Fréttir - 04.06.1916, Blaðsíða 1

Hádegis- útgáía.
Verð: 2 aurar
130. tbl.
Reykjavík, sunnudaginn 4. júní.
1016.
Klæðaverslun
Guðmundar Sigurðssonar
Laugaveg 10. Talsími 377.
Nýtísku fataefni. Lágt verð.
Föt afgreidd á 10—12 kl.tm.
Sparið peninga.
t*ýsk þjóðmenningarstarfsemi
í Belgíu.
(Niðurlag). Þó var. öllum
undirbúningi lokið innan fárra
mánaða og gat hin nýja [stjórn
rauða krossins því byrjað fram-
kvæmdir sínar eftir tiltölulega
stuttan tima, fyrst í Brússel og
svo út um landið. Sneri hún
sér fyrst og fremst að því, að
sjá fólki fyrir atvinnu. Sauma-
vinnu og prjón Ijet hún vera
heimastörf og lagði konum þeim
sem þess óskuðu, til efnið, en
greiddi svo tiltekna þóknun fyrir
verkið, þegar það var unnið, og
því skilað á vissum tíma. Þessi
þóknun var miðuð við það sem
minst þyrfti til lífsviðurværis. í
annan stað kom hún fótum und-
ir verksmiðjuvinnu ýmist með
þvi, að setja nýjar verksmiðjur
á stofn eða reisa við þær, sem
áður höfðu verið reknar. í þriðja
lagi var komið upp barna-upp-
eldisstofnunum og barnahœlum
til þess að létta undir með
mæðrum þeim, sem höfðu börn
í eftirdragi. Þá reyndi hún að
bæta úr matvælaskortinum með
því að stofna almenn matarhús,
þar sem bágstaddar fjölskyldur
geta feiigið saðsaman og góðan
mat gegn því að sýna meðmæli
frá hinum þýzku eftirlitssystrum,
sem kynna sér heimilisástæður
almennings. Það er komið undir
álitiþýzks umsjónarmanns, hvort
matur þessi fæst gefins eða gegn
vægri borgun, en umsjónar-
maður þessi hefir hliðsjón af
umsögn þýzkra kvenna, sem
rannsaka ýtarlega allar umsókn-
i þá átt, er koma til rauða
krossins, og segja álit sitt um,
hvort beiðandi sé gjafaþurfi eða
ekki. En til þess að geta styrkt
fjölskyldurnar sem bezt að verða
má, hefir nú fyrir skömmu verið
stigið spor i nýja átt, með því að
koma upp vöruhúsum, sem gefa
fjölskyldum þeim, er vinna
heimavinnu eða reglubundna
verksmiðjuvinnu, kost á góðum
og ódýrum nauðsynjavörum.
Þessar eru þá yfirleitt fram-
kvæmdir þær, sem gerðar hafa
verið fyrir tilstilli landsstjórans
til hjálpar nauðstöddum belg-
iskum fjölskyldum, sem ekki eru
þá svo ofstækisfullar, að þær
vilji alls enga þýzka hjálp þiggja.
En landstjórinn hefir gengið feti
framar. Hann hefir látið reisa
vinnustofur á vissum stöðum og
tvisvar sinnum stofnað til sýn-
inga, til þess að fræða belgiska
alþýðu. Hafa verið haldnar tvær
stórar umferðasýningar, önnur
með nafninu »móðir og barn«
og hin neínd »starfsemi kon-
unnar í þjóðarþarfir«; hefir bel-
giska þjóðin tekið þessum sýn-
ingum mæta vel. Nú er verið
að undirbúa þriðju sýninguna,
sem á að heita »verkamannavá-
trygging«. Er einkum vert að
beina athygli manna að henni
í laudi, þar sem þess háttar al-
mennings tryggingarstofnanir eru
enn þá í barndómi, og þar sem
Hknarstarfsemi, þegar hún ann-
ars nokkur hefir verið, hefir orð-
ið dS’flokksmáli einu, sem flokks-
foringjarnir hafa svo notað sem
pólitískt agn við kosningar. En
hin þýzka stjórn í Belgíu er
laus við allan flokkadeilu-ó-
þverra. Hún ber eingöngu heill
þjóðarinnar fyrir brjósti og verð-
ur hver óvilhallur maður að játa,
að hún hefirbæði mátt og vilja
til þess að framkvæma áform
sin.
En hvernig sem á alt er litið,
þá sýnir þessi skýrsla það ber-
lega, að rauði krossinn belgiski
hefir þá fyrst farið að vinna í
anda frumkvöðuls síns, þegar
hinn þýzki landstjóri tók stjórn
hans og umsjón sér í hendur.
Málhreinsun.
III.
Langvínnur lasleiki minn hefir
valdið því, að ég hef ekki verið
skrifandi í liðugarníu vikur, og
er þvi langt um liðið, frá því er
ég skrifaði síðast um þetta efni.
Qg nú er égívafa um, hvort ég
eigi að halda áfram eða ekki.
