Höfuðstaðurinn - 24.12.1916, Blaðsíða 6

HÖFUÐSTAÐURINN
»Það sem menningarsnauðu vílli-
mönnunum virtist vera glæpur er
einnig dýrslegt athæfi í augum nú-
tfmamanna. Enn á vorum tímum
segja lögin: auga fyrir auga, tönn
fyrir tönn. Hver sem tekur lífann-
ars, hans líf skal einnig verða tekið.
Já, þau hafa öll drepið, þessi úr-
þvætti, sem hér standa fyrir fram-
an yður — Köping, Oeffle, Josefa,
Martha. Já, eg sé vel að þau uú
beygja höfuð sín, stama óttaslegin
og gráta hræsnistárum. En jafnvel
úlfurinn er skömmustulegur, hnugg-
inn og aumur, þegar hann er kom-
inn í giidruna. En sleppið úlfinum,
og þér munuð sjá hvernig fer. Nei,
enga miskunn á að sýna þeim, sem
enga miskunn hefir sýnt. Köping —
vitið þér hver hann er þessi betlari,
sem fer til og myrðir mann; drep-
ur heldri mann, greifa til þess að
bjarga fyrirlitlegum hundi. Hann er
tákn hoídi klæddrar óánægju mann-
anna, uppreistarmaður gegn lífinu,
einn þeirra, sem vili hefja sínarlít-
ilvægu og aitof verðskulduðu sorg-
ir ti) jafns við þá réttmætu örvænt-
ingu, hann er eino þeirra setn af-
sakar sig með ofurefli tilfinumg-
anna. Hann er tákn þess óendan-
lega Iitla í baráttu viö hið óendan-
lega mikla, skugginn sem öfundast
við Ijósið, ietinginn, sem ávalt stend-
ur hætta af, sem Jiggur hvarvetna
í leyni og situr um ali. Hér er
dæmi þess haturs sem lítilmennin
bera til mikilmennanna.
Annað villidýrið er þessi Jakob
Oeffle. í ráðleysi hefir hann tekið
að sér eiginkonu og varpar upp á
djöfulinn og framtíðina áhyggjun-
um fyrir því hvernig hann fái alið
upp þau börn, sem hann eignast.
Hann skortir brauð, en eignir ná-
ungans eru hendi nærri og hann
tekur það, sem hann þarf með.
Borgararnir verða felmísfullir og
grípa til varnar — en hann ber og
lemur hvað sem fyrir verður og
eykur þann veg á glæp sinn —
Æ, hvernig myndi heiminum farn-
ast, ef tkki væru til lög, dómarar
og böölarf Á heimilunum yrði öllu
rænt, því yrði stoliö, sern menn
söfnuðu sér, og hver sá, sem vildi
verja eign sína mætti eiga það á
hættu aö verða myrtur. Til þess
mundi þróttleysi valdhafanna og
meðaumkun réttvísinnar leiða. Alt
myndi hrynja til grunna og hyljast
í rústum þessa mikla bruna. Allir
mundu farast í þessu heimsbáli, en
fyrstu neislar þess slá nú þegar roða
á sjóndeildarhringinn, það sjáum
vér af verkum Mörthu Falhun og
hennar giæpahanda,*
Þegar hann hafði lokíö máli sínu,
stóð Vettern upp, hrærður mjög.
»Svo dásamlegt, svo frábært«,
sagði hann, »þú hefir þarna kom-
ist hærra, en nokkru sinni fyr.«
Og þeir föömuðust læknirinn og
dómarinn.
Þá um kvöldiö drukku þeir sig
alveg úfúr, svo að ráðskonan neit-
aði algerlega að sinna þeim meira,
en fór burtu úr húsinu þegar í stað.
Vettern hélt Ioks heimieiðis. En
morguninn eftir fór hann burtu úr
bænum til sjúklingsins, en sá ekki
vin sinn áður en hann lagði af stað.
Það var kominn sá dagur að
réttarhaldiö ætti að fara fram.
