Ingólfur - 21.02.1904, Blaðsíða 2

26
INGÓLFUR
[21. febr. 1904].
rauninni jafnvel að vigi, ef þeir nota sér á-
kvæði ábúðarlaganna um jarðabætur.
Þetta var nú nauðsinin sem rak þingið
til að fara að brjótast í því að setja lands-
sjóðinn í stórskuldir til að girða tún firir
bændur með gaddavír. Það var gjörsamlega
óþarft og ástæðulaust. En flutningsmönnum
einkum Guðjóni Guðlaugssini, sem mest
barðist firir málinu, var líka sorglega ókunn-
ugt um, hvaða hlutverk landssjóði bar i at-
vinnumálnm. Um leið og hann hólt þessu
gaddavirsláni fram sem undirstöðuráðstöfun
til að koma upp landbúnaðinum í landinu,
þá tók hann það fram, að það mætti miklu
fremur takmarka imsar aðrar fjárveitingar,
sem hann kallaði „bísna loftkinjaðar“, svo
sem til akbrauta — en gaddavírsgirðingarnar
kallaði hann „jarðneskar“ —- sagði hann að
akbrautir „kæmu ekki landsbúum að nánda
nærri eins jöfnum og hagfeldum notum og
girðingarnar11. Hann vildi heldur láta lands-
féð skiftast í smáskömtum niður á bændur
til girðinga og nefndi hann það að „snúa
huganum að stórum framfara firirtækjum“,
að fara svo að. I samræmi við þetta vildi
hann einnig lækka framlög til Búnaðarfélags
Islands; honum þótti víst firirtæki þau, sem
það gekkst firir, of loftkinjuð, eigi nægilega
jarðnesk.
Eg held nú að ég hafi sínt fx-am á það
með nokkrum röksemdum; að það hafi verið
algjörlega misráðið af þinginu að stofna til
þessara gaddvírsgirðingalána. En allar sind-
ír þingsins eru ekki upptaldar með þvi. 011
framkvæmdin á málinu, einsog henni er firir
komið í lögunum er ekkert síður vanhugsuð
og fljótfærnisleg.
Það hefði mátt nægja, ef menn vildu
stirkja menn með lánura til túngirðinga, að
leifa stjórninni að veita lán firir uppkomnar
góðar girðingar, en láta menn að öðru leiti
sjálfa ráða. Hefði líka mátt veita lánin síslu-
nefndunum líkt og hefur verið gjört um jarða-
bótalánin, að þau hafa verið veitt hrepps-
nefndunum.
Nei, landsstjórnin á að verða nokkurskonar
kaupfélagsstjóri. Það kunnu menn best við.
Það getur verið að vírinn fáist ódírri, þegar
keift er firir alt landið í einu, en það mátti
gjöra það, þó síslunefndir hefðu gengist firir
láninu og ifir höf'uð má gera ráð firir því að
stórsala hefði mindast á gaddavír af sjálfu
sér einhversstaðar á landinu, hvernig sem
lánunum hef'ði verið hagað, þegar svo mikið
hefði verið notað af’ vírnum á sama tíma í
landinu. Aftur er engin vissa firir því, að
stjórnin kaupi betri gaddavir en aðrir. Hún
er ekki neinum kaupmannshæfileikum gædd
að sjálfsögðu og venjan er sú, að stjórnir
kaupa ekki betnr en aðrir, ue.ma síður sé.
Þá á stjórnin að setja verðið á gaddavírinn
einusinni á ári firirfram, áður en hann er
pantaður af mönnum, því að þeir eiga að
greiða nokkuð af vírverðinu, 1/i, um leið og
þeir panta hann. Þetta verð, sem stjórnin
setur, verður auðvitað að vera alveg af handa
hófi, og verður það að áætlast heldur meira
eu minna, ef landssjóður á ekki að bíða tjón
af sölunni sem ekki á að vera. Meðal ann-
ars verður að gera firir slisum við uppskipun,
undirvigt o. fl. ófirirsjáanlegum óhöppum.
Þetta getur varla orðið annað en mjög óvin-
sælt. Setjum svo að járn falli á árinu að
miklum mun rétt eftir að pöncun er send.
