Fréttir - 12.09.1918, Blaðsíða 1

135. blað.
Reykjavík, fimtudaginn 12. september 1918.
2. árgangnr.
Dagsr i anstri.
íiávja qeT.
Oft kveða menn svo að orði,
að sagan endurtaki sig, en hitt
mnn þó engu ósannara, að sagan
er engu líkari, en endalausri röð
af öldum sem rísa og falla. Þjóðir
ná þroska, þjóðum hnignar og þær
fá aftur þroska sinn. Að þessu
leyti er sagan endurtekning. En
þótt ævisaga þjóðanna sé eigi ann-
að en rennandi röð af öldum, þá
er þó mismunur á því, hvort farið
er af bárufaldi niður í öldudal eða
úr öldudalnum upp eftir næsta
ölduhrygg. Þá stendst alt á í öfugri
röð. Bilið af öldufaldi á öldufald
er eigi auðsætt, þar sem um ungar
þjóðir er að ræða, og verður því
eigi með vissu sagt, hvort það er
ætíð jafn breitt. En líkur má telja
til þess, að það sé tylft alda hjá
oss íslendingum. — Fyrir 656 árum
gerðum vér samning við erlendan
konung um það, að hann skyldi
vera konungur vor. þá var vissu-
lega niðurförin hafin fyrir nokkru,
en nálægt sex öldum síðar vorum
vér komnir svo djúpt niður í öldu-
daiinn, að hvergi sá til sólar. En
þá tók og ný alda að rísa og höf-
um vér verið á uppleið síðan. —
Þó inunum vér eiga langt eftir ó-
farið áður náð sé næsta öldufaldi.
En þótt vér séum enn í.undirhlíð-
um þeirrar öldu, þá sjáum vér þó
nú morgunroða glóa á bárufaldin-
um langt fyrir ofan höfuð vor.
Nú stendur aftur svo á að vér
tiöfum gert samband um konungs-
samband. Oss fór slöðugt hnign-
andi eftir hinn fyrra samning, því
að þá vorum vér á ferð niður eftir.
En nú liggur leiðin upp ogjer
sönnu nær, að vér eigum eigi
skemra upp nú en niður þá. Og
skyldi enginn halda, að vér séum
komnir alla leið, þótt nú sé aftur
viðurkent fullveldi landsins. Nei,
nú hefst vandinn, að geyma vel
réttar síns og tignar, að vinna
sjálfur allar auðnámur landsins,
að stýra sjálfur öllum aflstraumum
þess, að lifa svo sem Óðinn kendi:
»Sjálfr leið þú þik sjálfan« og fara
fyrir og ryðja brautina og móta
sjálfur erfðagull fortíðarinnar.
Fullveldi vort í konungssambandi
við Dani verður nú bráðum viður-
kent að fullu. Það er mikil og
sjálfsögð bót og gerir oss alt auð-
veldara til sóknar og varnar. En
menn mega eigi biðja tímann, að
bíða lengi eftir sér, meðan þeir sé
að njóta gleði sinnar. Þeir verða
að halda tafarlaust áfram. Vér
sjáum að eins morgunroða yfir
fjarlægum bárufaldi langt fyrir ofan
og fram undan, langt er eftir þangað
sem sólstafirnir falla beint úr há-
lofti yfir oss.
En stefnan er nú öllum augljós
í sólaráttina, því að dagur er í
austri.
Úr nefndaráliti
meiri hlut-a fullveldisnetnda Al-
þingis um sambandsmálið.
Samauburður á frv. 1908 og
lögum 19 L8.
Um utanríkismál Danmerkur og
íslands hvors gagnvart hinu var
eitt ákvæði í 1908 4. gr., er svar-
ar til 1918 12. gr., þó svo, að í
12. gr. kemur í rauninni óbeinlínis
frarn, að ísland sé fullvalda ríki,
en slíkt verður síður ályktað af
1908 4. gr. t 1918 12. gr. er talað
um samningagerðir milli íslands
og Danmerkur um málefni, sem
trauðla mundi samið um milli eins
fullvalda og annars ófullvalda ríkis,
svo sem dómgæzlu (»Retspleje«),
eins og um aðfararhæfi dóma ann-
ars ríkis í hinu, framsal afbrota-
manna o. s. frv. Sbr. aths. dönsku
og íslenzku samningamannanna við
12. gr.