Blöðin öll halda áfram í hverri
viku að koma með sömu mál-
leysurnar, sem ég hefi verið að
vara við. Það er eins og að
skvetta vatni á gæs, að brýna
fyrir mönnum að forðast vit-
leysurnar, og það er ekki hvetj-
andi til að halda áfram, þegar
maður sér alt sitt verk unnið
fyrir gýg. Bæði þetta skeyting-
arleysi blaðanna og tregða al-
mennings við að styðja að út-
gáfu orðabókar minnar, með
því að gerast áskrifendur að
henni virðist helzt benda í þá
átt, að íslenzka þjóðin sé nærri
einhuga ráðin í þvi, að glata sem
fyrst móðurmál voru, og sé hún
það, þá er þetta og alt annað
starf i móðurmálsins þarfir ekki
til annars en skapraunar og til
þess að lengja píslarbeð og
dauðateygjur íslenzkunnar og
væri þá samkvæmt því réttast að
hætta allri móðurmáls-kenslu í
landinu og láta allan viðrinis-
skap í málinu vaða uppi óá-
taldan.
En þó að ég sé nú svona
bölsýnn í svipinn, þá ber þó
við stöku sinnum á milli, að ég
fæ bréfskeyti, sem bera þess vott,
að til er þó enn maður og mað-
ur á stangli, sem enn þá þykir
vænt um móðurmálið og óskar
þess, að áfram sé haldið tilraun-
um til að varðveita það.
Ég ætla því eftir beiðni yðar
að senda yður enn nokkrar lín-
ur í þetta sinn.
Yfirvega. Orðskrípi þetta er
sýnilega sett saman af yfir og
vega. Það ætti því eiginlega að
merkja: að vega ríflega, láta vei'a
um fram rétta vigt, sbr., »gfirvigt«;
en nú hefir sagnorðið vega,
sterka beyingu: vega, vóg, hef
vegið. En málskripis-mennirnir
beygja yfirvega með veikri beyg-
ingu: Yfirvegaði, gfirvegað, (í stað-
inn fyrir: Yfirvóg, yfirvegið, ef
rétt væri beygt). Þetta orðskrípi
láta menn merkja: að íhuga,
hugleiða. Þetta er, eins og flest-
ar málspillingar vorar, tekið úr
dönsku: At overveje, en Danir
hafa aftur tekið orðið úr mið-
alda-Iágþýzku éða hollensku.
Þetta orð er eitt af allra léleg-
ustu og allra óþörfustu dönsku-
slettum í máli voru, því að vér
eigum þar miklu betri og feg-
urri orð alinnlend.
1863,. þegar ég kom í skóla,
var orð þetta altílt í tali. Það
þarf ekki annað en að líta í Al-
þingistíðindin frá þeim árum, til
að sjá, hversu þingmenn riðu
þessari málleysu hver í kapp
við annan. Gisli gamli Magnús-
son hamaðist svo móti þessari
* dönskuslettu, að hún var alveg
útlæg úr skólanum og með at-
beina lærisveina hans virtist
henni um langa hríð alveg út-
rýmt úr ræðu og riti í landinu.
Nú síðustu árin er þessi draug-
ur farinn að stinga upp sels-
hausnum aftur. Og kveður svo
ramt af því, að ég hefi jafnvel
rekið mig á það hjá jafn mál-
fróðum manni og Benidikt Sven-
syni í »Ingólfi«. Umhin blöðin
er nú ekki að tala. Öll hin blöð-
in rembast daglega hvert í kapp
við annað við að innleiða þenn-
an ósóma á ný í málið.
Ég er orðinn svo leiður af að
skrifa um orðskrípi og dönsku-
slettur og sjá þau daglega end-
urtekin í blöðunum, að ég er
að hugsa um, ef ég held þess-
um málhreinsunargreinum mín-
um áfram, að nefna þá í hvert
sinni það blað, sem gerir sig sekt
í því að endurtaka hér eftir þess-
ar málvillur.
IV.
2. f. m. bárust mér í póstin-
um eftirfylgjandi línur, sem ég
tek sem vott þess, að til séu þó
einstöku menn, sem gefa gaum
umvöndunum minum um málið:
»Reykjavík 1. marz 1916.
»Háttvirti herra!
Af því að mér er kunnugt um
að málvarnargreiniryðar í »Frétt-
um« eru vel sénar af ýmsum
góðum íslendingum, og af því
að þær hafa mikil áhrif, þá hef-
ir mér dottið í hug að vekja
eftirtekt yðar á neðanskráðum,
orðum, sem gott væri að þér
tækið til athugunar við tækifæri:
1. hef og hefl (= hefur og hcflr).
Þessum orðum er daglega
ruglað saman á prenti, ann-
að hvort af leti eða fáfræði.
2. grein, fleirtala g'reinii',
(ekki greinar). Undantekning
ef rétt er.
3. Borga. Aðjafnaði eru reikn-
ingar »kvittaðir« með orðinu
»borgað«, sem er víst rangt
i þeirrí merkingu: greitt er
réttara. Er ekki svo?
4. Stríð. bersýnilega þýðing á
Krig, og Ijótara orð og leið-
inlegra en ófriður eða styrjöld.
Þar að auki rangt í þessari
merkingu?
5. Móðir, hróðir, dóttir. Þótt
leitt sé frásagnar, er svo að
heyra að fólk viti ekki beyg-
ingu þessara orða. Ég liefi
sjálfur síðastliðin 20 ár unn-
ið að afgreiðslu, þar sem
koma 20—40 þúsundir manna
á ári. Ég þori ekki að segja
hversu marga ég hefi heyrt
beygja rétt orðin móðir og