Ingólfur - 19.05.1907, Blaðsíða 2

78
INGÓLFUR
Kolskeggur.
Séra Friðrik Bergmann í Winnipeg
heíir nýlega goflð út bók, er hann nefnir
„■Vafurloga“. Þar segir í ritgerð um
Gunnar á Hliðarenda, að Kolskeggur
bróðir hans hafi verið dökkur á brún og
brá. Hvaðan veit síra Friðrik þetta?
Ekki úr Njálu, þar stendur það ekki.
Sennilega dregnr höf'undur „Vafurloga“
þetta af nafninu Kolskeggur. En þess
ber að gæta, að bér er ekki um viður-
nefni að ræða heldur eiginnafn, ogauð-
vitað gefið áður en sveininum fór að
spretta grön. Það var algengt að við-
urnefni eða kenningarnafn, leitt afein-
hverju einkenni manns, varð síðar meir
notað sem eiginnafn og þá auðvitað oft
án þess að slík einkenni, sem viðurnefnið
var sprottið af, gætu komið til greina.
Þetta er alkunnugt og þarf ekki annað
en minna á Gelli föðurföður Ara fróða,
en sonarsonarson Þórðar Gellis.
En það "'em nú var nefnt, er lítið
dæmi þess, hvernig listin að lesa getur
brugðist jafnvel æfðuui ritdómurum og
gáfuðum mönnum, eins og síra Friðrik
Bergmann óefað er, þó að rökvísin sjedá
lítið gölluð af guðrækniuni eins og ekki
er alveg óvanalegt.
Sira Friðrik rekur þennan ímyndaða
dökkleika Kolskeggs til keltneskrar
blóðblöndunar Er það hið margkveðna,
að alt sem er á íslandi af dökkum hár-
um — með meira og minna af dygð
undir — sé írskt að uppruna. En það
er nú mál til komið að hverfa frá þess-
ari íratrú. Það er nú fyrst, að engin
vissa mun vera fyrir því, að Keltakyn
hafi verið fremnr dökkt en ljóst. í
annan stað er nóg til af manndökkvan-
um í kynlandi voru Noregi, og er það
að vaða yfir ána í vatnsleit að þykjast
þurfa að sækja hann til írlaDds.
Tvö þjóðkyn byggjaNoreg; annað er
höfuðstyttra, lágvaxnara, dökkhært og
dökkeygt og byggir einkum vesturjaðar
landsins og eyjarnar. Hitt er hávaxn-
ara, höfuðleDgra, Ijóst eða jarpt á hár
og bláeygt oftast. Jarðfræðingurinn og
rithöfundurinn Dr. Andr. M. Hansen var
það, sem fyrstur benti á, að norskt þjóð-
erni er svona tvíþætt." Heitir fyrsta
ritgerð hans um þetta efni „To Racer
i Norge“ og kom í „Nyt Tidskrift" 1894.
Dr. Hansen er einn af ágætustu gáfu-
mönnum norskum, og er það ekki lítið
sagt, því aðeinsog kunnugter, hafaýms-
ir af beztu gáfumönuum áNorðurlönd-
um verið norskir. — En vér vonum
auðvitað að það verði íslendÍDgar sem
leggja til gáfuðustu mennina þegar
þjóðin fer að geta notið sín fyrir mann-
fæð og fátækt.
Mér er það ánægja að geta Andreas-
ar Hansens með lofi, því að slíkt er sjald-
nar gert en ástæða væri til. Það er
ekki óalgengt að sjí menn nota sér hug-
myndir hans og uppgötvanir, en þá
gleymist þeim oftar að geta hans sjálfs.
Hafi menn aftur á móti fundið einhverja
villu í hugsmíðum hans, þá er munað
eftir að geta nafnsins Raunar tel ég
líklegt, að sumt af því sem hann segir muni
fara hjá sannleikanum. Og víst er um
það, að sá villist sizt, sem ekkert fer.
En þegar dæma skal andastarfsmann,
þá er það ekki aðalatriðið, sem líta ber
á, að hann hefir vilzt, heldur hitt,
hvort hann hefir þennan einkennilega
og ekki mjög algenga hæfileika: að geta
rutt nýjar brautir á því svæði sem
hann fæst við; það mætti líka segja —
að hve miklu leyti hann er landnáms-
maður í heimi andans. Og undir það
kyn manna verður óefað að telja dr.