Ekki var neitt fyrirmæli 1908
um hagsmunagæzlu hvors landsins
i hinu. í 1918 15. gr. segir svo,
að hvort land ráði þessu fyrir sitt
leyti. Getur ísland því haft sendi-
herra, ráðherra eða ræðismann
eða umboðsmann með hvaða nafni
sem vill í Danmörk. Og Danmörk
slíkt hið sama á íslandi.
3. Pegnréttur var sameiginlegur
eftir 1908, þó svo að hvort land
gat veitt hann svo að skuldbindi
hitt. Þessu ákvæði mátti segja upp
að 37 árum liðnum, sjá 1908, 3.
gr. 5. tl. sbr. 9. gr.
Eftir 1918 er þegnréttur þegar
sérstakur í hvoru ríki. Sjá 1918
6. gr. 1. mgr. og aths. d. og ísl.
nefndarmannanna.
4. Peningasláttan var eftir 1908
sameiginleg, en uppsegjanleg eftir
37 ár, sjá 3. gr. 6. tl. sbr. 9. gr.
Eftir 1918 getur ísland, þegar
það vill, tekið peningasláttuna í
sínar hendur, sjá 1918 9. gr.
5. Hœztarétt gat ísland til sín
tekið eftir 1908, ef það gerði breyt-
ing á dómaskipun (»Retsvæsen«)
landsins. Þetta ákvæði orkaði tví-
mælis að nokkru leyti, enda tæp-
lega nægilega skýrt, sjá 1908, 3. gr.
7. tl. Eftir 1918 10. gr. tekur ís-
land æðsta dómsvaldið í landið
skilmálalaust, þegar það vill. Eftir
1908 mátti setja danskan mann
dómara í hæstarétt Danmerkur til
þess að gæta sérstaklega íslenzkra
dómsmála, ef kalla mátti hann
hafa sérþekkingu í íslenzkum lög-
um og kunnan íslenzkum högum.
Eftir 1918 verður slíkur maður að
vera íslendingur.
6. Kaupfáninn út á við skyldi
eftir 1908 vera sameiginlegur, en
segja mátti því ákvæði upp eftir
37 ár. Sjá 1908, 3. gr., 8. tl. sbr.
9. gr. Eftir 1918 tekur samning-
urinn ekki til þessa máls, og tekur
ísland því sinn kaupfána, þegar
er sambandslögin öðlast gildi.
7. Gæzla landhelgi íslands skyldi
eftir 1908 vera í höndum Danmerk-
ur, þó svo að íslandi var áskilinn
réttur til að auka hana eftir sanm-
ingi við Danmörk, 1908, 3. gr. 4. tl.
Segja mátti þessu ákvæði upp eftir
37 ár, 9. gr. Samkv. 1918 8. gr.
tekur ísland gæzlu landhelgi sinnar,
þegar það vill.
8. Jafnréltis-ákvæði. Eftir 5. gr.
1908 1. mgr. skyldu Danir á fs-
landi og íslendingar í Danmörku
njóta sama réttar að öllu leyti.
Þetta ákvæði, var alls eigi upp-
segjanlegt samkvæmt 9. gr. 1908.
Segir og í nefndaráliti milliríkja-
nefndarinnar 1908, við 5. gr., að
upp úr þessu ákvæði sé svo mikið
lagt af hálfu nefndarinnar, að óskað
sé að gera það að föstu og óbreyti-
leytilegu atriði í sambandi land-
anna.
í 1918 6. gr. 1. málsgr. er, þótt
þegnréttur sé þegar sérstakur, á-
kvæði sama efnis og því sörnu
verkunaj, en sá er munur, að þvi
má segja upp eftir 25 ár samkv.
18. gr.
Eftir 1908 voru fslendingar bú-
fastir í Danmörku, eigi undanþegnir
S j ÓfÖt
(Yarmouth) (Amerisk)
Manilla
(allar stærðir)
Botnfarfl.
,HoIzapfel‘ á járn og tréskip
bezti botnfarfi sem hingað flyzt
Blackvarnish
(fyrsta flokks)
Bómuflar-
seg-ldúkur
Saumur
afls konar
(einnigr strigasaumur)
Smergel-léreft
Sandpappír
Sleggju-
og
hamarsköft
Málningar-
vörur
Terpentína Fernis
Málningar-
verkfæri
6. E^lliriÉ5en
Símar 605 og 597
herskgldu og því eftir bæði þágild-
andi og núgildandi dönskum her-
skyldulögum undirorpnir þeirri
skyldu. En eftir 1918 6. gr. 2. mgr.
eru íslendingar skýlaust herskyldu
(Framhald á 3. síðu.)