Höfuðstaðurinn - 11.03.1917, Síða 2

HötUBSTABURINN
Persía.
í haust kom í danska blaðinu
Politiken, grein eftir Georg Brand-
es um Persíu og afskifti Breta og
Rússa af því ríki nú á síðustu tím-
um fyrir ófriðinn. Grein þessi er
allmerkileg og sýnir það ljóslega
hvernig stórveldin fara að því oft
og einatt aö gera sér háð, þau
rtkin sem máttarminni eru, þótt
engan veginn verði sagt að aðferð-
in sé altaf sú sama eða að þessi
tvö ríki, Bretland og Rússland, hafi
farið ver að ráði sínu en ýms ðnn-
ur, sem hafa haft jafn mikla mögu-
leika til þess að leika sama leikinn.
Hér fer á eftir útdráttur úr þessari
grein Brandesar.
I.
Ensk utamíkispólitik hefir senni-
lega aldrei verið jafn reikul og ill,
sem gagnvart Persíu undir stjórn
Edward Grey.
Nú er ekki iengur neitt sjálfstætt
ríki sem skilji á milli Kákasus
annars vegar og suð-vesturtakmarka
Indlands hins vegar. Landleiðin til
Indlands er ekki Iengur örugg fyr-
ir Rússum. Þær 72 miljónir Mú-
hamedstrúarmanna á Indlandi hafa
verið einskonar milliliður milli stjórn-
arinnar brezku og Hindúa, en sök-
um bandalags Breta við ýms svo
nefnd »kristin lönd*, sem hafa veitt
Múhamedstrúarmönnum árásir (Mar-
occo, Tripolis, Persía) hafa þær
hlýu tilfinningar þeirra til brezku
stjórnarinnar rénað að mun. Og
loks nú hafa Múhamedstrúarmenn
í fyrsta sinni sent fulltrúa á þing
Hindúa, en það hafa þeir veigrað
sér við að gera alt til þessa.
Þýðingarminna í augum sam-
tíðarmannanna er þaö, að með þvi
aö hjálpa Rússum til þess að gera
að engu sjálfstæði Persíu, hafa
Bretar hvorki unnið fagurt né göf-
ugmannlegt verk. Siðferðilega séð
er hvort sem er alt látiö fara sem
vill í pólitik Evrópu. En séu ein-
hverjar stjórnmálaráðstafanir ekki
siðferðilegar, þá verða þær þó að
minsta kosti að vera hagkvæmar,
en um afskifti Edward Grey af
Persfu verður hvorugt sagt.
Einn af þeim stjórnmálamönnum
Breta, sem bezt þekkir til Asíu,
Curzon lávarður, sagði við umræð-
urnar um Persfu, f efri málsstof-
unni 22. marz 1911: >Eg er sann-
færður um, að það að Persía skuli
vera óskift og sjálfstæð, sem var
ábyrgst af stjórn hans hátignar f
upphafi brezk-persneska samningsins
frá 1907, á engan ákveðnari vin
en stjórn hans hátignar.
Sá göfugi lávarður er hér svo
barnalegur að það ekki gerði mink-
un fimm ára gömlu barni.
Morgan Shuster hefir einhverju
sinni sagt þessi velvöldu orð umutan-
rikisráðherra Breta: »SirEdwardGrey
er maður af góðum ættum, vel upp
alinn og hefir fengið ágæta ment-
un. Hann væri fyrirtaks utanríkis-
ráðherra fyrir rfki eins og Sviss.
Bretaveldi er aftur á móti alt
annað og yfir það getur enginn
maður séð, sem algerlega er bund-
inn viö staðarlegar hugsanir, og
skoðanir, sem aldrei hefir farið
lengri sjóferö en yfir Ermasund og
sem hefir gert sig þektastan fyrir
það um langan tíma að hafa sam-
ið ágæta ritgerö ura veiði með
flugum. Meira en helmlngur brezka
ríkisins er í Asíu og jafnvel af
þeim, sem mest dást að Edward
Grey, hefir hann aldrei verið ásak-
aður um þaö, að hafa neitt af
ausiurlenzku ýmyndunarafli eða
hugsunarhætti*.