Hausen.
Hansen hyggur nú, að það sé dökka
kynið sem í fornritunum ernefnt Finn-
ar, og eiga þeir Finnar alls ekkert skylt
við Lappana. Dönsku stutthöfðarnir
— Finnar — bygðu landið fyrr, en ljósu
langhöfðarnir komu sunnan og austan
að og brutu allau þorra þeirra undir sig
og gerðu að þrælum. Helztu höfðingja-
ættirnar voru á Vesturlaudinu fráBjark-
ey og suðureftir, því að þar var nóg tf
frumbyggjum til að þrælka og byggj i
á ríki sitt. Minna var um þrælabald
og hina stærri höfðingja þar sem lang-
höfðamir koma að óbygðu landi, þar
urðu höldarnir einkum. Aðfluttra þræla
hertekinna gætti lítið hjá innlendu þræl
unum eins og auðskilið er.
Alt er þetta meira mál en svo, að
hér verði sagt nema rétt undan og of-
aD af. Framh.
H.P.
Laudvörn.
1 útlendri lesbók rakst eg á dá it,Ia
sögu, sem á íslenzku mætti vel heita:
Landvörn litla drengsins.
Sagan er svona:
Á HoÚBndi er Bumstaðir svo láglent, að
orðið hefir að gera Btóra garða af sandi og
mold með sjó fram til þess að gjóiinn fiæði
ekki á land upp. Þeesir garðar eru kallaðir
flóðgarðar.
Stundum biýtur brimið skörð í garðana og
ejórinn fossar inn um þan og flæðir yfir landið.
Húsum og trjám, kúm og kindum hefir þi
stundum skolað burt, og fjöldi fólks drukuað.
Einu sinni var litill drengur á heimleið um
kvöld. Sá hann þá að gat var komið á einn
flóðgarðinn, og seytlaði vatnið inn um það.
Faðir bauB hafði ott sagt honum að þogar
slíkt bæri við og vatnið væii ekki Btöðveð i
tæka tið, þá græfi vatnið skjótt um Big, svo
að Bjórinn næði að ílæða yfir landið.
Honum flaug fyrst í hug að hlaupa heim og
segja föður sinurn frá þcoou. En svo sigði
hann við sjálfan sig: „Þ.ð er óvíst að faðir
minn geti komið áður en myrkrið dettur á, og
við fiuuuin þá ekki gatið aftur. Eða vatnið
grefur svo um sig, að ofseint verður að Btífla
þ ð. Eg verð að vera hér kyrr og ejá hverju
ég fæ einn orkað.“
Og drenguiiun settist bugrakkur niðnr og
stakk hendinni í gatið tii þess að stöðva rensiiö.
Þarna sat hann Btund eftir stund, i kuldanum
og myrkrinu alia nóttina.
Áð morgni bar þar að mann og sá hann
dreuginn. HaDn skildi ckkert í þvi, hvað dreng-
uriun hefðist að þarna. Svo kallaði hann til
hans: „Hvað ert þú að gera þarna, drongur
minu?“
„Það er komið gat á garðinn og ég er að
stöðva vatnið".
Veslings drongurinn gat naumast talað fyiir
kulda og þreytu.
Maðurinn kom í snatri og tók við af honum
Hann stiflaði vatnsrásiua, og landinu var
borgið fyrir dúðrekki drengsins litla.
Mér varð þessi litla saga undir eins
hugstæð. Mér fanst hún eins og dálít-
ill sjónarhóll með útsýni í ýmsar áttir.
Mér fanst hún bera með sér einkenni
sannleikans, og þó var hún skáldleg.
Var það ekki skrítið að hugsa sér líf
og eignir þúsunda komið undir því
að stíflað væri dálítið gatágarði? Var
það ekki óvenjulegt að hugsa til þess,
að líf og eignir þúsunda væri lagt í
hendur lítils drengs, sem gengur heim
til sín að kvöldi dags og veit ekki að
honurn sé trúað fyrir meira en hverjum
öðrum sem um veginn fer? Er það
ekki yndislegt að sjá þennan dreng alt
í einu skilja ábyrgðina sem á honum
hvílir og er það ekki enn yndislegra
að sjá hvernig hann verður við köllun-
inni undir eins og hún kemur? Hann
kemur aðvífandi; hann sér hættuna sem
yfir vofir og hann gengur tafarlaust á
hólm við hættuna og vinnur sigur.
