Dagsbrún - 16.10.1915, Blaðsíða 1

PREMJIÐ EKKI RANGINDI DAGSBl R 1 U ] N ÞOLIÐ EKkTI RANGINDI J
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
ÖTGEFANDI: NOKKUR XÐNAÐAR- OG VERIvMANNAFÉLÖG
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
1 5. tbl.
Reykjavík, Laugardaginn 16. Október 1915.
1. árg.
Stefnuskrá
^slenzkra jafnaðarmanna.
Frh. ----
III.
Til þess að koma fram áformi
^oru, ætlum vér að neyta allra
iöglegra aðferða og þá fyrst efla
iekkingu almennings í þjóðfélags-
frœði, hafa áhrif á löggjafarvald
"°o stjórn, og efla samvinnufélags-
skap, Vér viljum að Jcaupfélög,
stofnuð á heilbrigðum fjárhags-
íegum grundvelli, séu í hverri
sveit, og að þau myndi samband
innbyrðis. Það er álit vort, að
tannig löguð kaupfélagsverzlun
tljóti að vera betri en kaupmanna-
verzlun; en þá kaupmenn, sem
frrífast á sama stað og vel stofnuð
rekin kaupfélög, álítum vér
barfa.
IV.
Konur og karlar séu jafn rétthá.
Dómsvald og framkvæmdarvald
aðskilið.
Embœttismenn eru jrjónar þjóð-
winnar.
Sakamál fari fram opinberlega
•ög munnlega.
Hegningarlögunum sé breytt í
hiannúðlegri átt, og miði að því
gera þann sem brotlegur er
betri manni, en dragi hann
^kki lengra niður.
bjóðin hafi málshotsrétt (refer-
^ðum).
Fátækrahjáip sé lijálp til sjálf-
^jálpar.
Hið opinbera sjái á sœmilegan
hátt fyrir munaðarlausum börnum
örvasa gamalmennum, og öðr-
er líkt stendur á fyrir.
Trúarbrögð eru einkamál og
Whu opinbera óviðkomandi, komi
fcau eigi í bága við þjóðfélagslífið.
Skattalöggjöfin sé sem fábrotn-
Ust. Beinir skattar eru réttlát-
ustir.
Landsstjórnin hafi eigi rétt til
'*ess að taka lán, nema með sér-
stöku samþykki (atkvæði) þjóðar-
^unar. Þetta kemur þó eigi til
§reina þegar leyfið er veitt sér-
staklega í lögum, sem fé þarf til
^ess að framkvæma.
i>ó vér séum eigi eindregið á
hióti því að lána fé hjá útlendum
‘'ióðum, þegar það er til akveðinna
fyrirtœkja, þá erum vér samt
^örleitt á móti því að gerast
^hþegar erlendra þjóða meira en
orðið er; vér viljum sem minsta
oa8ga binda á bak komandi kyn-
^lóðar. Þess er heldur ekki þörf.
skynsamlega að farið. Fjár-
ruagn þeirra lánstofnana sem nú
ei'U í landinu, er sem stendur nóg,
aöu útlánin gerð með fyrirhyggju
þeirra fyrirtækja er fljótastan
og vissastan arð gefa. Til þess
að greiða fyrir hringrás pening-
anna, þarf að stofna sparisjóði, og
til þess að greiða fyrir þörf land-
búnaðarins þarf að stofna lánfélög,
eftir erlendu sniði (samvinnu).
Úr „Skólasetningarljóðum" 1909.
Margt er að læra, ljúfu mentavimr,
en listin æðst er þó að verða menn,
sem reynast sinnar þjóðar heilla-hlynir,
því harðar skúrir bíða Snælands enn!
Gott er að fljúga, — vinna veröld hálfa,
og verða mikill, hver í sinni bygð,
en mest er vert, að sigra vel sig sjálfa
með sannri vizku, félagsskap og trygð!