Ætli menn þættust eigi verða hart úti, að
borga töluvert meira en þeir gætu fengið hjá
kaupmanninum sínum, á þeim tíma þegar
stjórnarvírinn kemur loksins eftir allar stjórn-
arskriftirnar og ceremóníurnar á uppskipun-
arstaðnum.
Þá er starfið og kostnaðurinn sem dembt
er á síslunefndirnar. Menn mega svo ekki
ráða sjálfir lengd girðingarinnar. Síslunefnd
á að kosta skoðunarmenn til að segja firir
um hvernig girðingin eigi að vera að lengd
og öðru. Þessir skoðunarmenn verða að vera
til taks að skoða, þegar einhver vill hafa lán
og geta menn dreift lánbeiðnunum ifir öll ár-
in fimm (1905—1909) svo að skoðunarmenn-
irnir þurfa að vera á ferðinni hvað eftir ann-
að á sömu stöðvunum, ef svo vill verkast en
þetta eikur kostnaðinn töluvert. I þessu
sambandi er eitt merkilegt ákvæði í lögunum
(5. gr.) sem enginn getur víst skilið í, það, að
ráði síslunefnd af að láta skoða girðingar-
stæði á öllum jörðum síslunnar í einu, þá
skuli þeirri skoðunargjöi'ð lokið firir 1. nóv.
1904. Það er ekki gott að skilja hversvegna
síslunefnd ætti ekki að mega láta slíka skoð-
un á öllum jörðum í síslum fara fram t. d.
firir 1. nóv. 1905 eða síðar meðan lögin
gilda, ef enginn hefur enn pantað vir í sísl-
unni.
Þegar svo girðingarnar eru fullgjörðar, á
að fara fram ní skoðun og mat á girðingunni,
og á síslunefndin einnig að kosta þá skoðun.
Síslunefndir eiga og að haf'a mann til að taka
við girðingarefninu á höfnunuin, sjá um upp-
skipun þess, geimslu og afhendingu. Getur
hjá þvi farið að alt þetta baki sislusjóðum
töluverð útgjöld sem þá verða til að auka
síslusjóðsgjaldið, og er það fé tekið með
valdi af almenningi til að girða tún einstakra
manna. Það má ekki búast við að framlög-
ur til hins opinbera sæti sérlegum vinsældum
hjá mönnum, þegar svona er farið með f'éð,
sem nota á i almennings þarfir. Ákvæðin
um endurborgun lánanna eru svo, að það er
varla hugsanlegt að nokkur jarðeigandi sem
eigi bír sjálfur á jörð sinni þiggi launin af
frjálsuin vilja. Til þess eru líkindi altof mik-
il firir þvi, að lánin verði til að fella jarðirn-
ar í verði, tneð því að koma á þær langvar-
andi árgjaldi, sem lenti að lokum á eiganda
að greiða úr eigin vasa, það má nefnilega,
einsog áður hefur verið drepið á, telja víst
að gaddavírsgirðingaruar verði orðnar ónítar
eftir 10—15 ár, nema með stöðugri endurni-
un og nákvæmu viðhaldi, slíku sem ekki
verður gjört ráð firir hjá leiguliðum almennt,
eins og þeir gjörast hér á landi. Það þekkja
þeir er haft hafa jarðabiggingar í umsjón
sinni. En gjaldið liggur á jörðinni í 41 ár.
Eftir að girðingin er fallin, þá verður því
skatturinn eftir á jörðinni i 25 ár að minsta
kosti, og verður jarðeigandi auðvitað að
borga hann. Það verður líkt og æðarrækt-
argjaldið á Breiðaflóa, sem er heimtað þar af
öllum varpjörðum til minningar um það, að
amtsráðið einu sinni ætlaði að fara að búa
firir menn þar.
En lögin gjöra við þvl, að þessi áhætta
firir jarðeigendur standi firir þvl, að þessi
gaddavírslán geti komist á jarðirnar. Lögin
taka ráðin af jarðeigendunum og leifa leigu-
liðunum að jarðeigendum fornspurðum að
leggja lánin á jarðirnar. Leiguliði getur svo
nítt niður girðinguna og hlaupið frá jörðinni.