Hann kom og sá og aigraði.
ÓsjálfrAtt dást allir að drengnum, en
hvers vegna?
Gáum að! Mundi ekki mörgum
hafa farið öðru vísi. Ætli einhverjir í
hans sporum hefðu ekki hugsað eitthvað
á þessa leið: „Hvað kemur þetta mér
við? Ekki er eg settur til þess að
vaka yfir þessum flóðgörðum. Það gera
sérstakir starfsmenn, sem stjórnin eða
umboðsmenn hennar hafa sett til þess.
Þeir fá laun fyrir starfa sinn. Það er
skyida þeirra að hafa gát á þessu. Ef
illa fer, þá er það athugaleysi þeirra
að kenna. Þeir eiga að bera ábyrgð-
ina, eða þá stjórnin sem skipar þá. Og
hvaða ástæða er til að halda að stjórn-
in velji ekki dygga þjóna til svo mik-
ilvægs starfa, eða væna þá um athuga-
leysi. Ef til vill hefir umsjónarmaður-
inn verið nýgenginn um garð; hann
hefir ef til vill séð gatið og vitað af
langri reynslu að slíkt væri ekki hættu-
legt. Þetta gat er svo lítið. Faðir
minn hefir sjálfsagt átt við rniklu stærri
göt, þegar hann var að tala um hætt-
una sem af þeim stafaði. En þótt nú
svo sé, að þetta sé hættulegt, þá er ó-
víst að eg ráði nokkuð við það. Hver
veit líka nema sjórinn sé farinn að
grafa rniklu stærri göt annarsstaðar og
þá er til litils að vera að bisa við þetta.
Það rnunar þó minst um það. Þetta
er líka atriði sem eg er ekki nógu kunn-
ugur til að hafa vit á því. Faðir minn
er miklu eldri og reyndari, þess vegna
nægir að láta hann vita um þetta. Við
hljótum að finna gatið aftur, ef eg set
vel á mig staðinn. Hver ætli telji það
skyldu mína að fara að norpa hér einu
í kuldanum og myikrinu. Eg get líka
orðið veikur af því. Foreldrummínum kem-
ur ekki dúr á auga, ef eg kem ekki heim
í nótt. Félagar mínir hlæja að mér,
þegar þeir heyra að eg hafi setið heila
nótt eins og tappi í gati til einskis
gagns. Því að auðvitað er þetta ekkert
hættulegt. Þeir hlæja að því að annar
eins patti og eg skuli þykjast ætla að
bjarga landinu. Og líklega er réttast
að hafa ekki orð á þessu. Hver ætli
viti um hvað eg hef séð. Aunað hvort
þegja yfir því eða þá segja föður min-
um frá því. Hann getur þá gert það
sem honum sýnist.“ —----------
Mundu ekki margir í drengsins spor-
um hafa hugsað eitthvað á þá leið sem
eg nú sagði. Nóg er til af slíkutn
hugsunum í fórum flestra manna. Þær
eru óþrjótandi eins og hafið sjálft. Þær
lykja um huga vorn á alla vegu eins
og hafið lykur um löndin. Finui þær
nokkra smugu, þá stækkar hún brátt,
vífilengjurnar verða að stórflóði sem á
svipstundu skolar burt hverri dáð og
drengskap úr huganum. Því lægra
sem hugurinn liggur, því erfiðara er
að veita viðnám. Og þótt það takist
lengri eða skemri tíma, þá leggur löng-
um hugsanaþoku yfir hugina, svo að alt
sést þar óskýrara en ella rnundi.
Vér dáumst að drengnum litla vegna
þess að hugur hans var hálendur. Hann
var engin þokusál. Hugur hans reis hátt
yfir gjálfur vífilengjanna, sem flæðir yfir
huga svo margra manna og drekkir þar
allri atorku og drengskap. Landið hans
var lágt, hugur hans reis hátt, þess-
vegna gat hann frelsað land sitt, þótt
lágt lægi; þessvegna gat hann verið
landvarnarmaður.
