Frækorn - 25.05.1908, Síða 4

92
FRÆKORN
Faðir hanns hefir líklega dáið
1430. Fjórum árum síðar lög-
sótti Gutenberg ættborg sína
Mainz um 310 gyllini — talsvert
fé á þeim tímum — og hann
vann málið fyrir tilstilli bæjar-
stjórnarinnar í Straszborg.
Árið 1439 lenti Gutenberg í
máli við einhvern Jíirgen Rrettán;
þá er þess fyrst getið, að hann
bjó yfir einhverju leyndarmáli.
Borgin Aachen var þá talin helgi-
staður og menn fóru þangað
pílagrímsferðir, og sjöunda hvert
ár fóru þangað stórir hópar af
möiinum til að leita sér heilsu-
bótar hjá helgiskrínum þeim og
öðrum kraftaverkahlutum, er þar
voru. í sambandi við pílagríms-
ferðir þessar voru haldnar kaup-
stefnur, þar sem alls konar varn-
ingur var seldur; þar var fjörug
verzlun. Gutenberg ætlaði þang-
að um nýár 1438 til að selja
dýrðlingamyndir, spil, spegla úr
fægðum steinum og þess háttar.
Menn kunnu þegar fyrir hans
daga að skera myndir í tré með
nafni fyrir neðan og taka eftir-
mynd af plötunni, meira að segja
að prenta bækur á sama hátt og
afprentun er tekin af reikningum
Og bréfum. Rað er enn til 30
ýmiskonar bækur frá því um
1400, eru þær til orðnar með því
að taka eftirmynd af trétöflum;
éngin bóka þessara er þó yfir
50 blaðsíður. Þrettán sá, sem
áður er nefndur, hafði ásamt
bróður sínum, er þá var látinn,
verið í télagi með Gutenberg og
lagt fram fé nokkurt, og efni kær-
unnar var það, að Gutenberg
^kendi honum eigi alla list sína.«
Meðan á málinu stóð kom það í
Ijós, að Gutenberg »prentaði með
þreyfanlegum stöfum«, og í mál-
inu er hvað eftir annað talað um
»prentpressu«. Hvorki dómar-
inn né vitnin virðast hafa skilið
það. En þrautin var unnin —
prentlistin var fundin.
Meðan Gutenberg dvaldi í
Straszborg, átti hann heima í
klaustrinu St. Arbogast. Árið
1444 varð hann að fara þaðan,
því að stigamenn rændu klaustr-
ið. Menn vita eigi, hvert hann
fór, en árið 1448 bólar á honum
í Mainz, var hann þá félítill, en
vongóður og hugrakkur. Hann
var nú kominn það á veg með
prentlistina, að árið 1450 gat
hann gengið í félag við efnað-
an mann, Jóhann Fust (eða
Faust), er lánaði honum 800
gyllini. Fust varð auk þess að
borga 300 gyllini fyrir vinnu,
húsaleigu, svertu, bókfell og
pappír. Atvinnan gekk ekki ei.is
vel og þeir höfðu búist við, og
Gutenberg komst í meiri og meiri
skuld við Fust. Hann höfðaði
mál og tók prentsmiðjuna af
Gutenberg. Fust og tengdason-
ur hans, Pétur Schöffer, kunnu
að gjöra sér mat úr hinni nýju
uppgötvun. Þeir prentuðu latn-
eskar bækur í arkarbroti með 42
línum á blaðsíðunni. Gutenberg
hafði einhverjar leifar eftir af
prentsmiðjunni og vann sér inn
fé með því að selja biblíur með
36 línum á blaðsíðunni. En hann
komst aftur í kröggur og varð
að selja tæki sín í hendur ein-
um prentara sinna er hét Her-
mann Fister, og fór hann með
þau til Bamberg. Dr. Konráð
Homety, sem var staðarritari <
Mainz, hjálpaði Gutenberg nú
um fé til aó setja nýja prent-
smiðju á fót, og þá gat hann
(1460) lokið við Catholicon, sem
var skrautleg bók í arkarbroti.
Hann var nú mjög farinn að
heilsu.
Árið 1462 hófst deila um kjör-
furstatignina i Mainz, og borg-
in nu'sti einkaréttindi sín. í þeim
óspektum voru hinar nýju prent-
smiðjur skemdar; en það hafði
það gott í för með sér, að læri-
sveinar Gutenbergs urðu að fara
þaðan og breiddu þekking sína
út um önnur lönd.
í elli sinni fékk Gutenberg
eftirgjald af kirkjujörð einni til
afnota, og í janúarmánuði 1465
flutti hann til hirðar kjörfurst-
ans. Rar kéndi hann Bechter-
munze bróður sínum list sína,
en lifði ekki lengur en til ára-
mótanna 1467 og 1468.
Hinn mikli myndasmiður Al-
bert Thorvaldsen bjó til líkneski
af honum eftir andlitsmynd, sem
var að sögn íík honum. Líkn-
eskið stendur í Mainz.
Lúther var fæddur hér um bil
sextán árum eftir dauða Guten-
bergs. Pað var ráðstöfun for-
sjónarinnar, að prentlistin var
fundin og alkunn orðin er hinn
mikli siðbótarmaður hóf starf
sitt. Biblíuþýðing hans útbreidd-
ist fyrir leturgerðina í þúsund-
um eintaka, og menn fengu aft-
ur forna, upphaflega kristindóm-
inn. List Gutenbergs hefir stutt
afarmikið að því að efla alþýðu-
mentunina; en henni er og mjög
misbeitt, eins og öllum mann-
legum gæðum. Hún vinnur eigi
aðeins Ijósinu, heldur og myrkr-
inu. fJað ríður á að nota hana
rétt, til þess að hún geti orðið
oss til blessunar.
Pýtt.