Gjallarhorn - 18.12.1912, Síða 2

50
GJALLARHORN
VII
Voðabál a Akuteyii.
Tjónið nemur 60—75 þúsundum króna.
12 hús brunnin til ösku,
Borgið „Gjallarhorn"!
Þeir sem hafa veitt blaðinu móttöku frá
byrjun, en aldrei borgað einn eyri fyrir
það, eru vinsamlega beðnir að greiða
því skuld sina nú fyrir áramótin. Upp-
hæðin er ekki há hjá hverjum einstökum
kaupanda, en blaðið munar miklu að eiga
hana hjá mörgum. Það er ekki gefið út
af neinum »flokkssjóði« og þarf á öllu
sinu að halda.
Tvær heimsskoðanir.
„Trúðu á tvent i heimi,
tign sem mesta ber:
Guð i alheims geimi,
Guð i sjálfum þér"
Fegurri og efnismeiri staka hefir
sjaldan verið ort; í henni býr hið há-
leitasta, sem Steingrímur Thorsteins-
son og allir hans fróðu og vitru frænd-
ur hafa hugsáð og ritað. Vísan á og
sérstaklega erindi til samtíðar og eftir-
tfðar, hún er stefnuskrá, er innibindur
bæði trúarjátning og trúarfræði allra
óbundinna og hugsandi manna, sem
nú sinna trúarefnum. Hvor trúin er
betri: hin bundna eða óbundna ? Eg
vænti að fjöldinn svari: hin bundna
trú, lögfesta, fyrirskipaða, »barnatrú-
in,« erfðatrúin. Því að svo hefir verið
ályktáð (og máske með réttu), að all-
ur fjöldi manna kynni ekki að hugsa,
og mundi fara villur vegar, ef ákveðin
trúarlræði væri ekki lögskipuð og inn-
rætt öllum þegar á barnsafdri. Og jafn-
framt kenslunni var öllum innrætt sem
sjálfsögð sannindi, að sú trúarfræði
væri bygð á opinberun. í þriðja lagi
var bent á bifiíuna, og hún köllúð ó-
skeikanleg, innblásin og »guðsorð«
spjaldanna á milli. En nú spyrja æ
fleiri og fleiri: Er nú ait þetta áreið
anlegt? A kirkjan, hennar trúfræði,
hennar völd og ægilegu yfirráð yfir
sálum manna, uppfræðslu og allri
hugsun og lífsskoðun, ávalt að vera
bundið og breytingalaust, kynslóð eft-
ir kynslóð —þótt alt annað breytist —
megi til að breytast og fylgja straumi
framþróunarlögmálsins. Kirkjan ein
stendur kyr, kyr á sínu »bjargi«, þ. e
valdi, vana og vitleysu, þeirri þrenn-
ing, sem verið hefir klafi þjóðanna frá
ómunatíð. En kirkjan stendur ekki kyr
— fremur en jörðin, sem rétttrúan og
páfanna klerici dæmdi forðum að væri
bæði flöt og kyr. A alla »rétttrúan«
er og fyrir löngu komið hik, vand-
ræða-hik. Og vegna hvers ? Ekki svo
mjög sakir skiftra skoðana, því fæstir
rétttrúarmenn ge/a skift skoðunum,
þó vildu, heldur sakir þess, að þeir
finna völd kirkjunnar og virðing vera
í veði. Og skjótt af að segja, eru
Það einungis hinir góðu menn meðal
rétttrúnaðarklerkanna, sem halda gam-
alli virðing og vinsæld safnaða sinna,
— ekki þeir, sem kalla sig enduríædda
eða »heilaga«, heldur þeir, sem af
náitúrunni eru einusinni fæddir ráð-
vandir og góðfúsir. Hver hinna ótal
kristnu trúarflokka sýnir mesian sið-
menningarkraft eða bætir mest siði
manna og sanna menning? Svar: hin-
ir frjálsustu í trúarefnum, himr minst
kreddubundnu Þetta sýnir reynslan
bersýnilega, og eins þjóðmegunar-
skýrslur allra landa. Bundín trú, þótt