M. J.
Góða árið vont.
Það var bent á það hér í blað-
inu að aukagróði útgerðarmanna,
og annara framleiðenda, væri nú
í ár af ófriðarins völdum, að
minsta kosti 10 milljðnir króna,
umfram það sem vant væri að
vera.
í þeim útreikningi var miðað
við útflutning þann er landshags-
skýrslurnar 1912 sýna, en það
eru nýjustu skýrslurnar sem al-
menningur hefir aðgang að.
Nú er orðið augljóst, af stað-
festum fréttum um mikinn afla
og verðhækkun á íslenzkum af-
urðum, að aukagróði þessi er
margfalt meiri en þetta, sóm til
var tekið. Þannig hefir til dæmis
aukaarðurinn af norðlenzku síld-
veiðunum einum (af tveggja mán-
aða tíma) orðið að minsta kosti
átta milljónir króna (sbr. bréf
Finns Jónssonar i 13. tbl.). Nú er
æði mikill hluti af gróða þessum
(þó állur sé hann íslenzkur gróði)
eign útlendiDga, en þess meiri
ástæða var til þess að leggja á
hann ófriðarskatt, er um munaði,
í stað skatts þess er þingið, bæði
seint og illa samdi lög um (þó
betri væri hann en ekkert).
Séu tekjur og gjöld allra lands-
manna reiknuð saman, þá kemur
í ijós, að þrátt fyrir það, þó er-
lendur varningur hafi stigið í verði,
þá stórgræðir landið í heild sinni
á stríðinu, og það svo mjög, að
árið í ár, er frá fjárhagslegu
sjónarmiði besta árið, sem yfir
landið hefir gengið, frá upphafi
bygðar þess. Og þó víkur því svo
við, að þetta ár er versta árið á
þessum mannsaldri, fyrir verka-
menn og yfirleitt al)a, sem ekki
eru sjálfir framleiðendur.
Hvers vegna er þetta nú svona?
Af þeirri ástæðu einni að sjálf
þjóðfélagsskipunin er vitlaus, en
það er einmitt henni sem við
jafnaðarmenn viljum breyta. Við
vfljum láta þau af framleiðslu-
tækjunum, sem mikilvægust eru,
vera opinbera eign, en ekki ein-
stakra manna gróðafyrirtæki, eins
og nú er. Við viljum láta auðs-
uppsprettur landsins renna sem
sem ríkulegast, og þannig, að það
sé almenningur sem græði á
þeim, en ekki einstakir menn.
Séu framleiðslutækin opinber
eign, þarf aldrei að koma vont ár
á íslandi, því þá má láta gróða
góðu áranna bæta upp vondu ár-
in. Með því þjóðfélagsfyrirkomu-
lagi sem nú er verður góða árið
vont, en þegar jafnaðarstefnan er
orðin ofan á, þá verður meira að
segja
vonda árið gott.
Bærinn ætlar að kaupa kol.
Frá því síðasta blað var ritað
hefir það komið í ljós að bærinn
nú hefir í hyggju að kaupa kol
1000 til 1500 smálestir, fáist við-
unanlegt tilboð.
Báðið til þess að fá einhverju
komið í framkvæmd, er, að altaf
sé verið að stagast á því, þetta
er fimta blaðið frá því „Dagsbrún,,
fyrst stakk upp á því að bærinn
útvegaði bæjarbúum kol. Síðan
hefir verið minst á það í hverju
blaði.
íslenskt og útlent skyr.
Eftir Gísla Guðmundsson gerlafræðing.
Tekið með leyfi höf. úr Búnaðarritinu.
Frli.---------
I.
Búlgarskt skyr (Yogliurt).