Hanu á þá, segja lögin, að skila girðingunni
í gildu standi eða með fullu álagi, en hvernig
fer þegar ekkert álag fæst hjá leiguliða, sem
eigi ber allsjaldan við? Jarðeigandi situr þá
með jörðina með 40 ára skatti á. Honum
verður þó ekki um kent. Hann getur hafa
gjört alt sem hann gat, en hann fékk ekki
að ráða neinu, um það, hvort hann vildi trúa
þessum leiguliða firir girðingunni og láninu.
Og svo bæta lögin gráu ofan á svart með
því, að þau leggja viðhaldsskilduna á girðing-
unum ekki á leiguliðana, heldur á jai'ðeigend-
urna, sem hvort eð er mindu hafa næga hvöt
til viðhaldsins, og jarðeigendur eiga að sæta
sektum til hins opiubera firir vanrækslu
leiguliða, sem þeir ekki geta gjöi't við.
Þetta er á einstakra manna jörðuin. Að því
er kirkjujarðir snertir munu prestarnir eiga
að verða firir sektum efleiguliði vanrækir að
halda uppi gaddavírntim og að því þjóðjarð-
ir áhrærir umboðsmaðurinu. Það er í 13.gr.
laganna, sem þetta sektarákvæði er að finua
Sú grein er hreinasta meistarastikki að því
leiti hvað hún, svo lítil sem hún er, lísir
greinilega stjórnvisku gaddavirs-mannanna
eða vandvirkni þeirra. Eirst er þar eins og
tekið hefur verið fram, lögskipað að kæra og
straffa jarðeigendur firir það sem þeim
verður engin sök gefiu á. Hið opinbera átti
að réttu lagi að triggja þessum mönnum,
sem það tekur ráðin af ifir eign þeirra,
skaðabætur hjá trassafengnum leiguliðum, en
í stað þess eru lagðar á þá sektir saklausa.
Þá tekur greinin upp þá níbreitni, að neiða
menn með sektarákvæðum til að hirða um
eigin eignir sinar. Lög hafa hingað til bæði
hér og annarstaðar verið til þess höfð að
vernda meun gegn réttarbrotum annara manna.
Þessi lög taka sér firir hendur að verja
menn firir sjálfum sér. Þessari nístárlegu
stjórnarreglu er reiudar í 'þessum lögum að-
eins beitt til að verja gaddavírsgirðingarnar
firir eigendum þeirra, neiða þá til að halda
þeim við og eudurnía um aldur og æfi.
Gaddavírsgirðingai nar mega ekki falla. Grjót-
garðar og allar aðrar girðingar mega aftur
á móti f'alla. Það gjörir ekkert til. Menn
mega líka ríra þjóðareignina með því að láta
aðrar eignir sinar skemmast eða verða að
engu. En þó að menn svona firsta kastið
hafi ekki komist leugra með framkvæmd
þessarar „stóru hugsunar“ sem liggur f'ólgin í
lögunum, þá má búast við að hún verði færð
betur út í lífið næst eða iunan skamms af
þessum frumlegu löggjöfum vorum. Eu hætt
er við að það verði að liækka eitthvað dá-
lítið laun hreppstjóranna, þegar þeir eiga að
f'ara að líta eftir allri meðferð mauua á eig-
um síuuiii.
Það irði oflangt mál firir blað eitisog Ing-
ólf ef telja ætt.i upp og krifja til mergjar öll
þau ákvæði í lögunum, sem vanhugsuð eru
að meira eða minna leiti. Það hefur verið
áður í blöðuuum beut á ímsar misfellurnar
á lögunum og á alþingi var einnig margttekið
fram í þá átt af þeira mönnum er reindu að
ai'stíra lögunum. Vil ég ráða mönnum til að
kinna sér þessar mótbárur og málið alt vand-
lega áður en þeir leggjast undir fjárhald
landsstjórnarinnar með jarðir síuar og bú.
Ég hef heirt að samtök séu sumstaðar í
síslum með að þiggja ekki þessa óbeðnu lán-
veítingu og þar með filgjandi fjárhald stjórn-
arinnar, og væri það laglega af sér vikið af
landsmönnum, ef þeir sindu það 1 verkinu, að
þeir kinnu að meta þetta flasfengnishlaup
þingsius að verðleikum.
Broddi.