ótal gömul gullkorn og sannindi geymi,
á afar-illa við nú á dögum. Norskur
prestur sagði nýlega: »Rétttrúnaðar-
hrokinn hér f landi hefir mest eflt van-
trúna og tæmt kirkjurnar. Hvar í hér-
uðum fer frjálsri og náttúrlegri menn-
ingu minst fram? í þeim sveitum, þar
sem trúboðar hinna ströngu og ógn-
andi rétttrúunar hefir lengst og mest
hringlað t fólkinu«. (Klavenæs )
Vér Islendingar erum að eðli skyn-
samir og varkárir menn í trúarefnum,
enda svo afskektir og strjálir, að út-
lendur trúarofsi og kúgunarráð hefir
sjaldan náð tökum á þjóð vorri; fyrir
þá sök hafa hér aldrei þrifist sektir
eða sértrúarflokkar eða »vaknanir«,
sem oftast lenda í öfgum og brjál-
semi, svo alþýðan, sem aðhyllist slíkt,
verður, þegar frá líður, engu nær, en
stundum hálfu heimskari en hún
var áður. Nú eru hér að myndast slík-
ir utanveltu söfnuðir, sem þó munu
litla framtíð eiga, fyrir þá sök, að
þeir eru allir á eftir, engir samferða
né á undan tímanum. Öll kreddu-
bundin trúfræði er óðum að hverfa úr
sögunni. Vissar kenningar virðast þó
að eiga vissa framtíð, enda eru mátt-
ur og megin í öllum trúarflokkum, jafnvel
hinna þrengstu sértrúarflokka. Það eru
ekki kenningarnar um óskeikanleik rit-
ningarinnar eða páfans, eða kirkjimnar
sjálfrar með hennar sakramenti, frið-
þægingarlærdóm og þrenningartrú, og
ekki heldur eða því sfður kenningar-
nar um persónulegan djöful, syndafall
og gerspilling og útskúfun (sem þeg-
ar má alt heita farið úr sögunni, jafn-
vel hjá alþýðu.) En fastar standa hin-
ar frumlegu kenningar meistarans frá
Galíleu um guðsríki í hverjum manni,
eða guðs faðerni og mannanna bróð-
erni, svo hin dýrðlegasta allra kenn-
inga : um föðurást guðs (( eftirlíking-
unum) Og enn er eitt, sem aldrei
fyrnist: trúin á ódauðleikann og end-
urgjald, eða áframhald og afleiðingar
breytni vorrar og tilveru hér á jörð-
unni. Þetta, um lífið hinumegin, færði
meistari vor í spámannlegan búning,
þar sem hin eilífu örlög eru táknuð
með endurkomu Krists til hins síðasta
dóms. Þær kenningar— alt það, sem
kallað er esuatologia — er erfitt við-
fangs, enda blandast þar saman hug-
sjónir Jesú og hugsjónir annara spá-
manna, einkum þó Gyðinga, svo sem
afturkomu Messíasar og fall musteris-
ins, Jerúsalems og hinnar útvöldu þjóð-
ar. Hinum mestu spekingum vorra
daga kemur lítt saman um skilning
þeirra fræða — eða Opinberunarbók-
ina, sem vér allir könnumst við, en
enginn hefir enn skilið til hlítar. En
um þessa dularfullu hluti dreymir all-
ar þjóðir, og einmitt á vorum dögum
hefir hin dulræna speki fornu tfrnanna
endurvaknað með meiri krafti og ólíku
meiru viti, en Völuspár hins forna
heims kunnu nokkur tök á.
I næstu grein skal reynt til að út-
skýra lítið eitt aðalkenningar hinna
helztu báskólaguðfræðinga, sem nú eru
uppi, aðalkenningar þeirra um þau
sannindi kristinnar trúar, er þeir full-
yrða, að ekki verði hraktar, hvorki af
kaþólskum mönnum né prótestöntum.