{ þá daga var á Noröurlöndum
ávalt dæmt af 12 dómendum og
úrskurði þeirra varð ekki skotið
annað. í þrjátíu ár hafði Heridal
veriö formaður dómendanna og sá
gem öllu réði. Það sem hann sagði
var það, sem úr skar. Hinir dóm-
endurnir ellefu, beygðu höfuð sín
undir stjórn hans og staðfestu úr-
skurð hans. Hann var sem kon-
ungur á starfsviði sínu. — Rétt-
vísin það var Heridal.
Sfðan snemma um morguninn
hafði veriö þröng mikil fyrir utan
dómssalinn og þegar þeir ákærðu
voru fluttir úr fangelsinu og inn í
dómssalinn, þá hentu menn grjóti
á eftir þeim. Allir vissu að þeir
voru fyrirfram dæmdir, og böðull-
inn hafði daginn áður keypt sér
nýjar hengingarólar. Það var því
ekki vert að sýna nokkra vorkun-
semi eða miskunn. Úr því að þess-
ir mannagarmar áttu að deyja hvort
sem var þá gerði ekkert til, þótt
þeir væru kvaldir dálítið fyrst. Fjöld-
inn er huglaus og ávalt á sama
máli og sá máttarmeiri. Þegar þessi
fjögur sem glötuö voru, fóru fram
hjá þá æptu menn að þeim, köll-
uðu aö þeim alls konar ókvæðis-
orðum og köstuöu að þeim grjóti.
En þeim stóð á sama um alt, dauð-
inn hafði pegar bieitt rósemi sína
yfir sálir þeirra.
Þegar komið var inn í salinn þar
sem dóminn átti að kveða upp, þá
kváðu enn við óp og bölbænir og
ógnandi steyttu menn hnefa sína
að þessum óhamingjusömu mönnum.
Þá kom dómnefndin inn í salinn,
í fylgd með henni voru hermenn
með alvæpni — dómararnir voru
allir í skarlatsrauðum skikkjum og
gekk Heridal fremstur. Alt varð
hijótt þegar í stað. Hrollur fór um
alla mannþröngina, ailir hneigðu
hötuð sín eins og kornöx fyrir
vindi.
Athöfnin hófst. Vitnin voru köll-
uð fram, þau skömmuðu og ásök-
uðu hina ákæröu. Réttarhaldið fór
tram eftir sínum föstu reglum, þung-
búið og tilbreytmgalaust. Þegar
þeir ákærðu voru spurðir, þá ypti
Köping öxlum, Geffle stamaði
óskiljanleg orð, Martha hallmælti
dómurunum, en Josefa lýsti yfir
því, að sig skifti það engu þótt hún
yrði hengd, en þangað til gætu
menn að minsta kosti látið hana
vera í friöi.
Heridal stóð upp.
Alt í einu braust sólargeisli inn
um einn af marglitu giuggunum,
iun í skuggalega salinn og féll á
yfirdómarann, svo aö hann stóö
þar skínandi af gulli og purpura
frá hvirfli til ilja — voldug æfin-
týraroynd.
Einkennileg tilíinning ruddi sér
til rúms í hugum áheyrenda-fjöld-
ans. Óskiljanleg tilfinning ótta,
iotningar, virðingar og einhvers
dularfulls, virtist hér láta til sín
taka. Þaö var líkast því sem eitt-
hvað farsællegt og yfirnáttúrlegt
væri að ske fyrir augum manna.
Fjöldinn stóð á öndinni og hlust-
aöi, menn héldu niðri í sér and-
anum, allir þögöu, allir höfðu hjart-
slátt af óttablandinni eftirvæntingu.
í sama bili kom læknirinn Vet-
tern inn i salinn. Hann hafði kom-
I ið fyr heim úr ferð sinni, en hann
hafði búist við, vegna þess að sjúk-
i lingurinn var þá oröinn heilbrigð-
| ur og var hann í mjög illu skapi
þess vegna. Hann gaf yfirdómar-
anum bendingu og settist á sinn
vana stað, en þar hafði enginn vog-
að að taka sér sæti. Heridat tók
til máls, en þegar við fyrstu orð
hans undruðust menn yfir því, hve
blíðlegur hann var í máli. Vettern
varð órólegur. Heridal talaði hægt,
en fólksfjöldinn hlustaði agndofa á
orð hans, •
»Þér dómarar, þessi ólánsmaður
(hann'benti á Köping) hefir drepið
greifa v. Söderhaun. Það er stað-
reynd og hann hefir jafnvel geng-
ist við því. En af hverju drap K.