Af því að engin þoka hvíldi yfir
huga hans, af því að öllum fánýtum
hugsunum var bægt á braut þaðan,
gat hann séð hlutina eins og þeir voru
í raun og veru og skilið þá rétt. Hann
var kallaður til að vinna alveg ákveð-
ið verk. Ekki af stjórninni eða um-
boðsmönnum hennar; hann fekk ekk-
ert erindisbréf með hátíðlegu innsigli
uudir. Atvikin sjálf kölluðu hann.
Vatnið var farið að seytla inn um garð-
inn. Sjórinn beið. búinn til áhlaups.
Drengurinn horfði á þetta. Sjórinn
sýndi honum þegjandi hvað hann ætl-
aði sér. Drengurinn skildi hann. Sjór-
inn sag?i ekki: „Fæ ég að flæða yfir
landið?“ Heldur var það eins og hann
segði: „Vilt þii að ég flæði yfir land-
ið?“ Spurningin var stíluð til drengs-
ins, því að hann var sá eini í allri
veröldinni sem vissi þessa spurningu.
Og þess vegna átti hann að svara
henni. Það gerði hann skýrt og drengi-
lega, þess vegna dáumst vér að hon-
um. Um leið og bann settist að þarna
í kuldanum og náttmyrkrinu settist
hann á bekk með hetjum allra alda,
því að hetja er sá einn sem ho-fÞt í augu
við hættuna sjálfa, gengur á hólm við
haua og leggur þar við líf sitt. Hetjan
víkur aldrei úr vegi, hetjan telur sér
aldrei trú um að spurningar þær sem
tilveran leggur fyrir hana komi sér
ekki við, að aðrir eigi að svara þeim.
Hetjan skiftir við tilveruna upp á eigin
ábyrgð og tekur til sin það sem á
hana er yrt. Hetjan svarar fyrir sig
sjálf. Á því þekkist hún. . .
Á öllum öldum hafa hetjur vorið
sjálfkjörnir landvarnarmenn. Land-
vörnin er margvísleg og breytist að
ýmsu leyti eftir því sem stundir líða,
en í insta eðli sinu er hún ætíð svipuð
landvörn litla drengsius. Hún er fólg-
in í því að gæta flóðgarðanna, sem
veita straumunum utanað viðnám. Á
þeim görðum mæða stöðugt erlend á-
hrif. Þau leita inn hvar sem þau
finna einh-erja smugu. Þau geta
verið nærandi og lífgandi fyrir inn-
lendan gróður, eins og áveitan fyrir
eugið, ef henni er stjórnað af viti. Eu
útlend áhrif geta lika drekt öllum inn-
lendum gróðri, ef þeim er ekkert við-
nám veitt, eins og hafið getur gert
frjósamt land að þönglabökkum og
þorskamiðum, ef það fær að flæða yfir
iaudið óhindrað. Þetta verðurn vér að
skilja og fyrst og fremst það atriði, að
öll landvörn á aðalvígi sitt i sál-
um mannauna. Þar eru þeir garðarn-
ir sem fyrst reyuir á; bili þeir, þá er
önnur vörn úti. Hverjum af oss um
sig er það á hondur falið að gæta þess
garðsins sem næstur er í þann og þann
svipinn. Það er stundum ömurlegt
þegar nóttin er köld og dimm, en
Grettir skoraðist ekki undan að vinna
„kalt verk og karlmannlegt“.
Ouðm. Finnbogason.
Háttvirti herra ritstjóri!
Yegna þess að ég hef frjett að sím.
skey'i hafi verið sent íslenzkum blöðum
þess efnis, að verzlunarhúsið A. T.
Möller & Co hafi höfðað mál gegn mér
(„injurieproces"), leyfi ég mér, herra
ritstjóri, að senda yður eintak af blað-
inu „Daunebrog“ með yfirlýsingu minni
dags. 13. apríl, og verð að bæta því
við, að ekkert mál er ennþá höfðað
af nefndu verzlunarhúsi gegu mér og
að það mun hugsa sig vel um áður en
það höfðar málið.
Virðingarfyllst.
Thor E. Tulinius.
Mannfjöldi mikill úr öllum áttum
hefir verið hér í bænum þessa viku.
Strandferðaskipiu hafa verið full af far-
þegum. Síðara hlut vikunnar fjaraði
aftur, því að fjöldi manna fór norður
og vestur á „Vestu“ og „Ceres“.
„Edda“ heitir nýtt eiraskip er Vathn-
es-erfingjar hafa keypt til þess að stunda
þorskveiði með lóð og síldarveiði.