M. j.
Bæiarsiminn
skemdist mikið, þvf bálið lék um
þræðina á alllöngu svæði og einn staur-
inn brann mikið. Ennfremur bránaði
blýhulstur, sem er utan um 50 tal-
þræði, á löngum parti, og er því
lítið um st'masamband í bænum inn-
byrðis, Halldór Skaptason ritsfmastjóri
gerir sér von um að það verði komið
í lag aftur eftir nokkra daga, og er
nú unnið að því af kappi.
Brunalúður gellur.
Það er ekki orðið óvanalegt á Ak-
ureyri, að brunalúðurinn vekur fólk af
fasta svefni, og fæstir munu þeir vera,
sem ekki veiður bilt við, þegar þeir
heyra, að hann er á ferðinni, og hljóð
hans kalla á hjálp.
Aðfaranótt sunnudagsins 15. þ. m.
nálægt kl. 3, voru bæjarmenn vaktir
með lúðrunum. Ungt fólk, sem átti
heima sunnarlega f bænum, hafði kom-
ið frá danssamkomu utan fyrir Glerá,
og sá á leið sinni gegnum bæinn, að
eldur var í heyhlöðu, er stóð vestan
við sölubúð Gudmanns Efterfl. verzl-
unar, nær því fast við búðina. Var
Axel Schiöth slökkviliðsstjóra þegar
gert aðvart, og fór hann tafarlaust á
vættvang. Bæjarfógeti Guðl.Guðmunds-
son, er þó hafði verið lasinn síðustu
dagana, fór og strax á brunastaðinn,
er hann vissi að eldur var uppi, og
með honum Guðmundur sonur hans,
Lárus Rist kennari, Páll V. Jónsson
verzlunarstjóri o. fl. Síðan safnaðist
fjöldi manna að, eftir því sem bruna-
lúðurinn tilkynti um eldinn, en þeir
sem fyrst sáu hann, hlupu með lúður-
inn um bæinn.
Slökkvitólin hér og þar.
Þegar komið var að eldinum, var
auðséð, að hann mundi orðinn magn-
aður inni í hlöðunni, og var strax tek-
ið til starfa, til að reyna að yfirvinna
hann. Fóru nokkrir þegar að sækja
slökkvidælu, sem geymd var í barna-
skóla kjallaranum, en þegar komið var
með hana, vantaði stykki í hana, er
var út á Oddeyri, og var hún því ó-
nothæf nokkra stund, meðan verið var
að sækja það. Slökkvidælan, sem
geymd er á Oddeyri, kom um sama
leyti á brunastaðinn, og tóku menn
þá til óspiltra málanna, að verja og
reyna að slökkva. Var vatn borið af
miklu kappi neðan úr sjó, og var það,
eins og oft áður við bruna hér, að
kvenfólkið gekk þar duglega fram.
Byrjuðu svo slökkvitilraunir fyrir al-
vöru.
í »Breiðagangi«.
»Breiðigangur« er stígur kallaður
(milli Aðalstrætis að vestan og Hafn-
arstrætis að austan), er liggur frá í-
búðarhúsi Stephensens umboðsmanns
niður að sjó. Neðst við hann að norð-
anverðu var sölubúð Gudmanns Efterfl.