greifann ? Allir þér sem hlýðið á
mig þekkið gleði heimilislífsins,
þér eigið mikilsvirta foreldra, bros-
andi börn og framtíð yðar og for-
tíö felst í nútíð yðar. Allir elskið
þér og njótið ástar annara og á {
kvöldin að afloknu starfi njótið þér
blfðu ástvinanna, á Iífsleiðinni er
yður fylgt af öðrum mönnum og
hjöitu yðar slá með öðrum hjört-
um. Þér vitið ekki hvað það er að
vera einmana og einstæðmgur í
heiminum, að þekkja ekki til þess
hvað það er að eiga foreldra eða
ástvini og að ftækjast um, án þess
að vita hvert eða til hvers. Þannig
er hlutskifti Oskars Köpings. Hann
misti foreldra sína þegar hann var
smábarn. Vinir mínir, mannlííinu
er þannig farið, og það er hægt
að segja því það til hróss, að
þaö getur ekki verið án ástúðar-
innar, og sá sem mennirnir hrinda
frá sér hann flyr til dýranna, sem
ekki þekkja til neinnar fyrirlitningar
fyrir neinum. Frá því er Köping
var barn ól hann hund sinn upp,
gaf honum mat af fátækt sinni og
hundurinn elskaði Köping aftur á
móti. Köping var ekki lengur ein-
síæðingur í heiminum. A daginn
gengu þeir saman í öllum veðrum.
Þeim varð kalt og þeir svitnuðu,
en þeir voru altaf saman ; á næt-
urnar sváfu þeir hvor við innars
hlið undir beru lofti. Þeir drukku
báðir af sömu lindum og hvíldust
báðir undir sömu runnum í fimtán
löng og erfið ár. Vei þeim sér-
góða manni, þeim hrokasegg, sem
ekki hefði elskað þennan æíiféiaga,
þennan fjórfætta vin með gullhjart-
að, sem um ekkert annað hugsaði
en hann. í náttúrunni ómælilegu er
ekkert fyrirlitlegt, og hver sá sem
kann að elska, hvort heldur hann
elskar menn eða skepnur, er verður
þess að verða ástarinnar aðnjót-
andi.
Dago var greifi, hann var einn
þeirra, sem njóta hamingjunnar f
lílinu, hann hefði átt að skilja alt
með því að allir vegir til vizku
voru honum opnir, hann drap hund-
inn sem Köping átti. Steinn liggur
í götunni, Köping þrífur hann og
glæpurinn er framinn. En þessi
glæpur er afsakanlegur og þér mun-
uð sýkna Köping. Það er vilji minn
að þér gerið það.«
»Hann hlýtur að vera drukkinn«,
hugsaöi Veltern.
En þeir sem frammi í salnum
voru sögðu hvorir við aðra að sól-
in legði geislabaug um höfuð He-
ridals.
»Nú kem eg að Geffle«, hélt
yfirdómarinn áfram og var angur-
blíða f röddinni. »Hann ’átti heim-
ilið, eiginkonuna og börnin og alla
þá blíöu sem eg áðan mintist á
við yður. En enginn eldur brann
á arninum, konurta og börnin skorti
brauð. Ef þér, eftir aö hafa verið
algerlega matarlausir f þrjá daga
kæmuð heim aö kvöldinu, sæuð
konuna magra og föla og börnin,
sem hnipruðu sig grátandi saman í
einhverju horninu. — Þér eigin-
menn, sem á mig hlýðið — eg
sný mér til hvers einasta af yður
— segið þér mér, hvað hefðuð
þér gert«?
Það varð mikil háreysti í saln-
um, og fjöldinn, sem altaf er hvik-
ull hrópaði:
»Geffle er saklaus!*
»Þér sýknið hann sjálfir« hélt
Heridal áfram.
>Hann hlýtur að vera orðinn óö-
ur« nöldraöi Vettern.
í sama bili sagði gömul kona,
sem sat aftast í salnum: »Rauða
skikkjan dómarans er orðin hvít«.
Barn eitt sem hafði starað áHeridal,
sem sólargeíslarnir !éku um, full-
yrti að gullslitur væri á skeggi hans.
