður til þess að gera nauðsynja-
vöru ódýrari, húsnæði betra og
ódýrara o. s. frv. Hefir áður hér
í blaðinu verið minst á nokkur
þeirra, svo sem það að bærinn
keypti togara, reisti kúabú, bygði
hús fyrir alþýðumenn o. fl. Mun
hvert þessara mála tekið rækilega
til meðferðar hér í blaðinu þegar
tími vinst til, og rúm. í þetta sinn
*) í bæjarstjórn Khaínar eru 56
fulltrúar, þar af eru 27 jafnaðarmenn,
og vantar þá því að eins einn til þess
að hafa meiri hluta. Hinir 28 bæjar-
fulltrúarnir skiftast í þrjá flokka.
skal að eins drepíð lítið eitt frekar
á þau, en gert hefir verið.
Togara-útgerð.
Bærinn þarf að eignast togara,
fyrst einn. síðan fleiri. Til þess
að eignast einn, þarf bærinn ekki
að hafa handbært fé nema 70 til
100 þús. kr., svo sem „Dagsbrún“
hefir áður bent á, því bankarnir
hafa hingað til stanzlaust lánað
þeim mönnum, sem ætluðu að
kaupa togara, það, sem á vantaði,
ef þeir höfðu helming sjálfir, af
því fé sem þurfti; og er líklegt,
að bærinn yrði ekki látinn sæta
verri kjörum en einstakir menn.
Togaraútgerð bæjarins á að vera
til þess, fyrst og fremst, að hér
skorti aldrei nýjan fisk, fyrir
hæfilegt verð (það er ekki hæfi-
legt það verð sem er á fiski núna),
og þannig verða til beinlínis gróða
fyrir almenning, og þar með til
óbeins hagnaðar fyrir bæjarsjóð.
En útgerð þessi á að vera meira
en það, því hfin á líka að vera
beint gróðafyrirtæki fyrir bæjar-
sjóð, og enginn vafi er á því, að
hún getur orðið það, sé hæfur
maður settur yfir hana (helst
verzlunarmaður vanur útgerð, og
margir slikir menn eru til).
Nú munu einhverjir spyrja,
hvort slíkt hafi áður þekst, að
bæjarfélag eigi togara ? Nú kemur
það í sjálfu sér ekkert málinu við,
hvort slíkt hefir þekst áður, úr því
málið er gott. En spurningunni
ber að svara játandi. Slíkt hefir
heyrst fyr. Sá sem þetta ritar
las fyrir mörgum árum, í útlendu
tímariti, um togara, er einhver
áströlsk borg átti (víst Adelaide),
og vel getur verið að margar
borgir eigi togara nú.
Mjólkursala og kúabú.
Mjólk er mjög ónóg á öllum
tímum ársins hér í Reykjavík, og
á sumrin fá hana varla aðrir en
þeir, sem ráð hafa á því að taka
einhvern tiltekinn mælir á hverjum
degi. Að það sé ófært að svona
mikill hörgull sé á jafn nauðsyn-
legri fæðu og mjólkin er, er auð-
sætt, einkum þegar þar við bætist
að mjólkin ér oft súr, og að mik-
ill lúuti hennar er svikinn með
vatni. Getur af þeim svikum bein-
línis leitt, að mannslíf týnist, því
svo sem kunnugt er, er ungbörn-
um, sem ekki fá brjóst, gefin kúa-
mjólk útþynt með vatni. Sé nú
mjólkin svikin (þegar útþynt með
vatni), verður það, sem barnið fær,
næringarlaust, eða því sem næst,
svo barnið verður alveg mótstöðu-
laust gegn sjúkdómum, og fellur
við þann sem það fær fyrst.
Það fyrsta sem þarf að gera í
þessu máli, er, að bærinn komi