sem áóur er getið, en að sunnan hin
gamla sölubúð sömu verzlunar, sem
nú er kolaskemma, tvílyít hús með
háu íisi. Ef eldurinn hefði komist
suður fyrir Breiðagang, var ýmsum
húsum við Aðalstræti hætta búin (Geirs
biskups, Sigvalda kaupm. Þorsteins-
sonar, Hotel Akureyri o. fl,), auk þess
sem þá hefðu brunnið öll hin gömlu
hús Gudm. Eftfl. milli Aðalstrætis og
Hafnarstrætis. — Ur hlöðunni komst
eldurinn strax í suðurendann á sölu-
búð Gudmanns, og varð þá heitt neðst
í Breiðagangi. Hafði Guðmundur Guð-
laugsson þar mest forgöngu við að
yerja eldinum suður yfir sundið og
tókst það, eftir harða viðureign. Marg-
ir gengu þar duglega fram og má sér-
staklega nefna : Sophus Árnason verzl-
unarmann, er stóð lengi uppi í stiga,
við að stýra vatnsbunu slökkvidælunn-
ar á þak kolaskemmunnar sunnan við
ganginn, og varð að ausa vatni stöð-
ugt yfir sjálfan sig, svo hann héldist
við, Sigurð Bjarnason timburmeistara
og Pe'tur Gunnlaugsson bifvélarstjóra,
er báðir voru lengi við hinn logandi
stafn Gudmannsbúðarinnar og stýrðu
þar vatnsslöngunum. Brunnu þar föt
á þeim báðum og var þó vatni ausið
á þá stöðugt með vatnsfötum.
Þegar sölubúð Gudmanns var fallin
hafði eldurinn læst sig í Beykísbúðina
vestan við hlöðuna, og í vöruskemmu
Höepfners norðan við búðina og gerð-
ust þá margir atburðir í senn, er ekki
verður sagt frá í einu. Beykisbúðin
logaði nú öll og vöruskemma Höepf-
ners vestan við hana, er áður var þó
búið að bjarga miklu af vörum úr.
Var eldurinn þá kominn að vestasta
húsinu í Breiðagangi, vöruskemmu mik-
illi, er Höepfner átti, sem sneri langs
með Aðalstræti. Var þar mikið af
timbri og hafði Júlíus Havsteen bæjar-
fógetafulltrúi og Þorkell Þorkelsson
kennari forgöngu þess, að þar yrði
öllu bjargað og gengu ýmsir gagn-
fræðanemendur (Árni Bergsson, Steingr.
Hansson, Þórarinn Dúason o fl.) vel
fram í því. Þegar búið var að ryðja
húsið, var byrjað að brjóta það niður,
en áður en því yrði við komið, hafði
eldurinn tekið það hers höndum og
var þá kominn að AðaLtræti, en hep-
nast hafði að verja honum suður yfir
Breiðagang.
í Aðalstrœti.
Gegnt vöruskemmu Höepfners er
hús H. Schiöth fyrv. póstafgreiðslu-
manns vestan við götuna og var því
mikii hætta búin; en ef eldurinn hefði
náð því, hefði allur miðhluti innbæjrr-
ins sennilega brunnið. Aðalstiæti er
þar örmjótt, en húsin óvarin, úr tré,
og því óhægt og örðugt til varnar.
Guðbjörn Björnsson timburmeistari o.
fl. höfðu þvf lagt þakjárnsplötur með
húsi Schiöths að neðan, en dregið
þilskipasegl upp á mæni þess og yhr
hliðina, er vissi að eidinum, og var
svo vatni ausið hvíldarlaust á húsið,
meðan skemmur Höepfners austanvei t
við götuna, þrjár í röð, voru að brenna.
Þar var harðsnúnust vörn og þraut-
seigust og voru þar við vatnsslönguna:
Oddur Björnsson prentsmiðjueigandi
og Pétur Gunnlaugsson og Sig. Bjarna-
son, sem áður eru nefndir. Vatn var
borið í fötum úr læknum og vatns-
hönum til þess að ausa á þá, en þó
stiknuðu klæði þeirra utan á þeim og
Oddur fékk brunasár á annan fótlegg-
inn. En svo lauk þar, að vöruskemm-
urnar féllu allar, en hús Schiöths stóð.
eítir, skemt þó talsvert, bæði af eldi
og vatni. — Þegar nyrzta skemma
Höepfners var að brenna, lagði vind-
blæinn meir austan, svo loganum sló
að lyfjabúðinni og sviðnaði framhlið