Það er hugðnæmt að dást að.
Það er óþægilegt að finna til
þess, að manni sé ómögulegt að
dást að stjórnmálamönnum, sem eru
háttsettir á svo stórum sviðum sem
stórveldin eru. Á hverjum degi
horfir allur heimurinn á þá og allir
taka eftir þeim.
Ekki fyrir það, að eg haldi að
það hafi neina þýðingu þótt eg
dáist að einhverju, heldur af sann-
leiksást einni saman og til þess, að
vitna gegn opinberum fregnum
nokkur þúsund blaða, þá verð eg
þó að geta þess að séð frá mínu
sjónarmiði hefir enginn maður á
20. öldinni sýnt svo mikið stjórn-
málavit, sem Ameríkumaðurinn W.
Morgan Shuster, en samvizkulausum
stjórnmálamönnum hefir með að-
stoð lélegra og skammsýnna ráð-
herra tekist að bola þessum manni
út úr starfsemi sinni og koma
honum aftur inn í störf embættis-
lausra manna.
Þurfi nokkur vitnanna við um
það hvernig háttað sé þeim ríkjum,
sem stjórna heiminum, þáervitnis-
burðurinn hér.
Eg verð opinberlega að votta
Morgan Shuster virðingu mína og
innilegustu samúð. Það er afskap-
legt að stjórnmálamaður eins og
Edward Grey skuli hafa haft mátt
til að láta Rússiand bola þessum
manni frá starfi sínu.
II.
Hin tvö svonefndu verndarríki
Persíu, Rússland og England, gerðu
árið 1907 samninga um »persnesku
málin«, án þess að spyrja þjóðina
sjálfa um neitt sem að þeim laut,
eða gefa henni neitt til kynna um
úrslit þeirra samninga. Þeir not-
uðu til þess að koma í framkvæmd
vilja sínum að lama þjóðina, hag-
kvxmasta og áhrifamesta ráðið,
sem á máli stjórnmálamanna er
nefnt une pénétration pacifíque. Þeir
byrjuðu með því að eyöileggja
ijárhag Persíu. Þeir leituðust við,
með öllum hugsanlegum ráðum
að koma fjárhag landsins f þann
glundroða að stjótn þess yrði svo
aumlega stödd að hún hefði aldrei
fé meira en sem svaraði til næsta
máls. Vesalings stjórnin var loks
sokkin svo djúpt að hún varð að
knékrúpa fyrir stórveldunum um
fé til þess allra nauðsynlegasta af
útgjöldum, jafnvel þótt ekki væri
uis meira að ræða en hálfa miljón
króna eða jafnvel enu minna.
Stjórnin neyddist til að biðja og
grátbæna þessi tvö ríki um hvað
litlar upphæðir sem var, þegar
neyðin kailaði að, og þessi tvö
ríki, sem á allan hátt hagnýttu sér
vandræðaaöstöðu stjórnarinnar, kröfð-
ust alskonar ívilnana svo sem samn-
inga um stjórnmál, hermál og fjár-
mál. f strangasfa skilningi er þetta
nefnt Concessionir (viðurkenning
eða einkaleyfi) og samtímis sem
þau lögöu á landið hinar þyngstu
fjárhagslegu kvalir hvað snerti vexti,
veð og borgunartíma. Ríkinu stóð
bráö hætta af fjármálavandræðunum
og þetta nofuðu þeir sér, kröfðust
og fengu framgengt kröfum um
svo geypiháa vexti sem 7, 9, 12,
15, 18 jafnvel 24 °/0, stundum meö
ekki lengri borgunarfresti en einu
ári, og stundum var jafnvel óákveð-
ið hvenær borgunar mátti krefjast,
mátti þá gera það hvenær sem
iánveitanda þóknaðist. Hlaupa-
reikningur þessarar síðarnefndu teg-
unda, sem hægt var að krefjast
borgunar á hvenær sem var, varð
nýtt vopn í höndum þessara tveggja
stórvelda, með þvt gátu þeir fyrir-
varalaust þvingað bráð sína til
þess að garga inn á hvaða uppá-
stungu sem var.