Svo eg víki aftur að hinu búlg-
arska skyri og öðrum alkunnustu
skyrtegundum, hefir frægð þeirra
flogið fjöllunum hærra hin síðari
ár, og er það aðallega að þakka
nokkrum vísindamönnum, er fjall-
að hafa um rannsóknir mjólkuraf-
urða, og eru þeirra kunnastir Qri-
goroff og Metschnikoff. Grigoroff,
sem er búlgarskur læknir, vakti
fyrstur manna athygli á því, að
hið búlgarska skyr lengdi líflð.
Dró hann ályktun sina meðal
annars af því, að Búlgarar neyti
skyrs manna mest, og verði þar
rúmlega einn maður af hundraði
yfir 100 ára að aldri. Hinn heims-
frægi vísindamaður Metschnikoff
tók tilgátu þessa búlgarska læknis
til íhugunar, og tókst eftir ná-
kvæma rannsókn að sýna fram á,
að ályktun hans væri á rökum
bygð, og um leið í hverju heil-
Ýmsir nothæfir húsmunir
eru teknir daglega til útsölu á
Laugaveg 22 (steinhúsinu).
næmi skyrsins væri fólgið. Met-
schnikoff hefir öðrum fremur sýnt
fram á, að ellilasleiki og skamm-
lífi sé oftast í nánu sambandi við
slæma meltingu, en hana telur
hann meðal annars stafa frá svo-
nefndum ristilgerlum (Bac. Coli)
sem þróist í þörmum mannsins;
segir hann að þeir gefi frá sér
efni, er hafi skaðleg áhrif á melt-
inguna og líkamann í heild sinni.
í búlgörsku skyri kveðst Metscnhi-
koff og aðrir hafa fundið gerla,
sem eyða kinum skaðvœnu ristil-
gerlum. f þessu er þá heilnæmi
skyrsins fólgið. Nú er því haldið
fram, að víðar sé til heilnæmt
skyr en í Búlgaríu. Má meðal
annars ráða það af fyrirlestri þeim,
sem prentaður er tímaritinu „Sam-
tiden“, sem eg áður gat um. Þar
er því haldið fram, að allir mjólk-
ursúrgerlar hafi í raun og veru
sömu verkun á meltinguna. Hvort
þessi ályktun er á réttum rökum
bygð, er mér ókunnugt um. Hitt
veit eg, að rannsóknir mínar á
íslenzku skyri, er eg mun geta
um síðar, mæla nokkuð með því,
að norrænir mjólkursúrgerlar sé
skyldir hinum suðrænu.
Búlgarskt skyr má búa til úr
allskonar mjólk með einskonar
þétta. í þéttanum eru aðallega 2
tegundir gerla, önnur er striklöguð,
en hin hefir perlubandslögun. Við
lífstarf þessara sambýlisgerla verður
til hlaupefni og mjólkursýra. Ef
gerlunum er sáð í soðna mjólk,
klekjast þeir ört út við 37—45°
C„ og er mjólkin hæfilega sýrð
eftir 10 klukkustundir. Búlgarskt
skyr er ýmist þykt eða þunt, alt
eftir því, hve lengi mjólkin er
seydd og sýrð. Oftast er skyrið
borðað með útáláti, svo sem
muldu brauði, sykri og aldinsafa.
Einnig er því smurt ofan á brauð,
og notað þannig sem viðbiti, eink-
um hjá fátækara fólki. Á sumrin
nota Búlgarar oftast þunt skyr, er
líkist mjög íslenzkri súrmjólk, en
er þó ekki eins súrt.
II.
Kefírinjólk.
Kefírmjólk er súrmjólk, sem er
uppáhalds drykkur Múhameðstrú-
armanna. Mjólkin er sýrð með
fræi af grastegund einni (Panicum),
sem ræktuð er í Suður-Evrópu.
Grasfræ þetta er ekki ósvipað
rúgi, og er oft nefnt spámanns-
korn. Nafnið mun stafa frá Mú-
hameð spámanni, og er sagt hann
hafi lýst velþóknun sinni á þess-
ari korntegund. Á korninu vaxa