Og þeir urðu fleiri og fleiri, sem
urðu þess fullvissir að þeir væru
hér sjónarvottar að máttarverki.
»Josefa, Martha«, hélt Heridal
áfram, >hvaö hafa þessar ólánsömu
konur gert fyrir sér?«
Josefa, vesalings stúlkan hefir
vaxið upp sem jurt viö gðtubakk-
ann, fótumtroðin og fyrirlitin af
öllum. Því bar hún svo litla á-
byrgð gerða sinna. Hún var fil
fulls glötuö, munuð þér segja —
á hún því að ve-a að eilffu dæmd
bæði þessa heims og annars?
En María Magdalena?
Við þessi orð varð rödd yfir-
dómarans mild og þýð eins og
lofsöngur.
»María Magdalena var líka sek,
en hún tók sinnaskiftum og fékk
fyrirgefningu. Úr því að Josefa
féll, átti hún fyrir því að falla á-
fram? Átti hún engan rétt á sér
framar, átti hver sem vildi að geta
farið með hana að vild sinni, eins
og þessir hraklegu ungu menn
héldu sig hafa rétt ffl? Á hún
ekki framar að hafa neinn rétt til
þess, að verja sig? Þaö var rétt
geit af henni að verja sig, það var
meira en rétt, það var hreint og
göfugt verk. Þér álasið henni fyr-
ir það að hún hefir komist út á
glapstigu, en þegar hún í eitt
skifli ekki vill láta undan, þá varp-
ið þér henni í fangelsi, krefjist þess
að henni sé hegnt, já, heimtið jafn-
vel blóð hennar. Nú neita eg yð-
ur um þá hefnd, eg gef yður ekki
líf hennar. Eg krefst réttlætis og
mér er sama um það þó að stúlk-
an sé lítilmótleg og fátæk, en þeir
sem ofsóktu hana séu voldugir og
auðugir. — Fjórir ntenn, sem höfðu
tekið sig saman um að frema ill-
ræði, réðust á varnarlitla stúlku,
hún reis í gegn þessu og eg felst
fylliiega á gerðir hennar.
Á sama hált hreinsaöi yfirdóm-
arinn Mörthu Falhaun og sýknaði
hana, og meðdómendurnir og fóikið
staöfestu þann dóm. Allir dóm-
endurnir voru á einu máli um það
að sýkna þau öll fjögur, sem á-
kærð höföu verið. Eins og ávalt
áður fylgdu meðdómendurnir for-
manni sínum og einum munni
lutu þeir úrskurði hans.
Geffle, Köping, Josefa Misoen
og Martha Falhun fengu öll frelsi
sitt þegar í stað. —
»Takið við þessu* sagði Heri-
dal og fékk hverju þeirra gullpynju,
»farið til framandi landa, stígið
þegar á skip. Ekkert ílt skal yður
verða gert á leiðinni, því að eg vil
hafa þaö svo, farið í friöi!«
Heridal hafðí ekki einasta verið
grimmur, hann hafði einnig ver-
ið ágjarn, þessir eiginleikar höföu
deilt um yfiráðin í hjarta hans.
Áhorfendurnir urðu því ekki minna
undrandi af þessu og Vettern af-
neitaöi vini sínum af heitum hug.
Hann forðaðist hann, en þegar
hann sá að dómarinn gekk rólegur
yfir torgið, til heimilis sfns, án þess
að Ifta til hægri eða vinstri, þá gat
hann ekki lengur að sér gert, hann
þaut á eftir honum, til þess að segja
honum tuilum fetum skoðun sína
þegar í stað.
Dyrnar stóðu opnar. Vettern
gekk rakleitt inn og inn í herbergi
gamla vinar síns.
Hann sá Heridal liggja í rúm-
inu, hann lá hreyfingarlaus — en
loftið var þungt af hræðilegri fýlu.
Læknirinn var nærri því að missa
vitið, hann hristi dómarann, — en
sá sem í rúminu lá, var dauður og
stirðnaður. Vettern, maðurinn sem
öllum betur þekti sjúkdómseinkenn-
in, sagði sjálfur: Það eru fjórir
dagar síðan Heridal dó.
En hver var það þá, sem haföi
kveðið upp dómana?
Þýtt.