Það er leitt til þess að vita, að
sömu ríkin sem hafa hrósað sér af
því í Egyptalandi og víðar, að hafa
létt af íbúunum okinu og séð
þjóðunum fyrir lánum með góðum
kjörum, hafa náð í sínar hendur
öllum bönkum í Persíu með tveim
lítilfjörlegum stofnunum, rússneska
bankanum og enska bankanum sem
nefnt hefir verið »hinn keisaralegi
banki Persíu*. Þeir komu Persíu í
fjárhagslegan þrældóm og fengu
hana á lúalegan hátt til að láta af
hendi öll auðæfi landsins, réttindi
og sjálfstæði sitt, til þess eins, að
þjóðin geti lifaö frá degi til dags.
Ef til vill munu menn svara því,
að Persar hefðu átt hægt með að
útvega sér fé annarsstaöar að, frá
peningalindum Ameríku eða Ev-
rópu. Þeir hefðu líka erfiðleika-
laust getaö útvegað sér gnægð
fjár, bæði til nauðsynlegra útgjalda
svo og til starfsemi þeirrar sem
ríkið hefir með höndum, með því
að Persía er stórt land, þrisvar
s:nnum stærð Frakklands, og þar
eru miklar auðsuppsprettur, þótt
þær til þessa hafi verið lítið nýttar,
En þeir tveir menningarnágrann-
ar landsins höfðu fyrirfram gert
alt sem f þeirra valdi stóð til þess
að loka fyrir því ðllum dyrum og
til þess að gera það fjárhagslega,
sem pólitískt séð, að fanga, sem
bundinn væri með þúsund smá-
gjörfum en sterkum böndum, svo
að fanginn gæti ekki meira að
gert, en rétt dregið andann. Þær
höfðu með öllum ráðum, oftast
meö ógnunum um ófrið, gert hvert
einasta fyrirtæki Persíu ókleift, og
rænt hana hverjutn frelsisvotti.
III.
Rússneski landstjórinn, f Teheran
Dolgoruki fursti, hafði árið 1890
með hótunum pínt þaö loforð út
úr persnesku stjórninni að leggja
enga járnbraut í Persíu og ekki
heldur að gefa neinu erlendu ríki
Concession (einkaleyfi) í næstu 4
ár til svo glæpsamlegs fyrirtækis,
svo skaðsamlegs fyrir framfarir og
menningu sem járnbraut er. Þegar
þau 4 ár voru liöin var samning-
urinn endurnýjaður og fresturinn
lengdur til 1910, en þá var síöasti
fresturinn útrunninn.
Á þeim tíma var Persía (sem
nýiega haföi gert uppreisn og feng-
ið þing) eins og menn geta skiliö
— lítið fyrir það gefin láta undan
hótunum. Því sendu Bretar og
Rússar í sameiningu (7. apríl 1910)
yfirlýsingu til persnesku stjórnar-
innar, tjl þess að láta hana vita að
Persar gætu og mættu aldrei veita
neinum útlending, hvorki einstak-
lingi eða félagi, neitt þaö einka-
leyfi, sem gæti orðið þrándur í
götu pólitískra eða hernaðarlegra
hagsmuna annarshvors þessa rfkis.
Sem svar við spurningu Persa-
stjórnar um það hvers háttar þessi fyr-
irboðnu einkaleyfi væru, sendu þessi
tvö ríki 4. maí annað ávarp, sem
útskýrði kröfur þeirra nákvæmar.
Þar var skýrt frá því að þau einka-
leyfi, sem Persar ekki mættu veita,
snertu sfma, hafnir og allskonar
samgöngutæki (t. d. járnbrautir,
siglingar o. s. frv.). Samtfmis þessu
skýrðu skriffinnar þessara landa frá
því sem afsökun fyrir þessari aö-